AZƏrbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ

AZƏRBAYCAN DÖVLƏT İQTİSAD UNİVERSİTETI

Maqistr mərkəzi

Əl yazması hüququnda
İsmayılova Bahar Əlzaid qızı

Xam pambığın anbarlarda saxlanması zamanı özü-özünə qızışma prosesinin proqnozlaşdırılması

İxtisasın şifri və adı: 050643- Çoxişlənən malların texnologiyası mühəndisliyi

İxtisaslaşma: Təbii liflər istehsalı texnologiyası və avadanlıqları

Elmi rəhbər t.e.n. prof. V.N.Hüseynov

Maqistr proqramının rəhbəri t.e.n. prof. V.N.Hüseynov

Kafedra müdiri: t.e.d. prof. M.H.Fərzəliyev

Bakı- 2016

Mündəricat

Giriş ..........................................................................................................................3

I.Xam pambiğin anbarlarda saxlanma texnologiyası

I.1 Xam pambığın saxlanılması üçün bağlı anbarlardan istifadə olunması........... 7

1.1 .1 Xam–pambığın anbarda nəmliyinə görə buntun hündürlüyünün seçilməsi................................................................................................................7

1.2 Xam – pambığın saxlanılması texnologiyası sahəsində xarici təcrübə.....8

1.3 Xam pambiğin qurudulmasinin texnoloji avadanliqlari.................................17

1.3.1. Xam pambığın rütubəti..............................................................................17

1.3.2. Xam pambığın qurudulmasının texnoloji prosesi.....................................18

1.3.3. Xam pambıq quruducularının istilik təchizatı..........................................23

1.3.4. Xam pambığın təmizlənməsində istifadə edilən texnoloji avadanlıqlar....25

1.3.4.1 OXB-10M pambıq təmizləyicisinin təmiri............................................39

1.3.4.2 6A-12M1 şnekli pambıq təmizləyicisinin təmiri......................................30

1.3.4.3 Ağır qatışıqların tutan 2KP-12-nin təmiri................................................34

1.3.4.4 Lif təmizləyici OBП-A-nın təmiri...........................................................39

II.Xam pambığın anbarlarda saxlanmasından qabaq qurutma prosesinin özü-özünə qızışmaya təsiri

2.1 Quruducu agentin temperaturunun xam pambığın qurutma prosesinə təsiri.44

2.2 Pambığın qurudulması zamanı lifin mexaniki xassələrinin təyin edilməsi... 45

2.3 Xam pambığın qəbul edilməsində həyata keçirilən tədbirlər...........................48

2.3.1. Saxlama zamanı xam pambığın anbarda öz- özünə qızışması ..................50

2.4. Xam pambığın öz-özünə qızmasının qarşısını almaq üçüntədbiq olunan

üsullar....................................................................................................................54

2.5 Xam pambığın qurudulması zamanı nəmliyin dəyişməsinin kinetikasının hesablama metodları...............................................................................................56

III. Anbarlarda xam pambığın öz-özünə qizişma prosesinin nəzəri əsaslari

3.1 Xam-pambığın sıxlığının hava keçirmə qabiliyyətinə təsirinin tədqiqi........59

3.2Quruma zamanı xam-pambığın komponentlərinin qarşılıqlı əlaqəsi.............64

3.3Pambıq sənayesində yeni müasir anbarların yaradılmasının strateqiyası.. ..70

Nəticə......................................................................................................................74

Ədəbiyyat................................................................................................................75

Xülasə......................................................................................................................76

Resume....................................................................................................................77

Giriş

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İ.H.Əliyevin qeyri-neft sektorunun, inkişafı istiqamətində apardığı məqsədyönlü iqtisadi siyasətin və pambıqçılığın inkişafı ilə bağlı verdiyi sərəncamın nəticəsində xam pambıq istehsalının artması gözlənilir.

Bazar iqtisadiyyatı mülkiyyətçidən istehsal etdiyi məhsulun rəqabət qabiliyyətinin, yüksək olmasını, enerji və metal tutumunun, istehsal xərclərinin aşağı olmasını, texnoloji əməliyyatların etibarlılığını, rasional, praqnozlaşdırılan, çevik texnoloji xətlərin və komplekslərin tətbiqini tələb edir. Beynəlxalq rəqabət, istehlakçının tələbləri, enerji daşıyıcılarının qiymətinin bahalaşması, nəqliyyat xərcləri, gömrük rüsumu və digər amillər xam-pambıq emalında “qısaldılmış texnologiya” strategiyasının qəbulunu qaçılmaz edir.

Tekstil sənayesinin əsas məmulat növlərinin istehsal həcmini artırmaq və lazimi qədər əmək məhsuldarlığının yüksəldilməsi gələcəkdə tekstil avadanlıqlarının təkmilləşdirilməsinin təyinatının vacibliyini və onun buraxılışının həcminin artırılmasını tələb edir.Tekstil maşınqayırma sənayesi qarşısında mürəkkəb məsələlər qoyur:İstehsalat proseslərini kompleks mexanikləşdirmək və avtomatlaşdırmaq üçün yeni avadanlıqların buraxılışını genşləndirmək o,cümlədən dəzgahlar və aparatları avtomatlaşdırılmış sistemli idarə olunmaqla,yüksəldilmiş aspirasiyalı və minimum səs səviyyəli,istehsalatı geniş müasir əyrici avadanlıqları ilə təmin etməklə,pnevmomexaniki əyrici maşınları yun və kimyəvi liflərin iplik emalı üçün və yüksək nömrəli pambıq ipliyi üçün avtomatlaşdırılmış əyrici – toxucu müəssələri üçün kompleks avadanlıqlar iysiz əyirmə üsulu bazası əsasında və məkiksiz toxuculuqda.

Tekstil sənayesi üçün texnikanın inkişafının əsas istiqamətləri bunlardır;avtomatlaşdırılmış və aqreqatlaşdırılmış avadanlıqların yaradılması:pirinsipcə təkmilləşdirilmiş yeni yaradılmış və tətbiq olunmuş avadanlıqlar (klassik və müasir tətbiqdən fərqli):bir neçə dəfə əmək məhsuldarlığının çatdırılmış səviyyəsindən artıq lazımi qədər buraxılan məhsulun keyfiyyəti yaxşılaşdırır və istehsalatın effektliliyini artırır:yenidən işləmə və mövcud texnikanın bazasında yüksək texniki – iqtisadi parametrli avadanlıqların mənimsənilməsi;əl əməyinin mexanikləşdirilməsi və avtomatlaşdırılması əsas və köməkçi işlərin yerinə yetirilməsi prosesində və avadanlıqların xidmət əməliyyatlarında. [1]

Xam-pambığın istehsalı, tədarüki və ilkin emalı ilə məşğul olan kiçik və orta biznes, texniki təchizat, gübrə təminatı, yeni texnologiyanın tətbiqi, enerji təminatı kimi ortaya çıxan problemlərin həllində çətinliklərlə qarşılaşdılar. Nəticədə xam-pambıq istehsalı kəskin azaldı, bu da tədarük məntəqələrinin bağlanmasına, emal müəssisələrində maşın-mexanizmlərin boş dayanmalarına, iş yerlərinin ixtisara salınmasına səbəb oldu. Digər tərəfdən şəxsi mülkiyyətin yaranması xam-pambığın istehsalı ilə məşğul olan fermerlərin, yeni emal müəssisələrinin “mini zavodların” yaranması üçün münbit şərait yaratdı. [2]

Xam-pambığın hər bir növündən alınan mahlıcın növlərinin sinifləşdirilməməsi, məhsulun aşağı növə keçməsinə, emal müəssisələrinin külli miqdarda ziyan etməsinə səbəb olur. Emal müəssisələrinin fəaliyyətinin analizi göstərir ki, bu müəssisələrdə iqtisadi effektivliyin aşağı olmasının səbəbi, “mini pambıq emalı” zavodlarında “qısadılmış texnologiya” sistemində istifadə olunan texnika xam-pambığın spesifik xüsusiyyətlərini nəzərə almadan tətbiq olunur. Eyni zamanda emal texnologiyasında rasional, innovasiyalı proqram və planlardan istifadə olunmur.

Bu gün faktiki olaraq xam-pambığın maşınla yığılması ümumi yığımın çox az hissəsini təşkil edir. Buna baxmayaraq əl ilə yığılan xam-pambığın nəmlik və zibillik göstəriciləri, çox illik statistikada öz əksini tapan maşınla yığılan xam-pambığın nəmlik və zibillik göstəricilərindən yüksək olur. Pambıq istehsalçıları xam-pambığın yığım texnologiyasını pozurlar.

İstehsalçı tədarük etdiyi xam-pambığın keyfiyyətini obyektiv qiymətləndirib məhsulu kondisiya çəki ilə qəbul edə bilmir. Tədarük edilən xam-pambıq real fiziki çəkidə qəbul olunur. Nəmlik və zibillik göstəriciləri yuxarı olan xam-pambıq istehsal zamanı tələb olunan səviyyədə təmizlənə bilmir və alınan mahlıcın keyfiyyət göstəricisi aşağı olur.

Postsovet məkanında yerləşən keçmiş sosialist respublikalarının daxili və xarici münasibətlərdə bazar iqtisadiyyatına keçməsi planlı təsərrüfatın dağılmasına, kiçik və orta biznesin yaranmasına səbəb oldu. Azərbaycan Respublikasında xam-pambığın istehsalı, emalı özəlləşmə prosesindən sonra şəxsi mülkiyyətə keçdi. Belə bir şəraitdə xam-pambığın istehsalı. tədarüki, saxlanması, emalı sahələrində yeni münasibətlərin qurulması, böyük enerji tutumlu maşın-mexanizmlərin daha qənaətcil texnologiya ilə əvəz olunması böyük praktiki əhəmiyyət kəsb edir. [1]

I.Xam pambiğin anbarlarda saxlanma texnologiyası

I.1 Xam pambığın saxlanılması üçün bağlı anbarlardan istifadə olunması

Uzun illik təcrübənin analizi göstərir ki, tədarük edilən ümumi xam-pambığın 20% tədarük dövründə emal olunur, qalan xam-pambıq isə saxlanmaq üçün buntlara yığılır. Tədarük tempinin aşağı düşməsi bir gündə buntlara yığılan xam-pambığın həcminin azalmasına səbəb olur. Yaranmış şərait imkan verir ki, saxlanmaq üçün bunta yığılan xam-pambığın komponentlərinin keyfiyyətini itirməməsi üçün tədqiqatçı-alimlər [3] tədarük edilən xam-pambığın buntlara yığılmamışdan qabaq malik olduğu xüsusiyyətlərin tarazlaşdırılmasını, yeni yığılmış xam-pambığın çiyidinin yetişməsini, konservasiyaya hazırlıq prosesini, nəticədə mahlıcın və çiyidin keyfiyyətinin yüksəlməsini təmin edən yeni texnoloji proses emal sənayesində geniş tətbiq edilsin.

Xam pambığın saxlanılması üçün bağlı binalarının (anbarlardan),yarım açıq və ya açıq anbarlardan istifadə olunur.Bu anbarların dörd tərəfi (navesdən) və açıq meydançalardan ibarət olmalıdır.Bağlı anbarların tutumu 750,1500,3000,4500 və 6000T xam pambıqlı anbarlar dəmir betondan,yandırılmış və ya bişmiş kərpicdən ibarət olmalıdır.

Pambığın nəmləşməməsi üçün anbarlardan döşəmələrdən istifadə olunur.5 sm qatlı asfalt döşənir və ya xüsusi daşlı ara boşluqları xırda doldurulur,qatın qalınlığı 15 sm olur.

Rayondan,məhsulun yığılma üsulundan və hava şəraitindən asılı olaraq xam pambığın hazırlanma dövrü ola bilər ki,iki üç həftə ərzində başa çatdırılsın.Beləliklə gücləndirilmiş hazırlıq məntəqələrinə hər gün ola bilər ki,illik planın 2 – 3 – dən 8 – 10 % həcmində xam pambıq daxil olsun.Hazırlanmış xam pambığın 20% qədəri pambıq ilə təmizləmə zavodunda emal olunur və bu hazırlıq sezonu dövründə həyata keçirilir.Xam pambığın əsas kütləsi uzun müddətli saxlama anbarlarına yığılır,bu isə növbəti aylarda təzə məhsul çıxana qədər emal olunmaq üçündür.

1.2 Xam–pambığın anbarda nəmliyinə görə buntun hündürlüyünün seçilməsi

Komplektləşdirmə zamanı xam–pambığın nəmliyinə və buntun hündürlüyünə olan texnoloji tələblər cədvəl 1. də verilmişdir.

Xam–pambığın açıq xüsusi sahələrdə komplektləşdirilməsi quru havada sərbəst tökmə yolu ilə aparılır. Hər gün bir bunta 30 tona qədər xam–pambıq yığılması tövsiyə olunur. Pambıq yığılan zaman bərkidilmə işləri buntun kənarlarından 0,5 m məsafədə eni 1.52.5 olan sahədə aparılır. Buntun orta hissəsi buntda işləyən işçilərin ağırlığı hesabına baş verir. Buntun dayanıqlığı və düzgün forması bərkitmə işlərindən çox asılıdır.

Buntun formalaşma (Şəkil 1.1) prosesi yuxarı hissədə yarımşapka formasında başa çatır. Şapkanın optimal maillik bucağı 2022⁰ hesab olunur. Bunt formalaşdıqdan sonra 10–15 gün ərzində 1–1,5 m oturur. Bunun hesabına buntun yan divarları müəyyən dərəcədə qabarır. Qabaran hissə kəsilir və kəsilmədən alınan xam– pambıq həmən bunta yığılır.

Şəkil-1.1 Buntun formalaşmsi üçün tədbiq olunan maşınalar

Buntun yan divarları kəsilmədən conra vertikala nisbətdə 5–7⁰ təşkil etməlidir.

Buntun forması, onun konctruksiyası və örtülməsi mövcud təlimata uyğun aparılır. Nəmlik faizi 10% yuxarı olan I və II növ, 13% yuxarı olan III və IV xam pambıq saxlandığı müddətdə öz–özünə qızışma prosesinə məruz qalır. Bu prosesin başlanması buntun daxilində olan temperaturu ölçən zaman 2 ölçü arasında fərqin olması ilə biruzə verir. Buntda temperaturun dəyişməsinə nəzarət termaşup və ya KT – 1 priboru vasitəsi ilə təlimata uyğun olaraq aparılır.

Buntda baş verə biləcək öz–özünə qızışma prosesini vaxtında aşkar etmək üçün qəbul məntəqəsinin labaratoriyası, əl yığımı üçün nəmliyi 9–10% olan masın yığımı üçün nəmliyi 11–13% olan xam–pampıq partiyalarında 10 gündə bir dəfə, nəmliyi yüksək olan xam–pambıq partiyalarında isə 5 gündə bir dəfə yoxlama aparırlar. Yoxlamalar buntun 4 m qədər dərinliyində 8 nöqtədə (4nöqtə künclərdə, 4 nöqtə isə yan tərəflərdə), anbarlarda isə 1 nöqtədə giriş tərəfdə 4–6 nöqtədə isə yuxarı hissədə aparılır.

Tədqiqatlar göstərir ki, eksperimental buntların kütləsi və ölçüləri artdıqca buntun istiliyi artır. Digər tərəfdən xam-pambığın nəmlik, zibillik və sıxlıq göstəricilərinin artması özünə qızışma prosesinin ocağında istiliyin intensiv artmasına səbəb olur.Qızışma prosesinin ocağı kimi pambıq kütləsinin həcmi mərkəzi götürülmüşdür. Məlum olmuşdur ki, xam –pambıq kütləsinin artmasında yerləşən istilik qızışma ocağında proses, bu ocaq yarımelleps formasında olduqda daha intetnsiv gedir.

Eksperimentlər zamanı xam pambıqda olan istilik mövcud termoşuplar vasitəsi ilə ölçülmüşdür. Bu vaxt ətarf mühitin temperaturu 17-28⁰ C olmuşdur.

İndi isə öz-özünə qızışmanın əmsalını müəyyən edək. Məlumdur ki, /38/ xam pambığın istilik keçirmə əmsalı a₀ = 12∙3∙10⁴ m²/ saat

Bu ifadəni disturda yerinə qoysaq öz-özünə qızışma prosesinin əmsalını müəyyən edərik

Normal vəziyyətdə saxlanmaq üçün bunta yığılmış xam–pambığın temperaturu sabit olmalıdır. Temperaturun 2–3⁰c dəyişməsi müəyyən olunduqda təcili olaraq buntda olan nəm hava ventilyatorlar vasitəsi ilə buntdan çəkilməlidir.

Zavodyanı və kənar xam–pambıq məntəqələrində qəbul olunmuş xam – pambıq aşağıdakı qaydada:

Nəmlik faizi 14% qədər olan xam–pambıq təmizləyici sexin yanında 14% - dən çox olan xam–pambıq isə quruducu, təmizləyici sexin yanında yerləşdirilməlidir. Müstəsna hallarda nəmlik faizi 18% olan xam–pambıq quruducu sexin yanında yerləşdirilə bilər, bu şərtlə ki, bu partiya 2–3 gün ərzində istehsala buraxılsın.

Xam pambığın növundən və yığım üsulundan asılı olaraq eyni buntda komplektləşdirmək üçün nəmlik göstəricisinin həddi.

Xam pambığın növündən və nəmliyindənasılı olaraq buntun hündürlüyü və çəkisi.

Cədvəl I.1

Xam pambığın növü	Xam pambığın nəmliyi %	Buntun hündürlüyü. (m)		Buntun çəkisi (ton)
		Hava sorulmadan	Hava sorulmaqla
I I I I II II II II III III III III IУ qalıq	9 – a qədər II – I3 I3 – I6 I6 – dan çox I0 II – 13 I3 – I6 I6 II II – I4 I4 –I8 I3 I3 – 20 20 – dən çox	9 – – – 8 – – – 7 – – – 6 – –	– 8 7 6 – 8 7 6 – 7 6 5 – 5 5	560 350 300 250 400 300 250 200 350 300 270 230 300 250 200

1.2.1 Xam – pambığın saxlanılması texnologiyası sahəsində xarici təcrübə

Amerika Birləşmiş Ştatlarında nəmliyi 14% qədər olan xam–pambıq saxlandığı müddətdə öz keyfiyyət göstəticilərini itirmir. [6] Hesab olunur ki, bu müddətdə pambıq lifi çox az miqdarda öz uzunluğunu itirir.

Tədarük edilib, saxlanmağa qoyulan xam–pambığın öz–özunə qızışma prosesinə məruz qalmaması üçün Amerikada xam–pambığı döşəməsi kanallar olan sahəyə yığılır.

Belə döşəmənin altında nəm havanı çəkmək üçün kanallar mövcuddur. Ancaq göstərilən tədqiqat işində yığılan xam–pambığın sıxlığı və sorucu aqreqatın texniki parametirləri barədə məlumat yoxdur.

Maşın yığımının artması, və yığım müddətinin azalması ABŞ –da xam-pambığın saxlanması problemini aktual etmişdir. Bu problemin həlli üçün ABŞ –da “Xaski” sistemindən istifadə olunur. Bu sistemin məğzi ondan ibarətdir ki, çəkisi 900kq qədər olan kiçik bloklar birləşdirilərək 5800–6500 kq çəkidə mini buntlar əmələ gətirirlər.

Tədarük edilən xam–pambığın təxminən 20% belə modullarda saxlanılır. Əvvəllər yığılan xam–pambıq bir başa emala verilirdi bu da emalçıların gəlirinə mənfi təsir edirdi. Modulların tətbiqi pambığın emal müddətini artırdı.

Xam–pambığın modullara yığılması onun saxlanması prosesini tam mexanikləşdirməyə imkan verir. Modulların tətbiqi emalçılara imkan verdi ki, onlar istehsal gücünü artırmadan emal həcmini artırsınlar. Digər tərəfdən modulların sahələrdə saxlanması emal müəssələrində yanğın təhlükəsinin qarşısını alır.

Maşınla yığılan xam–pambıq (ABŞ–da yığılan xam–pambığın 96–97% maşın yığım təşkil edir)(Şəkil 1) xüsusi maşınların bunkerinə tökülür və orada sıxılaraq modul şəklinə salınır.

Şəkil 1.2

xam – pambığın sıxılması üçün müxtəlif mexanizmlər tətbiq olunur. Bu mexanizmlər vasitəsi ilə formalaşdırılan modullar kifayət qədər möhkəm olduğu üçün onların nəql edilməsi əlavə xərc tələb etmir. [8]



Şəkil 1.3

“Kotn inkorporeyted” firması tərəfindən işlənib, seriyaya buraxılan “Modullar” xam pambığı qəbul edir, sıxır və daşınmaq üçün konteynerlərə doldurur. Konteyner iki vertikal divardan ibarətdir. (şək 1.3). Metal divarların aşağı hissəsində traverslər yerləşdirilmişdir. Bu traverslərə vertikal dayaqlar bərkidilmişdir. Bu vertikal dayaqlar bütün konstruksiyaya möhkəmlik verir. Bu traversə A təkərləri ilə idarə olunan hidrosilindirli rama bərkidilmişdir. Konteyner xam – pambıqla doldurulduqda təkərlər yuxarı qaldırılmış şəkildə olur. Konteyner isə yerdə olur. Konteynerin daxilində xam–pambığı sıxmaq üçün irəli–geri hərəkət edən karetka yerləşdirilmişdir.

Karetkaya sıxıcı platforma bərkidilmişdir. Karetka özü zeversiv mexanizm vasitəsi ilə hərəkətə gətirilir.

Konteyner dolduqdan sonra, xam – pambıq platforma vasitəsi ilə sıxılır. Hidrosilindr təkərlərini asağı buraxır, eyni vaxtı vertikal divarları yuxarı qaldırır. Bu vaxt xam–pambıq modul şəklində ya yerdə ya da hərəkət edə dilən platformanın üzərində qalır. Bundan sonra traktor konteyneri növbəti “modul yaratmaq üçün əvvəlcədən hazırlanmış yerə aparır.

“Modul” sisteminin tətbiqi xam pambığın komplektləşdirilməsi, saxlanılması və nəql edilməsi prosesini xeyli asanlaşdırır. Belə ki, pambıqla aparılan profilaktik tədbirlər dayanıqlı modulun yaranmasına, daşınmaq üçün xüsusi nəqliyyat–treylerə yüklənməyə, emal müəssəsinə çatdırılmağa, boşalmaya, və istehsala verilməyə yönəlir.

Bu sistemin yaranması və fəaliyyət göstərməsi üçün xüsusi maşın və mexanizmlərin işlənib hazırlanması, istehsala tətbiq olunması və xüsusi işçi qrupunun yaranması tələb olunur.

Bütün müsbət cəhətlərlə yanaşı “modul” sisteminin çatışmayan mənfi tərəfləri də mövcuddur. Belə ki, bu sistem ancaq quru hava şəraitində işləyir. Yağışlı havada və yağıntı 25 mm çöx düşdüyü hallarda “modulu” sahədən çıxarmaq mümkün deyil. Hazır məhsulu sığorta etdirmək modulun çəkisini müəyyən çərçivədə saxlamaq, modulun yerini əvvəlcədən hazırlamaq, modulun saxlanması üçün fermerlərə pul ödəmək hazır məhsulun maya dəyərini xeyli artırır.

Hazır məhsulun keyfiyyəti baxımından modul sistemi imkan vermir ki, nəmlik faizi və zibilliyi yüksək olan xam – pambıq prafilaktik tədbirlərə məruz qalsın. Nəmlik və zibillik faizi yuxarı olan xam – pambıq emal həcmini aşağı salır. “Modul” sistemi ilə tədarük edilən xam – pambıqdan alınan mahlıcın fiziki– mexaniki xüsusiyyətləri müxtəlif olur. Bu da öz növbəsində, yüngül, tekstil, toxucu və boyama müəssələrinin işini çətinləşdirir.

Yuxarıda yazılanlardan məlum olur ki, bizim şəraitdə, əkin sahəsinin az olduğunu, təbii klimatın kəskin dəyişkən olmasını, nəqliyyat yollarının vəziyyətini nəzərə alsaq “modul” sisteminin tətbiqi qeyri mümkündür.

“Modul” sisteminin tətbiqi tam mexanikləşdirilmiş istehsal sistemində əlverişlidir. Tam texnikləşdirilmiş sistemdən kənarda ABŞ–nın tətqiqatçılarının fikrinə görə xam–pambığın nəmliyi 11% çox olduqda məhsulun xarab olması baş verir.

Müasir metod və yığım tempi ilə ABŞ–da xam – pambığın yığımı 3–9 həftə davam edir. Bununla bağlı saxlanma müddətinin xam–pambığın keyfiyyətinə təsirinin öyrənilməsi istiqamətində ABŞ–ın alimləri tərəfindən müəyyən işlər görülmüşdür.

Belə ki, 1950–ci ildən başlayaraq bu məsələnin həlli istiqamətində Qrif və Mur tərəfindən ABŞ–ın Texas kənt təsərüfatı departamentinin apardığı işlər tədqiq olunmuşdur. [28] Müəlliflər xam – pambığın saxlanılması istiqamətində aparılan tədqiqatların (qoşquda, treylerdə, kipdə, bunkerdə) müqayisəli analizini vermişlər. Eyni zamanda xam – pambığın saxlanmaya qoyulmamışdan əvvəl məruz qala biləcəyi profilaktik tədbirləri də nəzərdən keçirərək aşağıdakı nəticəyə gəlmişlər:

– Xam – pambığın müxtəlif formalarda saxlanması onun keyfiyyətinə nəzərə çarpacaq dərəcədə təsir eləmir.

– Çiyidin keyfiyyətli saxlanması üçün onun nəmliyi bütün saxlanma müddətində 10% -dən çox olmamalıdır.

– Xam–pambığın saxlanmağa qoyulmamışdan qabaq qurudulması və saxlandığı müddətdə havanın sorulması iqtisadi cəhətdən özünü doğrultmur.

Texas eksperimental kənd təsərrüfatı stansiyasının əməkdaşları Sorensın və Uilks tərəfindən çiyidin nəmliyinin, sıxlığının, temperaturunun və saxlanma müddətinin onun keyfiyyətinə təsiri öyrənilmişdir. [7] Saxlanmağa qoyulan çiyidin nəmliyi 7–25% olmuşdur. Tədqiqat üçün analizlər saxlanmanın 3–cü, 5–ci, 20–ci və 30–cu günləri götürülmüşdür. Eksperimentlərin nətigələrindən görünür ki, keyfiyyətini dəyişmədən nəmliyi 10–12% olan çiyidi 20 gün, nəmliyi 12–14% olan çiyidi 10 gün, nəmliyi 14–15% olan çiyidi isə 3 gün saxlamaq olar.

Bütün tədqiqatçılar qeyd etmişlər ki, maşınla yığılan xam – pambığın tərkibi nəmlik göstəricisinə görə müxtəlifdir.

Texas kənd təsərrüfat stansiyasının apardığı eksperimentlər göstərmişdir ki, maşınla yığılan xam–pambıqda əsas nəmlik zibil hissəciklərində olur. Başqa komponentlərdə (mahlıc, çiyid) olan nəmlik isə yığılan pambığın növündən, yetişkənlik dərəcəsindən asılı olaraq dəyişir. Qeyd etmək lazımdır ki, bir qozadan yığılan xam–pambığın çiyidinin nəmliyi 10–12% arasında dəyişir.

Maşınla yığılan xam–pambıqda təzə açılan qoza ilə yetişmiş qozada olan xam – pambıq qarışır. Ona görə də bir partiyada olan xam–pambığın nəmlik faizi müxtəlif olur. Xam pambıqdan alınan çiyidin nəmlik faizi də müxtəlif olur. Bu yazılanları Texas ştatının mərkəzi və cənubi vilayətlərində əkilən xam pambıqla D. Sorensin apardığı təcrübələr də təsdiq edir. [8]