AZƏrbaycan respublikasi təHSİl naz



Yüklə 258,49 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə2/3
tarix28.12.2019
ölçüsü258,49 Kb.
#30021
1   2   3
Asiya-v -Afrika- lk l rinin-tarixi-2015


 

 

İ

RAN. 



 

 

XVII əsrin sonlarında Səfəvilər dövlətində iqtisadi böhranın, 



siyasi cəhətdən zəifliyin başlanması.  

Xalq üsyanları.  

 

XVIII  əsrin  20-ci  illərində  əfqanların  İranı  işğal  etməsi, 



türklərin İrana girmələri. Əfqanlara və türklərə qarşı mübarizə.  

 

Nadirin  sərkərdəlik  istedadı.  Nadirin  şah  elan  olunması 



(1736).  Onun  xarici  və  daxili  siyasəti.  Xalq  üsyanları.  Nadir 

ş

ahın  öldürülməsi  (1747).  Daxili  çəkişmələr.  Mədəniyyətin 



ümumi süqutu.  

 

13 


 

Kərim  xan  Zənd  və  onun  siyasəti.  Onun  ölümündən  sonra 

yenidən  başlanan  feodal  çəkişmələri.  Ağa  Məhəmməd  xanın 

hakimiyyət 

uğrunda 

mübarizəsi. 

Qacarlar 

sülaləsinin 

hakimiyyətinin qurulması (1796).  

 

XVIII əsrin sonu və XIX əsrin əvvəllərində İranda feodal və 



feodal patriarxal münasibətlərin hökm sürməsi. 

 

İ



ran uğrunda İngiltərə və Fransa arasında mübarizə. İngilis-

İ

ran  müqaviləsi  (1801).  I  Rus-İran  müharibəsi.  Gülüstan 



müqaviləsi  (1813).  İran-türk  müharibəsi  (1821-1823).  II  Rus-

İ

ran müharibəsi. Türkmənçay müqaviləsi (1828).  



 

İ

ngiltərə-İran  ticarət  müqaviləsi  (1841).  Xarici  kapitalın 



nüfuzu və onun ölkənin daxili durumuna təsiri.  

 

Babilər üsyanı (1848-1852). Mirzə Tağı xanın islahatları.  



 

XIX  əsrin  sonlarında  İranın  iqtisadi  asılılığının  güclənməsi 

ilə  siyasi  asılılığının  güclənməsinin  müşahidə  olunması. 

“Tənbəki üsyanı”.  

 

Kapitalist  münasibətlərinin  yaranması.  İran  burjuaziyasının 



yaranması. İran maarifçiləri.  

 

1905-1907-ci  illər  Rus  inqilabının  İranın  milli-azadlıq 



hərəkatına  təsiri.  1905-1911-ci  illər  İran  inqilabı.  İnqilabın 

məğlub olması.  

 

Rusiya  və  İngiltərə  tərəfindən  İranın  istismarının 



güclənməsi.  

 

I dünya müharibəsi illərində İran ərazisinin vuruşan ölkələr 



tərəfindən zəbt edilməsi. 

 

 

Ə

RƏB ÖLKƏLƏRI. 

 

 

XVII  əsrin  II  yarısında-XVIII  əsrin  əvvəllrində  Ərəb 



ölkələrinin sosial-iqtisadi quruluşu. Osmanlılara qarşı mübarizə.  

 

Fransızların Misirə soxulması və Misir xalqının onlara qarşı 



mübarizəsi. Misirdə ingilis-fransız rəqabəti. Məhəmməd Əlinin 

Türkiyə  sultanı  ilə  mübarizəsinin  nəticələri.  1831-1833-cu 

illərdə Misir böhranı.  


 

14 


 

Avropa dövlətlərinin Misir böhranına cəlb olunması (1839). 

Süveyş  kanalının  tikintisi  və  Misirin  xarici  kapitaldan  asılı 

vəziyyətə düşməsi.  

 

XIX əsrin 40-60-cı illərində Suriyada və Livanda antifeodal 



üsyanlar.  Suriya  və  Livanın  xarici  kapitaldan  asılı  olması. 

Maarifçilik hərəkatı.  

 

Ə

lcəzairdə 



Ə

bdülqadirin 

rəhbərliyi 

ilə 


fransız 

müstəmləkəçilərinə qarşı mübarizə (1847).  

 

Mərakeş 


xalqının 

portuqal,ispan 

və 

fransız 


müstəmləkəçilərinə  qarşı  mübarizəsi.  Fransızlar  tərəfindən 

Tunisin işğalı (1881). Xalq üsyanı.  

 

1879-1881-ci illərdə Misirdə Konstitusiya hərəkatı. 1881-ci 



ildə  Misirdə  “Misir  misirlilər  üçündür”  şüarı  altında  Ərəbinin 

başçılığı ilə ingilislərə qarşı mübarizə.  

 

Yeni  ictimai  qüvvələrin  formalaşması.  Mustafa  Kamil  və 



Misir  millətçiliyinin  yaranması.  Məhəmməd  Abdo  və 

islahatçılıq  hərəkatı.  Siyasi  partiyaların  və  həmkarların 

yaranması.  

 

Şə



rqi  Sudanda  ingilislərə  qarşı  mehdiçilərin  üsyanı. 

Mehdiçilər dövləti. 1898-ci ildə mehdiçilərin məğlubiyyəti.  

 

Madrid  konfransı  (1880).  Mərakeşin  yarımmüstəmləkəyə 



çevrilməsi.  Mərakeş  böhranı  (1905  və  1911-ci  illlər).  Fransa 

protektoratının elan edilməsi.  1907-ci ildə Mərakeşdə Fransa və 

İ

spaniyanın  işğalçı  qoşunları  ilə  mübarizə.    1912-ci  ildə 



ümumxalq üsyanı.    

Ə

rəb millətçi ideyalarının yayılması.  



Ə

rəb ölkələri I dünya müharibəsi illərində.   

 

 

 



TROPIK VƏ CƏNUBI AFRIKA. 

 

 

Şə



rqi Afrika sahillərinin mədəniyyəti. Zənzibar sultanlığı. 

 

Efiopiyanın sosial quruluşu. Efiopiyanın mərkəzləşdirilməsi 



uğrunda səylər və ingilis təcavüzünə qarşı mübarizə.  

 

15 


 

Avropa  səyyahlarının  və  missionerlərinin  Afrikanın  içəri 

rayonlarına  gəlmələri.  Cənubi  Afrikanın  avropalıların  müstəm-

ləkəsinə  çevrilməsi.  Ost-hind  holland  şirkəti.  Kap  koloniyası 

(1652).   Etniki birləşmələr prosesi. Tayfa ittifaqlarının yaran-

ması.  XIX  əsrin  əvvəllərində  Kap  koloniyasının  ingilislər 

tərəfindən tutulması.  

 

İ



ngilis  və  bur  təcavüzləri.  Oranj  və  Transvaal 

respublikasının təsis edilməsi (1854-1856).  

 

ABŞ-ın  təsiri  altında  Liberiya  Respublikasının  yaradılması 



(1847).  Kapitalist  dövlətləri  arasında  sərt  rəqabət  obyekti  olan 

Afrikanın bölüşdürülməsi və onun nəticələri.  

 

İ

ngilis-zulu  müharibəsi  (1879).  Kosa  və  suto  tayfalarının 



silahlı  müqaviməti.  İngilis-bur  müharibəsi  və  Cənubi  Afrika 

İ

ttifaqının yaranması (1910).  



 

Efiopiyanın italiyalılarla vuruşda uğuru və öz istiqlaliyyətini 

qoruması.  

 

Mozambik  xalqının,  Anqola  tayfalarının  portuqallara  qarşı 



mübarizəsi.  XIX  əsrin  80-ci  illərində  Qərbi  Afrika  xalqlarının 

Samori Turenin başçılığı ilə fransızlara qarşı silahlı mübarizəsi.  

 

XX əsrin əvvəllərində Cənub-Qərbi Afrikada (Namibiyada) 



və  Şərqi  Afrikanın  (Tanqanika)  cənubunda  və  mərkəzi 

hissəsində  alman  müstəmləkəçilərinə  qarşı  mübarizə.  Cənubi 

Afrikada Afrika Milli Konqresinin meydana gəlməsi.  

 

Afrika I dünya müharibəsi illərində. 



 

 

 

16 


 

Ə

 N   Y E N I  D Ö V R





 

 (1919-CU İLDƏN XXI ƏSRİN  

Ə

VVƏLLƏRİNƏ QƏDƏR) 



 

ÇIN. 

 

 

I  dünya  müharibəsindən  sonra  Çinin  ictimai-iqtisadi 

quruluşunun  əsas  cəhətləri.  Paris  sülh  konfransının  Çinə  aid 

qərarı.  “4may hərəkatı”.  

 

Sun  Yatsenin  Quançjou  hökuməti.  Vahid  Milli  Cəbhənin 



yaradılması.  Sun Yatsenin ölümü (1925).  

 

30 may 1925-ci il hadisələri. Şimal yürüşü.  Vahid cəbhənin 



daxilində  təfriqənin  baş  verməsi.  Homindan  ordusunun 

komandanı  Çan  Kayşinin  Nankində  hökumət  qurması.  Vahid 

Milli Cəbhənin dağılması. Çan Kayşi hökumətinin siyasi kursu.  

 

Çində  Kommunist  partiyasının  hakimiyyət  uğrunda 



mübarizəsinə  Mao  Tszedunun  rəhbərlik  etməsi.  Homindan 

ordusu ilə  kommunistlər arasında vətəndaş müharibəsi (1927). 

 

Yapon  təcavüzünün  başlanması  (1937).  Homindançılar  və 



kommunistlər  arasında  vahid  cəbhənin  bərpası.  Antiyapon  

hərəkatının  güclənməsi.  Yapon  –  Çin  cəbhəsi.Vahid  cəbhə 

daxilində  mübarizə.  SSRİ-nin  yaponlara  qarşı  müharibəyə 

girməsi, Kvantun ordusunu məğlub etməsi və Şimal-Şərqi Çini 

azad etməsi (1945).  

 

Kommunistlər  və  homindançılar  arasında  gedən  vətəndaş 



müharibəsi  (1946-1949).  Sovet  İttifaqının  Çin  kommunistlərini 

dəstəkləməsi. Çin kommunitlərinin qələbəsi.  

 

Homindan lideri Çan Kayşinin Tayvan adasında öz dövlətini 



qurması.  

 

Mao Tszedunun Çin Xalq Respublikasının yaranmasını elan 



etməsi  (1949).  Quruculuq  işlərinin  aparılması.  1954-cü  il 

konstitusiyası. “Böyük sıçrayış”   siyasəti.  



 

17 


 

SSRİ-lə  münasibətlərin  kəskinləşməsi  (1956).  Çinin  SSRİ-

yə  qarşı  ərazi  iddialarını  səsləndirməsi  (1963).  Sərhəd 

toqquşması (1969).  

Çin atom bombasının ilk sınaqlarının keçirilməsi (1964).  

“Mədəni inqilab”  (1965) və onun nəticələri.  

      ÇKP-nın Amerika ilə əlaqələrini nizama salması və Şanxay 

bəyannaməsi (1972). Maonun ölümündən sonra daxili siyasətin 

dəyişdirilməsi. 

1970-ci 


illərin 

ikinci 


yarısında 

Çin 


hakimiyyətində mübarizə.  

 

Den  Syaopinin  hakimiyyətə  gəlməsi  və  iqtisadi  islahatların 



aparılması. İslahatların nəticələri. “Çin modeli” konsepsiyası.  

 

Tibetdə,  Sintszyanda  muxtariyyat  uğrunda  .  Kütləvi 



həyəcanların  yatırılması  (1989).  Ölkənin  ərazi  bütövlüyünün 

saxlanılması və iqtisadi yüksəlişin davam etməsi.  

 

1997-ci  ildə  Honkonqun,  1999-  cu  ildə  Makaonun  Çinə 



birləşdirilməsi.  

 

Den Syaopin islahatlarının Tszemin (1993-cu il) və Tszintao 



(2002-ci il) tərəfindən davam etdirilməsi.  

 

2003-cü  ildə  Çinin  öz  kosmik  gəmisində  kosmosa  ilk 



kosmonavtını göndərməsi.  

Son illərdə orduya ayrılan xərclərin artırılması.  

 

 

YAPONIYA. 

 

 

I  dünya  müharibəsi  illərində  Yaponiyanın  Uzaq  Şərqin 

bazarlarını ələ keçirməsi. “Düyü qiyamları”   (1918). Hərəkatın 

yatırılması.  

 

Yaponiya  Vaşınqton  konfransında.  Yaponiyanın  siyasi 



həyatında  militarizm  və  ekspansionist  ovqatların  üstünlük  əldə 

etməsi.  General  Tanakanın  hakimiyyətə  gəlməsi  (1927). 

“Tanaka memorandumu”.  

 

Dünya  iqtisadi  böhranının  Yaponiyaya  təsiri.  Ölkədə 



mübarizənin  kəskinləşməsi.  Faşistləşmə  meylinin  güclənməsi. 

Ş

imal-Şərqi  Çinin  işğalı  (1931).  Yaponiyanın  Millətlər 



 

18 


Cəmiyyətindən  çıxması.  Bir  qrup  zabitin  faşist  qiyamı  təşkil 

etməsi  (1932).  Yeni  faşist  qiyamı  (1936).  Antikomintern  paktı 

(1936).  

 

Yaponiyanın  Çinə  hücumu  (1937).  Yapon  qoşununun  



Xasan  gölü  və  Xalxin-qol  çayı  ərazisində  məğlubiyyətə 

uğraması.  

 

Yaponiyanın  Hitler  Almaniyası  ilə  hərbi-siyasi  ittifaqı 



(1940).  Sakit  okeanda  müharibənin  başlanması.  Müharibənin  I 

mərhələsində Yaponiyanın müvəffəqiyyətləri.  

 

ABŞ  və  İngiltərə  hərbi  qüvvələrinin  xeyrinə  Sakit  okeanda 



hərbi vəziyyətin dəyişməsi (1943). Qahirə bəyannaməsi (1943). 

Yaponiyanın  iqtisadi  vəziyyətinin  pisləşməsi.  Yaponiyada 

müharibə əleyhinə hərəkat.  

 

Yalta  konfransının  qərarı.  Potsdam  bəyannaməsi  (1945). 



SSRİ-nin  Yaponiyaya  müharibə  elan  etməsi.Yaponiyanın 

danışıqsız təslim olması.  

 

ABŞ-ın  Yaponiyada  işğal  rejimi  qurması  (1945-1952). 



Yaponiyada 

parlament 

seçkilərinin 

keçirilməsi. 

Yeni 

konstitusiyanın  qəbul      edilməsi  (1947).  İmperatorun  simvolik 



olaraq dövlətin başçısı olması.  

 

San-Fransisko  konfransı  (1951).  Bir  çox  dövlətlərlə  sülh 



müqaviləsinin bağlanması. ABŞ –la təhlükəsizlik müqaviləsinin 

imzalanması.  

 

1952-ci  ildə  Yaponiyanın  yenidən  öz  suverenliyini  bərpa 



etməsi.  SSRİ  ilə  diplomatik  əlaqələrin  bərpa  edilməsi  (1956). 

Yaponiyanın iqtisadi inkişafının xeyli güclənməsi.  

 

Yaponiyanın  “böyük  yeddilər”in  iştirakçısına  çevrilməsi 



(1975).  1973-1975-ci  illər  dünya  energetika  böhranı  və  onun 

Yaponiyaya təsiri.  

 

1990-cı  ilin  əvvəllərində  yapon  iqtisadiyyatında    geriləmə. 



Hökumət  dəyişiklikləri.  Y.Koudzumi  hökumətinin  ağır  iqtisadi 

islahatlar proqramı (2001). Sonrakı seçkilərdə Liberal Demokrat 

partiyasının 

məğlubiyyəti 

və 

hakim 


mövqeyini 

itir-


məsi.Yaponiya  Demokrat  partiyasının  qələbəsi  (2007).  Xarici 

 

19 


siyasətin  dəyişilməsi.  Yapon  silahlı  qüvvələrinin    BMT-nin 

himayəsi altında əməliyyatlarda iştirak etməsi.  

“Şimal ərazilər” problemi və onun həlli yolları. 

 

 



 

HINDISTAN. 

 

 

I  dünya  müharibəsindən  sonra  ölkənin  iqtisadi  –siyasi 

vəziyyəti.  “Roulet  qanunu”  (1919).  Bu  qanuna  qarşı  kütləvi 

mitinqlərin 

keçirilməsi.Amritsar 

şə

hərindəki 



mitinqin 

gülləbaran  edilməsi və ölkədə azadlıq hərəkatının yüksəlişi. M. 

Qandinin  siyasi  fəaliyyəti.  İngilis  parlamentinin  Hindistanın 

idarə  olunmasına  dair  yeni  qanunu  (1919).  Hindistan  Milli 

Konqres  Partiyasının  bu  qanuna  qarşı  başladığı  kampaniya. 

Milli Konqresin fəaliyyəti.  

 

Vətəndaş itaətsizliyi kampaniyası (1930). Peşavar üsyanı.  



 

Londonda  keçirilən  “Dəyirmi  masa”  konfransı  (1931). 

İ

kinci itaətsizlik kampaniyasına başlamaq qərarı.  



1935-ci il konstitusiyası.  

 

Müharibə  və  faşizm  əleyhinə  hərəkat.  ABŞ-ın  Hindistanda 



iqtisadi  nüfuzunun  güclənməsi.  Milli  Konqresin  ingilis 

hökumətindən Hindistana istiqlaliyyət verilməsini  tələb etməsi 

(1940).  Müsəlman  liqasının  Pakistan  dövlətinin  yaradılması 

təbliğatı.  

 

Hindistanın  iqtisadi,  sosial-siyasi  vəziyyəti.  II  dünya 



müharibəsi illərində  ingilislər əleyhinə çıxışların davam etməsi.  

Milli Konqresə qarşı repressiyalar.  

 

II  dünya  müharibəsindən  sonra  ingilislər  əleyhinə  milli-



azadlıq hərəkatının genişlənməsi.  

 

Hinduslar,  müsəlmanlar  və  sikxlər  arasında  kütləvi 



toqquşmalar.  

 

Başda  Cəvahirlər  Nehru  olmaqla  Müvəqqəti  hökumətin 



təşkili.  Pakistan  dövləti  yaratmaq  uğrunda  açıq  mübarizə. 

Hindistan  və  Pakistana  dominion  hüququnun  verilməsi  (1947). 



 

20 


Kəşmir  ərazisinə  sahiblik  üstündə  I  Hindistan  və  Pakistan 

müharibəsi (1948).  

 

1950-ci  ildə  Hindistanın  respublika  elan  edilməsi  və  yeni 



konstitusiya.  Nehru  hökuməti.  “Nehru  xətti”.  C.Nehrunun 

ölümü (1964) və onun nəticələri. Tam həllini tapmayan Kəşmir 

problemi  və  1966-cı  ildə  II  Hindistan  və  Pakistan  münaqişəsi. 

1971-ci il seçkilərində demokratik qüvvələrin qələbəsi. İ.Qandi 

hökumətinin tədbirləri.  

 

1971-ci  ildə  Hindistan  və  Pakistan  hərbi  münaqişəsi 



nəticəsində Banqladeş dövlətinin yaranması.  

 

1977-ci il seçkilərində B.Canata partiyasının qələbəsi.Onun 



daxili  və  xarici  siyasəti.  Hakim  blokda  fikir  ayrılıqlarının 

kəskinləşməsi.  

 

İ

.Qandinin  1980-cı  il  seçkilərində  qələbəsi.  Pəncabda 



yaşayan  sikxlərin  dövlət  yaratmaq  uğrunda  mübarizəsinin  yeni 

dalğası.  Terror  kampaniyasının  başlanması.  İ.Qandinin 

öldürülməsi (1984).  

 

1984-cü  il  seçkilərində  başda  R.Qandi  olmaqla  Hindistan 



Milli  Konqresinin  qələbəsi.  R.Qandinin  C.Nehrunun  xarici 

kursunu davam etdirməsi. Hindistanın “yeni sənaye ölkələrinin” 

nümunəsi üzrə bazar islahatlarına başlaması.  

 

1987,  1988  və  1989-cu  illərdə  Hindistan  və  Pakistan  hərbi 



toqquşmaları.  

R.Qandinin öldürülməsi (1991).  

 

1991-ci  il  seçkilərində  HMK-nın  qələbəsi.  Yeni  iqtisadi 



siyasət.  1995-ci  il  seçkilərində  HMK-nin  məğlubiyyəti. 

Müxalifət  partiyasının  hakimiyyətə  gəlməsi.  Koalision 

hökumətin  yaradılması.  İqtisadi  inkişaf  proqramı.  Yeraltı  nüvə 

sınaqlarının keçirilməsi (1998).  

 

XXI  əsrin  əvvəllərində  ölkənin  iqtisadi,  sosial-siyasi 



durumu.  Sosial  problemlərin  həll  olunmaması  ilə  millətlərarası 

və dinlərarası münaqişələrin baş verməsi təhlükəsinin qalması. 

 

 


 

21 


TÜRKIYƏ

 

 

I  dünya  müharibəsindən  sonra  Osmanlı  imperiyasının 



süqutu.  Antanta  qoşunları  tərəfindən  Türkiyə  ərazisinin  bir 

hissəsinin  işğalı.  Mustafa  Kamal  paşanın  rəhbərliyi  ilə  milli-

azadlıq  hərəkatının  başlanması.  1920-ci  ildə  TBMM-in 

açılması. Hökumətin yaradılması.  

 

Sevr  müqaviləsi.  TBMM-in  bu  müqaviləni  ləğv  etməsi. 



Türk  xalqının  milli-azadlıq  hərəkatında  qələbəsi.  Lozanna  sülh 

müqaviləsi  (1923).  Türkiyə  Cümhuriyyətinin  elan  edilməsi 

(1923).  İslahatların  keçirilməsi.  Türkiyədə  kapitalizmin 

inkişafının xüsusiyyətləri. Etatizm siyasəti.  

 

Türkiyənin xarici siyasəti. Boğazlara dair məsələ və Montre 



konfransı (1936).  

 

II  dünya  müharibəsi  illərində  Türkiyənin    bitərəflik 



mövqeyinin  xarakteri.  Almaniya  meylli  siyasət.  II  dünya 

müharibəsinin sonlarında İngiltərə və ABŞ-la yaxınlaşma.  

 

II  dünya  müharibəsindən  sonra  Türkiyədə  demokratik 



hərəkatın  genişlənməsi.  “Trumen  doktrinası  ”  və  “Marşall 

planı”  çərçivəsində  ABŞ-la  əməkdaşlıq  haqqında  müqavilənin 

bağlanması.  

 

Demokrat  partiyasının  parlament  seçkilərində  qələbəsi 



(1950). Türkiyənin  NATO  və “Bağdad paktı”na daxil olması.  

 

Xarici  kapitalın  cəlb  olunma  siyasəti.  İqtisadi  vəziyyətin 



pisləşməsi.  50-ci  illərin  sonlarında  ölkəni  bürüyən  həyəcanlar. 

Hərbi  çevriliş  (1960).  Milli  Birlik  Komitəsi.  1961-ci  il 

konstitusiyası.  1963-1966-cı  illərdə  hökumət  böhranı.  Yeni 

hökumətin  aqrar  qanunu  (1973).  “Kipr  böhranı”    (1974). 

Türkiyənin  beynəlxalq  vəziyyətinin  ağırlaşması.  “Milliyyətçı 

cəbhə” koalisiya hökuməti (1975). 

 

Ölkədaxili  fikir  ayrılıqlarının  güclənməsi.  Siyasi  böhran. 



Hərbiçilərin  hakimiyyətə  gəlməsi  (1980).  1983-cü  il 

seçkilərində  T.Ozal  partiyasının  qələbəsi.  T.Ozal  hökumətinin 

keçirdiyi islahatlar və nəticələri.  

90-cı illərdə hakimiyyət qeyri-sabitliyi. Koalision hökumət.  



 

22 


 

2003-cü  ildə  R.T.Ərdoğanın  baş  nazir  seçilməsi.  İqtisadi 

islahatların  keçirilməsi.  Ərdoğan  hökumətinin  apardığı  iqtisadi 

siyasət  və  onun  nəticələri.  Türkiyə-AB  münasibətləri.  Ak 

Partinin xarici siyasət kursu və Türkiyənin beynəlxalq vəziyyəti. 

R.T. Ərdoğanın prezident seçilməsi. 

Erməni və PKK terrorçuluğu problemi. 

 

 



İ

RAN. 

 

 



Rusiyada  1917-ci  il  fevral  burjua  inqilabının  İrana  təsiri. 

Bərabər  hüququ  olmayan  müqavilələrin  ləğvi  və  rus 

qoşunlarının  İrandan  çıxarılması.  İngilislərin  İranı  işğal  etməsi 

(1918).  Ingiltərə-İran  sazişi  (1919).  Milli-azadlıq  hərəkatı  və 

İ

ran  hökumətinə  qarşı  mübarizə.  Təbriz  üsyanı  (1920). 



M.Xiyabani.  Xalq  hərəkatının  ölkəni  bürüməsi.  Hərəkatın 

yatırılması. İngiltərə-İran sazişinin ləğv edilməsi (1921).  

 

Dövlət  çevrilişi  (1921).  Qacar  sülaləsinin  hakimiyyətdən 



kənarlaşdırılması.  Pəhləvi  sülaləsinin  əsasının  qoyulması 

(1925). Rza şahın islahatları. Ruhanilərin nüfuzunun sarsılması. 

İ

ngilislərlə  yaxınlaşma  siyasəti.  İngilis-İran  neft  şirkətinin 



konsessiyasının  müddətinin  uzadılması.  İranın  imperialist 

dövlətlərinin iqtisadi və siyasi asılılığından azad olmaması.  

 

Dünya  iqtisadi  böhran  illərində  İran  iqtisadiyyatının 



pisləşməsi.  Durğunluq  və  irticanın  hökm  sürməsi.  Fəhlə 

sinfinin, ticarət-sənaye burjuaziyasının inkişafı. Fəhlə və kəndli 

hərəkatı, tayfa üsyanları. Siyasi repressiyalar.  

 

Paniranizm   siyasəti.  



 

Saadabad  paktı  (1937).    II  dünya  müharibəsi  ərəfəsində 

İ

ranın  xarici  siyasəti.  Hitler  Almaniyası  ilə  yaxınlaşma.  Faşist 



agenturası İranda. Müttəfiq qoşunların İrana girməsi. Rza şahın, 

oğlu Məhəmməd Rzanın xeyrinə taxtdan əl çəkməsi (1941).  

 

Demokratik  hərəkatın  canlanması.  İran  Xalq  Partiyasının 



yaradılması.1942-1944-cu  illərdə  Cənubi  Azərbaycandakı 

demokratik  hərəkatın  xüsusiyyəti.  Başda  S.C.Pişəvəri  olmaqla 



 

23 


Azərbaycan  Demokratik  Partiyasının  yaradılması  (1945). 

Azərbaycan  Milli  Məclisinə  seçkilərin  keçirilməsi  və  Milli 

hökumətin yaradılması.  

 

İ



ran  Kürdüstanında  milli-demokratik  hərəkat  və  Milli 

hökumətin yaradılması.  

 

Cənubi  Azərbaycanda  bir  sıra  sosial-iqtisadi  islahatların 



aparılması  (1946).  “Dil  haqqında”  qanunun  qəbul  edilməsi. 

Təbriz universitetinin təsis edilməsi.  

 

İ

ran  hökumətinin  başçısı  Qəvamüs-Səltənənin  BMT-də 



“İran  məsələsinə”  baxılmasına,  ABŞ  və  İngiltərənin  İrana 

siyasi-hərbi  yardım  göstərməsinə  nail  olması.  İranda  inqilabi-

demokratik  hərəkatın yatırılması (1946). İran Xalq Partiyasının 

qadağan edilməsi (1949).  

 

İ

randa  ingilis-Amerika  rəqabəti.  İngilis-İran  neft  şirkətinin 



fəaliyyəti.  Milli  Cəbhənin  yaranması  (1949).  Antiimperialist 

hərəkatın canlanması.   İngilis-İran neft şirkətinin ləğv edilməsi 

(1951).  Məclis  tərəfindən  neft  sənayesinin  milliləşdirilməsi 

haqqında  qərarın  qəbul  edilməsi  (1951).    M.Müsəddiqin  baş 

nazir  təyin  edilməsi.  M.Müsəddiqin  xarici  və  daxili  siyasəti. 

Milli Cəbhənin parçalanması. Dövlət çevrilişi (1953). Amerika 

nüfuzunun İranda güclənməsi. Beynəlxalq neft konsorsiumu ilə 

müqavilənin  bağlanması  (1954).  İranın  Bağdad  paktına 

qoşulması (1955).  

 

60-cı  illərin  əvvəllərində  İranda  iqtisadi-siyasi  böhran. 



Sosial ziddiyyətlərin kəskinləşməsi. 60-70-ci il islahatları - “ağ 

inqilab”.  “Ağ  inqilab”ın  mahiyyəti  və  nəticələri.  Neft 

məsələsində  rejimin  siyasəti.  Neft  gəlirlərinin  artması  və 

onlardan  istifadənin  xarakteri.  Korrupsiya,  dövlət  malının 

mənimsənilməsi.  Xalq  kütlələrinin  narazılığının  artması. 

Hökumət əleyhinə çıxışlar. SAVAK-ın təqibləri, repressiyaları.  

 

70-ci  illərin  sonlarında  sosial  həyəcanların  son  dərəcə 



kəskinləşməsi.  Hökumət  əleyhinə  nümayişin  güllələnməsi. 

Ş

ahın  ölkədən  qaçması.  Üsyançıların  qələbəsi.  İran  İslam 



Respublikasının  elan  edilməsi  və  yeni  konstitusiyanın  qəbul 

edilməsi  (1979).  Ruhanilərin  hakimiyyətə  gəlməsi.  Başda 



 

24 


ayətulla Xomeyni olmaqla hakim dairənin müxallifətçi çıxışlara 

qarşı  mübarizəsi.  Kütləvi  siyasi  repressiyalar.  İslam 

respublikasının daxili və xarici siyasəti.  

 

İ



ran-İraq müharibəsi (1980-1988).    

 

1989-cu ildə Xomeyninin ölümündən sonra Əli Xameneinin  



ali  dini  rəhbər  olması.  Məhəmməd  Hatəminin  prezidentlik 

dövrü  (1997-2001  və    2001-2005).  Liberal  islahatların 

keçirilməsi.  90-cı  illərdə  Avropa  ölkələri  ilə  iqtisadi 

münasibətlərin bərpası.  

 

2005  və    2009-cu  illər  prezident  seçkilərində  mühafizəkar 



Ə

hmədnecadın    qələbəsi.  İran  cəmiyyətində  mühafizəkarlarla 

islahatçılar arasında gərgin mübarizənin getməsi və islahatçılara 

qarşı  repressiyaların  aparılması.Iranın  nüvə  proqramı  və 

beynəlxalq  vəziyyət.  Ruhaninin  hakimiyyətə  gəlməsi,  İranın 

Qərblə münasibətlərinin inkişaf tendensiyası. 

 

 

Ə



Yüklə 258,49 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin