Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti magistratura məRKƏZİ Əlyazması hüququnda

2.2 Müəssisələrdə aparılan əməliyyatların məqsədə uyğunluğunun auditi 
Əməliyyatlarla bağlı audit müəssisənin əməliyyatlar üzrə əsas proseslərinin 
auditidir. Əməliyyatlara təchizat, marketinq, xəzinədarlıq və insan resurslarının idarə 
edilməsi daxildir. Əməliyyatlarla bağlı daxili audit tapşırıqlarında auditor müxtəlif 

---

48 
prosedurların fəaliyyətini səmərəlilik, effektivlik və qənaət baxımından dəyərləndirir. 
 Təchizat. Təchizat əmtəələrin və xidmətlərin əldə edilmə prosesidir. Satınalma 
funksiyası həm ticarət, həm də emal müəssisələri nöqteyi-nəzərindən əhəmiyyətlidir. 
Satınalma funksiyasına müəssisədən kənarda qurulan əlaqələr daxildir. Burada 
dələduzluq riskinin yüksək olduğu əmtəə və xidmətlərin satın alınması zamanı xüsusilə 
diqqətli olmaq lazımdır. Əməliyyatlar zamanı qənaət amilinə əməl olunması da 
müəssisədən kənarda əmtəələrin satın alınması zamanı nəzərə alınan əsas amillərdəndir 
Satınalma zamanı sorğulama, müqayisə, məsləhət və rəqabət prinsipləri, yəni əmtəələrin 
müvafiq kəmiyyət və keyfiyyətdə, düzgün zamanda və doğru qiymətə satın alınması 
nəzərə alınmalıdır. 
Satınalma şöbəsi üçün daxili auditi həyata keçirərkən auditor aşağıdakılara diqqət 
yetirməlidir. 
a) Əmtəə və xidmətlərin təchizatı iiə bağlı prosedurun başa düşülməsi 
Daxili auditor auditi effektiv aparmaq üçün əmtəə və xidmətlərin təchizatı ilə bağlı 
olan prosesi anlamalıdır. Satınalma təlimatının (satınalma prosesinin yazılı sürəti) əldə 
edilməsi, oxunması, eləcə də, sifarişin verilməsi ilə başlayıb materialların əldə edilməsi 
və nəticə etibarilə satınalma ödənişinin həyata keçirilməsi ilə bitən əməliyyatların icra 
olunma sistemini müşahidə etməklə buna nail olmaq olar. 
b) Sistemin qiymətləndirilməsi 
Sistemi anladıqdan sonra auditor prosedurların adekvatlığını və daxili nəzarət 
sisteminin effektiv olub-olmamasını qiymətləndirməlidir. 
Prosedurun adekvat olmadığı aşkar edilərsə auditor audit komitəsinin heyətinə 
təkmilləşdirmələrlə bağlı tövsiyə verməlidir. Əgər auditor təchizat prosedurlarının 
adekvatlığından razıdırsa, o zaman onların tətbiq edilməsi və effektivliyini 
qiymətləndirməlidir. 
Onlar sadəcə icazə verilən satınalmalar üçün ödənişin həyata keçirilməsi, sifarişin 
yalnız yazılı formada verilməsi, satıcıların tender vasitəsilə seçilməsi, uzunmüddətli 
mal-materialın idarə edilməsi və ödənişin yalnız keyfiyyət yoxlamasından sonra 
edilməsi kimi müxtəlif sistem nəzarətlərini qiymətləndirməli və bununla bağlı hesabat 
verməlidirlər. Daxili nəzarət sisteminin qaydasında olması saxta ödəniş riskini, əmtəə 

---

49 
təchizatında yubanmanı, aşağı keyfiyyətli məhsulların alınması, eləcə də təcili 
satınalmalar zamanı yüksək qiymətin ödənilmə riskini aradan qaldırır. 
Əhəmiyyətli risk və hərtərəfli yoxlanma ilə bağlı ehtiyac olduğu təqdirdə auditorlar 
təchizat və daxili nəzarət sisteminin fəaliyyətini qiymətləndirmək üçün test yoxlamasına 
müraciət etməlidirlər. 
Təchizat risklərinə:
- 
Saxta ödəniş 
- 
Təchizatda ləngimə 
- 
Aşağı keyfiyyətli məhsulun alınması 
- 
Təcili satınalma zamanı yüksək qiymətə alış və.s aiddir. 
Həmin risklərlə əlaqədar tətbiq edilə biləcək nəzarət metodlarına aşağıdakıları aid 
etmək olar. 
- 
Yalnız icazə verilən satınalmalar üçün ödəniş 
- 
Sifarişin yalnız yazılı formada verilməsi 
- 
Satıcıların tender vasitəsilə seçilməsi 
- 
Uzunmüddətli mal-materialların idarə edilməsi 
-
Ödənişin yalnız keyfiyyət yoxlanışı edildikdən sonar edilməsi