AZƏrbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan respublikasinin təHSİl problemləRİ İnstitutu
Yüklə 3,82 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
DANİMARKADA TƏHSİL
Юlkяnin 4 яn məhşur шяhяri Kopenhagen, Olborq, Orxus vя Odensdə yerlяшяn ali tяhsil mцяssisяlяri haqqında aşağıdakıları deyə bilərik. Hяr il Danimarkaya gяlяn tяlяbяlяrin, hяmчinin tяdqiqatчыlarыn vя mцяllimlяrin sayы artыr, bu isя Skandinaviya юlkяsindя tяhsilin nя qяdяr cazibяdar olduьunu bir daha sцbut edir. Danimarkanыn tяhsil mцяssisяlяri beynяlxalq tяlяblяrя istiqa- mяtlяnmişdir vя яn mцasir ixtisaslar цzrя tяhsil ingilis dilindя tədris olunur. Danimarkada tяhsil Sizin mцvяffяqiyyяtli karyeraya doьru yolunuzdur! Danimarkada professional tяdris prosesi dinamik vя innovasiyalы mяdяniyyяtə uyьunlaшdırılaraq, öz qяdim яnяnяlяrini də saxlayır. Yцksяk dövlət tяhsil standartlarы, яldя olunan nяzяri biliklяrin praktikada tяtbiqi, fяn- lяrarasы tяdqiqatlar vя tяlяbяlяr tяrяfindяn tяdqiqat xarakterli işlərin aparıl- ması Danimarkada tяhsilin əsas xцsusiyyяtlяrindən biridir . Danimarka юz vяtяndaшlarыna vя başqa юlkяlяrdяn buraya tяhsil almaq öчön gяlяn tяlяbяlяrя yцksяk hяyat tяrzi, tяmiz яtraf mцhiti, tяhsildя vя tяd- qiqatlarda yцksяk standartlarы olan cazibяdar iшgцzar iqlim tяklif edяn юlkяdir. Tələbələr mцhazirяlяrdя iştirak edir, elmi-tяdqiqat işlərinin aktiv mцzakirяsi prosesinin zяnginlяшmяsindя qruplarla яmяkdaшlыq edir vя bununla yanaшы hяr biri hяm də fərdi iшlяyя bilir. Bцtцn inkiшaf etmiш юlkяlяrin iшя gюtцrяnlяri tяrяfindяn qяbul edilяn ixtisaslaшma burada яldя edilir. Danimarka tяhsilя bюyцk miqdarda pul vяsaiti ayыrыr. Яhalinin adamba- шыna dцшяn Nobel mцkafatlarыnыn sayыna gюrя юlkя dцnyada цчцncц yerdяdir. Danimarkalыlarыn çox hissəsi ingilis dilindя danышыr, bu sяbяbdяn dя Dani- markaya gяlяn tяlяbяlяr Danimarka dilini bilmяdiklяrinя baxmayaraq, bu юlkяdя yaшadıqda чətinlik чəkmirlər. Яhalinin 80%-i ingilis dilini bilir, bir чoxu isə fransыz, alman vя ya ispan dillяrindя dя danышыr. Tяhsil mцяssisяlяrindя seçim etmək цчцn 10 möhöm amil vardır:
Yцksяk tяhsil keyfiyyяti. Danimarkanыn tяhsil sistemi dцnyada яn yax- шы tяhsil sistemlяrindяn biri kimi tanыnmышdыr.
(European Credit Transfer System) tətbiq edilir. İki illik proqramы bitirdikdяn sonra tяlяbяlяr 120 ECTS points alыrlar.
vя turizm menecmenti, marketinq menecmenti, kompyuter texnologiyalarы, multimediya dizayn, dizayn vя texnologiyalar (qrafika), mяlumat texnolo- MÜDAFİƏ MAHMUDOV
342 giyalarы vя elektron mцhяndislik, texniki tikinti, kənd təsərrüfatı üzrə mцhяndislik, kimyяvi vя biotexniki analizdən ibarətdir.
xцsusiyyяtini həyata keчirir.
Tяhsilin vя yaшayышыn aшaьы qiymяti.
Professional ali tяhsilin akademik dяrяcяsinin яldя olunmasы üçün 10 mцxtяlif proqram tяklif edilir. Ali tяhsil aldыqdan sonra məzunlar iшя baшlaya bilər vя ya Danimarkada, Bюyцk Britaniyada, Niderlandda, Avstraliyada, ABШ-da, Macarыstanda, Fransada, Norveчdя və başqa ölkələrdə, həm də öz universitetlяrinin birindя magistr dяrяcяsinin яldя olunmasы цчцn 1-1,5 il möddətindя яlavя tяhsil almaq mömköndör.
яsaslanmышdыr. Akademiyalar tяhsilin yцksяk innovasiyalы, yaradыcыlыq vя professional sяviyyяsini vя яn yeni texnologiyalarыn istifadяsini tяqdim edir. Bцtцn akademiyalar яn mцasir kitabxanalarla, mцhazirя auditoriyalarы vя laboratoriyalarla tяchiz olunmuшdur. Kitabxanalarda, kompyuter otaqlarыnda vя (bяzi tяhsil mцяssisяlяrindя) hяtta dяhlizlяrdя belя kompyuterlяr vardыr. Bцtцn tяlяbяlяr onlardan azad, sяrbяst шяkildя istifadя edя bilяr.
tяlяbяlяri цчцn mцntяzяm шяkildя aparыcы kompaniyalarda gюrцшlяr tяшkil edirlяr, tяlяbяlяrя professional tяcrцbя keчmяk fцrsяti verilir.
Tяlяbяnin orta яmяk haqqы saatda 13 evr. tяшkil edir.
Binar adlanan struktur цzrя ali tяhsil mцяssisяlяri iki bюlmяyя bюlцnцr: universitet bюlmяsi; kollec bюlmяsi, yяni peşə özrə istiqamяtlяnmiш ali tяhsil bюlmяsi. Danimarkada tяhsil alan tяlяbяlяr mцstяqil шяkildя iшlяyir vя юz qabiliy- yətlərini gюstяrirlяr. Яnяnяvi mцhazirяlяrdя olduьu kimi, tяlяbяlяr hяmчinin onlarын iшlяmяk istədikləri yerdə nяzяrdя tutulduьu kiчik qruplarda tяhsil alыrlar. Onlarыn tяhsilinin bir hissяsi mцstяqil layihяdяn vя tяdqiqat iшindяn ibarяtdir. Dяrяcяnin яldя olunmasы цzrя kurslarыn bir чoxu mцstяqil xarakter daшыyыr vя ixtisaslaшma sahяsini tələbələrin юzlяri seчir. Universitet bюlmяsinя 12 bölmə daxildir, onlardan bяzilяri bir neчя fa- kцltяlяrdяn ibarяt bölmələr, digяrlяri isя tikinti, tяhsil, baytarlыq, aqronomluq, farmakologiya vя biznes kimi sahяlяr цzrя ixtisaslaшan bölmələrdir. Bundan яlavя, arxitektura, incяsяnяt, musiqi vя s. цzrя mцtяxяssislяrя tяhsil verяn 13 institut vardır. Bu cцr institutlarda tяhsil, aparılan tяdqiqatlara яsaslanmalыdыr. Bu, bцtцn proqramlar цzrя yцksяk standartlarы яldя etmяk mяqsяdi olan bцtцn universitetlяr цчцn fundamental prinsipdir. Kollec bюlmяsi юzцndя professional istiqamяtlяndirilmiш proqramlarы tяklif edяn 100-я yaxыn ixtisaslaшdыrыlmыш ali tяhsil institutlarыnı ehtiva edir:
DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 343
Bakalavr dяrяcяsini tяklif edяn kolleclяr.
İkiillik professional akademik dяrяcяlяrini tяklif edяn professional kolleclяr. 2000-ci ildя parlament tяrяfindяn imzalanmыш normativ akta яsasяn, professional bakalaвr dяrяcяlяrini tяklif edяn kolleclяrin bir чoxu daha geniш profilli ali tяhsil mяrkяzlяri шяklindя birlяшmiшlяr. Kolleclяr professional istiqamяtlяndirilmiш ali tяhsil nюvlяrinin mюhkяmlяndirilmяsi vя gяlяcяk tяhsil цчцn yeni imkanlarыn yaradыlmasы mяqsяdilя tяшkil olуnmuш, yaradыlmыш insti- tutlarыn yeni nюvцdцr. Professional akademik dяrяcяlяrini verяn kolleclяrin bir чoxu professional ali tяhsil akademiyalarыnы tяшkil etmiшlяr. Danimarkada ali tяhsil mцяssisяlяrinя qяbulun яsas tяlяblяri 12-illik tяh- sil bazasında həyata keçirilir. Professional akademik proqramlarыna qяbul tam orta tяhsilin adekvat kurslarы (riyaziyyat, fizika, ingilis dili) ilя tamamlanmыш 3-4 illik ekvivalent professional tяhsil proqramlarыnыn bazasы яsasыnda da mцmkцndцr. Bakalavr dяrяcяsini almaq цчцn mцяyyяn proqramlar цzrя alternativ qяbul 2-3 il təcrübənin olmasы ilя bяrabяr ekvivalent tяhsil ixtisaslaшmasы (bir qayda olaraq, professional bakalavr dяrяcяsi) bazasы яsasыnda mцmkцndцr. Bir чox tяhsil proqramlarыna qяbul spesifik tяlяblяrin yerinя yetirilmяsindяn asыlыdыr. Onlara fяnlяrin sяviyyяsinя, яldя olunan nяticяlяrя, praktikaya vя s. tяlяblяr aid edilя bilяr. Mцяyyяn sahяlяr цzrя, mяsяlяn, incяsяnяt vя musiqi sahяlяri цzrя proqramlara qяbul istedadы qiymяtlяndirяn giriш imtahanыnы tяlяb edir. Nazirlik elmin mцяyyяn sahяlяrinə və ali tяhsil цzrя maksimal sayda tяlяbяlяrin tяhsil ala bilяcяyinə cavabdehlik daшыyыr. Bəzi institutlar elmin mц- яyyяn sahяlяri цzrя ixtisaslara qяbulu mяhdudlaшdыra bilяr. Tяlяbяlяr kvotalar sisteminя uyьun olaraq qяbul olunmaq цчцn яrizя verirlяr. Hяr bir institut яsas tяlяblяrя uyьun olaraq abituriyentlərin seчimini aparыr. Sadя (яlчatan) yerlər iki kvota sisteminя bюlцnцr. Birinci kvotada yerlяr orta nяticяlяrin bazasы яsasыnda Danimarka mяktяb sertifikatlarыna vя ya ona ekvivalent olan mяktяb sertifikatlarыna malik olan namizяdlяr arasыnda bюlцшdцrцlцr. Иkinci kvotada olan yerlяr institutun fərdi qiymяtlяndirmяsi цzrя verilir. Tяlяbяlяr hяr kursu bitirdikdяn sonra imtahan vermяlidirlяr. Danimar- kanыn bцtцn ali tяhsil institutlarыnda imtahanlar tяkcя mцяllimlər tяrяfindяn deyil, hяmчinin mцstяqil imtahan gюtörənlər (imtahan gюtцrяn) tяrяfindяn dя aparыlыr. Mцstяqil imtahan gюtörənlər şərtlərini bцtцn imtahan verяnlяrя qarшы eyni və bяrabяr standartlarыn tяtbiq olunmasы цчцn cavabdehlik daшыyыrlar. Tam proqram bitdikdяn sonra tяlяbяyя diplom vя s. verilir 2002-ci ilin 1 sentyabr tarixindяn etibarяn bцtцn ali tяhsil institutlarы mяzunlar цчцn ingilis dilindя diploma яlavяni чap etmяlidirlяr. Bu tяmяnnasыz (pulsuz) edilir. ECTS kreditlяrinin istifadяsi bцtцn ali tяhsil məktəbləri цчцn mяcburi elan olunur.
MÜDAFİƏ MAHMUDOV
344 Dяrяcяlяr strukturu öч яsas dяrяcяyя яsaslanmышdыr: bakalavr, magistr vя doktor. 1980-ci illяrin sonlarыnda islahat nяticяsindя Danimarkada ali tяhsil birdяrяcяli ixtisaslaшma strukturundan ikidяrяcяli ixtisaslaшma strukturuna keчdi. 1993-cц ilin islahatы bakalavr dяrяcяsinin цmumi strukturunu tətbiq etdi. Nяticяdя, universitet proqramlarыnыn, demяk olar ki, hamыsы bakalavr, magistr vя doktorluq proqramыndan ibarяtdir. Bakalavr proqramы tamamlan- mış mцkяmmяl proqramdыр və tяlяbяlяrin bir чoxu magistraturaya qяbul olunmağa sяy gюstяrir. Dяrяcяlяrin bu yeni strukturu nяticяsindя 1995-1996-ci illяrdя fяlsяfя doktorunun dюrdillik dяrяcяsindяn imtina edildi Danimarka юlkəsində savadsızlar azlıq təşkil edir. Yaшlыlarыn arasыnda savadsыzlarыn sayы 1%-dən artыq deyildir. Danimarkada təhsil sistemi dюvlяtin nяzarяti altыndadыr. Цmumi tяhsil prinsiplяri dюvlяt orqanlarы tяrяfindяn tяyin edilir. Bцtцn orta vя ali tяhsil mцяssisяlяri, яsasяn, Tяhsil Nazirliyi vя Mяdя- niyyяt Nazirliyinin tabeчiliyindя olan dюvlяt mцяssisяlяridir. Danimarkanыn tяhsil sistemi orta mяktяbя, ali mяktяbя, hяmчinin ali tяhsilin bir çox nюvlяrinя qяbul imkanыnы tяqdim edir. Tяhsil eyni zamanda юzяl mяktяblяrdя və ya evdя keчirilяn tяhsil nяticяsindя dя яldя oluna bilяr. Шagirdlяrin 99%-ə qədəri orta mяktяbя, 86%-i tam orta mяktяbя gedir, 41%-i isя юz tяhsillяrini ali tяhsil mцяssisяlяrindя davam etdirirlяr. Danimarkada bцtцn tяhsil pulsuzdur, hяmчinin qяbul zamanы heч bir юdяniш юdяnilmя- mяlidir. Tam orta məktəb шagirdlяri tяlяbя tяqaцdцnцn analoqu olan aylыq юdяnilяn mцяyyяn edilmiш maliyyя yardыmыnы almaq iddiasыnda da olurlar. Danimarka tяhsil sistemi 1894-cц ildяn fяaliyyяt gюstяrir. O, tam nяzarяti valideynlяrя hяvalя edir, onlar uшaьыn mяktяbя gedib-getmяmяsi haqqыnda qяrar qяbul edirlяr. Qanun 7 yaшыndan 16 yaшыna qяdяr icbari tяhsili nяzяrdя tutur. İcbari tяhsil pulsuzdur. Danimarkada ilkin tяhsil Danimarkanыn orta mяktяbi adlanыr. O, məktəbə qədər təhsildən baшlayыr vя 10-cu sinifdя sona чatır, lakin 10-cu sinif mяcburi deyil. Шagirdlяr hяm pulsuz dюvlət mяktяblяrindя, hяm dя юzяl mяktяblяrindя, yяni xristian mяktяblяri kimi vя ya Valfdorf mяktяblяri kimi bяlяdiyyяnin tabeчiliyi altыnda olmayan mяktяblяrdя tяhsil ala bilяrlяr. Иqtisadi Иnkiшaf vя Яmяkdaшlыq Tяшkilatыnыn idarя etdiyi tяhsil alanlarыn tяhsil nailiyyяtlяrinin qiymяtlяndirilmяsi цzrя beynяlxalq proqram özrə Danimarka tяhsili 2006-ci ildя 24-cц yerdя oldu, bu isя Иqtisadi Иnkiшaf vя Яmяkdaшlыq Tяшkilatыnыn orta gюstяricisinя görə kafi nяticяdir. Folkeskolen mяktяbini bitirdikdяn sonra, gimnaziyaya (akademik шяkil- dя istiqamяtlяndirilmiш sonrakı təhsil) daxil olmaqla, sonrakы tяhsilin bir neчя yolu vardır: Ali məktəblərə hazыrlыq imtahanы gimnaziyaya oxшardır, lakin mцddяti bir il azdır. Riyaziyyat vя mцhяndislik fяnlяrinin Ali Texniki mək- təblərdə Иmtahan Proqramы ticarяt vя biznes fяnlяrindən xцsusi olaraq цstцn tutulur. Ali Kommersiya məktəblərində Иmtahan proqramыna oxşardı. Bundan DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 345
başqa, nəzəriyyənin vя praktikanыn birlяшdirilmяsi vasitяsilя cavanlara mцяy- yяn ixtisaslaшmanы юyrяdяn tяhsil mюvcuddur. Gimnaziyalar, юz qarшыlarыna шagirdlяrin universitet vя kolleclяrdя tяhsil almaq üçün hazыrlыq mяqsяdlяrini qoyurlar. 7-14 йашлы ушагларын иcбари ибtидаи tящсили щаггында илk ганунu 1849-cу илдя гябул едилmишдир. Даниmарkада mяktяб сисtеmинин ясасынı гойан 1903-cü ил гануну 1950-cи иллярин ахырlarına qədər гцввядя олmушдур. 1958-cи илдя йени mяktяб ислащаtы kечирилmишдир. Mяktябляря Mаариф назирлийи рящбярлиk едир. Бундан başqa, щяр бялядиййядя хцсуси mяktяб идаряси фяалиййяt эюсtярир. Tящсил пулсуздур, лаkин шаэирдлярин tягрибən 10 фаизини ящаtя едян qeyri-dövlət tящсил mцяссисяляри дя вар. Mяktябягядяр mцяссисяляр Əmяk вя иctиmаи tяmинаt назирли- йинин сяранcаmындадыр. Tящсил mцддяtи ибtидаи mяktяблярдя 7 ил, natamam орtа mяktябдя 3 ил, tam орtа mяktябдя də 3 илдир. 1974-1975 дярс илиндя ибtидаи mяk- tяблярдя 224752 шаэирд охуйурду. Təhsil щаггында 1975-cи ил ганунуна mц- вафиг олараг, 1976-cы илин авгусtундан 1-10-cu синифляр цчцн бцtцн юлkядя ващид tящсил програmы щяйаtа kечирилmишдир. 12-иллиk цmуmtящсил mяktябляринин tясис едилmяси планлашдырылmышдыр. Tехниkи пешя щазырлыьы natamam орtа mяktяb база- сында 1-3 ил mцддяtиндя щяйаtа kечирилир. 19731974-cü дярс илиндя tехниkи пешя mяktябляриндя 131453 шаэирд охуйурду. Даниmарkада 5 универсиtеt, 3 tехниkи али mяktяб, 10 инсtиtуt вя 8 kоллеж вар. Бюйцk kиtабханалары: Mилли kиtабхана (2 miлyoндан чох kиtаб), Бялядиййя kиtабханасы (1880 mин kиtаб) вя с. Ясас mузейляри: Mилли mузей, Дювляt ряссаmлыг mузейи, Kрал дяниз mузейи вя с. Даниmарkада təhsil və елm möəssisələri 15-ci ясрин сонунда йаранmışdır. T.Браще Ураниборг рясядханасынын ясасыны гойду. 17-ci ясрдя Даниmарkанын елmи mярkязи Kопенщаэен универсиtеtи олду. Щ.Ерсtединin елеktриk, опtиkа вя аkусtиkа сащясиндя ишляри onu mяшщурlaşdırmışdır. О, cярйанын mагниt tясирини kяшф еtди. Онун tяшяббцсц иля Даниmарkада Али Tехниkи Mяktяб ачылды. 19-cu ясрин 2-cи йарысы və 20-ci ясрин яввялляриндя Mеtеоролоэийа Инсtitutu, cоьрафийа, kиmйа, елеktроtехниkа, асtроноmийа вя с. cяmиййяtляри йаранды. 20-ci ясрдя Н.Борун фяалиййяtи zamanı Даниmарkа аtоm физиkасынын tядгигаt mярkязлярин- дян бири олду. Онун tяшяббцсц иля Нязяри Физиkа Инисtуtу йарадылды. Х.Бор дюврü фунkсийаларын нязяриййясини верди. 1945-cи илдян сонра Даниmарkада tяtбиги елеktрониkа, изоtоплар, зцлаллар kиmйасы вя с. елmи-tядгигаt инсtitуtлары tяшkил олунду. 1957-cи илдя Нцвя Tядгигаtлары Mярkязи йарадылды. 1975-cи илдя О.Бор вя Mоttелсон нцвя физиkасы сащясндяkи tядгигаtларына эюря Нобел mцkафаtы алдылар. Orhus Universiteti (Aarhus University). Bu universitet Danimarkanыn Orhus шяhяrindя yerlяшir vя Kopenhagen Universitetindяn sonra юlkяnin ikin- ci яn bюyцk vя qяdim ali mяktяbidir. Bюyцk Britaniyanыn "Times Higher Education Supplement-QS World Universities Rankings" jurnalыnыn 2009-cu ildя apardыьы dцnya universitetlя- rinin reytinqinя яsasяn, Orhus Universiteti 100 яn yaxшы ali mяktяb arasыnda MÜDAFİƏ MAHMUDOV
346 63-cц yerdя yerləşmişdir. 2010-cu il цzrя dцnyanыn яn nцfuzlu universitetlяri arasыnda Orhus Universiteti "Times Higher Education World University Rankings"in apardыьы araшdыrmaya яsasяn 167-ci, "QS World University Rankings"in aчыqlamasыna gюrя isя 84-cц yerdя yerləşibdir. Orhus Universiteti 1928-ci il sentyabrыn 11-dя yaradыlыb. Bu zamana qя- dяr Danimarkada tяkcя bir universitet, Kopenhagen Universiteti fяaliyyяt gюstяrirdi. Юlkяnin ikinci яn bюyцk шяhяri olan Orhusda universitet yaradыl- masыna ehtiyac duyulurdu. Bu zaman Orhus шяhяrinin bяlяdiyyяsi yeni univer- sitetin yaradыlmasы цчцn 33 min kron vяsait ayыrыr. 1928-ci ildяn Orhus шяhяrindяki Texniki Kollecin sinif otaqlarы icarəyə götürülmüş və Orhus Universitetinin Humanitar elmlяr fakцltяsi fяaliyyяtя baшlamışdır. Fakцltяnin mцяllim heyяti fяlsяfя цzrя bir professor, Danimarka, ingilis, alman vя fransыz dillяri цzrя dюrd dosentdяn ibarяt olur. 1933-cц ildяn yeni yaradыlmыш ali mяk- tяb yerlяшdiyi шяhяrin adыna görə rяsmi olaraq Orhus Universiteti adыnы daшыyыr, bir il sonra isя universitetin humanitar fakцltяsi akkreditasiyadan keчir vя imtahan keчirmяk hцququ qazanыr. Hяmin vaxtadяk tяlяbяlяr tяdqiqatlarыnы Kopenhagen Universitetindя aparыrdыlar. 1933-cц ildя Orhus Universitetinin tibb elmlяri, 1936-cы ildя iqtisadiyyat vя hцquq, 1942-ci ildя ilahiyyət fakцl- tяlяri aчыlыr. Ali mяktяbin kampusu memar Kristian Frederik Mцller tяrяfin- dяn inшa edilir vя indiyяdяk kampusun binalarыnыn tikintisi Mцller arxitek- torlarы firmasы tяrяfindяn hяyata keчirilir. II Dцnya mцharibяsindя Danimarka almanlar tяrяfindяn iшьal olundu- ьu dюvrdя gestapo Orhus Universitetinin tяlяbя шяhяrciyindяki iki yataqxa- nanы юz qяrargahlarыna чevirir. 1944-cц il oktyabrыn 31-dя Danimarka mцqa- vimяt hяrяkatыnыn tяlяbinя görə Kral hava qцvvяlяri gestaponun yerlяшdiyi universitet yataqxanalarыna havadan zяrbяlяr endirir vя onlarы yerlя yeksan edir. Lakin tяyyarяlяrin biri almanlar tяrяfindяn topla vurulduьuna gюrя universitetin яsas korpusuna da bombalar dцшцr. Bu hadisя zamanы яsas binada olan memar Mцller xoшbяxtlikdяn saь qalыr vя bir mцddяt sonra onu daьыntыlarыn altыndan qazыb чыxarыrlar. Deyilяnlяrə gюrя, Mцller юzцnя gяlяn kimi soruшur: "Arkalar daьыlmayыb ki?". Mцller яsas binanыn bяzяdilmiш hюrgц arkalarыnы nяzяrdя tuturdu vя bilirdi ki, arkalar daьыlsa, onlarыn yenidяn qurulmasы цчцn vяsait toplamaq mцmkцn olmayacaq. Arkalar isя heч bir zяdя almыr vя hazыrda da vardır. Bombalanan zaman 10 fяhlя hяlak olur. Danimarka mцqavimяt hяrяkatы hava hцcumu zamanы mцlki яhali arasыnda tяlяfatыn qarшыsыnы almaq цчцn kampusun modeli цzяrindя bir neчя ay gяrgin iш aparыb. Buna sяbяb Orhus Universitetinin kampusunun iki xяstяxanasının sыx mяskunlaшmыш rayonda yerlяшmяsi olub. II Dцnya mцharibяsindяn sonra Orhus Universiteti tяdricяn bяrpa olunmaьa baшlayыr, yeni tяdris proqramlarы qяbul edilir, tяlяbя vя mцяllimlяrin sayы artыr, yeni fakцltяlяr aчыlыr. 1948-ci ildя Danimarkada aparыlan orfoq- rafiya islahatыndan sonra Orhus шяhяrinin və universitetin adы kюhnя DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 347
variantda olduьu kimi qalыr. 1954-cц ildя universitetdя bir neчя fakцltяnin birlяшmяsi nяticяsindя dяqiq elmlяr fakцltяsi yaradыlыr. 2007-ci ildя universitetin kяnd tяsяrrцfatы elmlяri fakцltяsi aчыlыr. 1939-cu ildяn fяaliyyяt gюstяrяn Orhus Biznes Mяktяbi, elяcя dя Milli Ekologiya Tяdqiqatlarы Иnstitutu universitetя birlяшdirilir. 2009-2010-cu tяdris ilindя Orhus Universitetinin illik gяlirlяri 5270096000, illik xяrclяri isя 5273853000 Danimarka kronu olub. Orhus Universitetinя yerli abituriyentlяr imtahansыz, orta mяktяbin buraxыlыш imtahanlarыnыn nяticяsini tяqdim edяrяk qяbul olunurlar. Univer- sitetdя yerli vя Avropa Birliyinя daxil olan юlkяlяri tяmsil edяn tяlяbяlяr юdяniшsiz oxuyurlar. Orhus Universitetindя xarici tяlяbяlяrin tяhsil haqqы ictimai, humanitar elmlяr, ilahiyyət fakцltяlяrindя, Tяhsil Mяktяbindя ildя 9100 avro, Biznes Mяktяbindя 11500 avro, dяqiq elmlяr vя texnologiya, tibb elmlяri fakцltяlяrindя ildя 15300 avro tяшkil edir. Tяhsil haqqы tяlяbяnin fakцltяdя qeydiyyata dцшmяsindяn bir ay яvvяl юdяnilmяlidir. Dцnyanыn başqa universitetlяrindя olduьu kimi, Orhus Universiteti dя tяlяbяlяrя mцxtяlif tяqaцd vя kreditlяr ayırır. Danimarka Dюvlяt tяqaцdцnцn mяblяьi tяhsil vя yataqxana xяrclяrindяn azad edilmяklя, ayda orta hesabla 7500 Danimarka kronu tяшkil edir. Tяqaцd vя kredit almaq цчцn tяlяbя avqust vя fevral ayыnda universitetя yazыlы яrizя ilя mцraciяt etmяlidir. Tяlяbя gюtцrdцyц krediti oxuduьu mцddяtdя tяdricяn vя ya universiteti bitirib iшя dцzяldikdяn sonra geri qaytarыr. Яgяr tяlяbя ali mяktяbi bitirdikdяn sonra saьlamlыьы ilя яlaяdar vя digяr sяbяblяря gюrя iшlяmяk imkanыnы itirirsя vя ya iш tapa bilmirsя, gюtцrdцyц kredit ona baьышlanыr. Orhus Kopenhagendяn sonra Danimarkanыn ikinci яn bюyök шяhяridir vя Yutlandiya yarыmadasыnыn шяrqindя yerlяшir. Tяpя vя meшяlяrdяn ibarяt bu liman шяhяri чox яlveriшli coьrafi mюvqeyя malikdir. Юlkяnin bцtцn hissя- lяrinin dяmir yollarы Orhus шяhяrindя kяsiшir. 1,2 milyon яhalisi olan шяhяrin insanlarы чox mehriban vя qonaqpяrvяrdir. Orhus Universiteti kampusunun planы 1931-ci ildя danimarkalы memar- lar Kristian Frederik Mцller, Key Fisker, Pol Steqmann vя landшaft memarы Karl Teodor Sorensen tяrяfindяn hazыrlanыb. Kampusun tikintisinя 1932-ci ildя baшlanыb vя XXI яsrяdяk davam edib. Plana яsasən, bюyцk sahяdя tikilmiш binalar sarы kяrpic vя kirяmitdяn ibarяt olduьundan bцtцn kampusa eyni gю- rцnцш verir. Binalara sarmaшan bitkilяr, parklar və göllяr kampusa яvяzolun- maz gюzяllik verir. Orhus Universitetinin binalarы Danimarkanыn Mяdяniyyяt Nazirliyi tяrяfindяn юlkяnin memarlыq nцmunяlяri kimi qorunur. 2011-ci il yanvarыn 1-dяn Orhus Universiteti 4 akademik sahяyя bюlцnцb. Milli Ekoloji Tяdqiqatlar Иnstitutu, Kяnd tяsяrrцfatы elmlяri vя dяqiq elmlяr fakцltяlяri birlяшdirilяrяk Orhus dяqiq elmlяr vя texnologiya fakцltяsi yaradыlыb. Fakцltяyя Biologiya, Kimya, Riyaziyyat, Kompyuter, Yer, Иdman elmlяri, Molekulyar Biologiya, Fizika vя Astronomiya, Elmi tяdqiqatlar MÜDAFİƏ MAHMUDOV
348 departamentlяri, 30-dan чox elmi-tяdqiqat mяrkяzi, Tяbiяtшцnaslыq tarixi, Steno elm vя tibbin tarixi muzeylяri, Ole Remer rяsяdxanasы, Orion plane- tarisi, Orhus Botanika baьы aiddir. Humanitar fakültələri, ilahiyyət fakцltяlяri və Danimarka Tяhsil Mяk- tяbi birlяшdirilяrяk Orhus incяsяnяt fakцltяsi yaradыlыb. Humanitar fakцltяyя Antropologiya, Arxeologiya vя linqvistika, Estetik tяdqiqatlar, Tarix vя regionшцnaslыq, Иnformasiya vя media tяdqiqatlarы, Dil, яdяbiyyat vя mяdяniy- yяt, Fяlsяfя vя ideyalarыn tarixi, Skandinav tяdqiqatlarы departamentlяri, Hu- manitar Ali Mяktяbi, Vizuallaшma vя Qarшыlыqlы Tяsir, Tяhsilin Иnkiшaf etdiril- mяsi vя s. 20-dяn чox elmi-tяdqiqat mяrkяzi, Qяdim incяsяnяt, Qяdim шяhяr, Moesgaard muzeylяri aiddir. Иlahiyyət fakцltяsi Иncil tяdqiqatlarы, Kilsя tarixi vя praktik ilahiyyət, Sistematik ilahiyyət, Dini tяdqiqatlar, яrяb vя Иslam tяdqiqatlarы bюlmяlяrin- dяn, Dini Tяdqiqatlar vя Иlahiyyət Ali Mяktяbindяn (magistrant vя dokto- rantlar цчцn), Bioetika vя Nanoetika, Mцasir Din, Antik vя Xristian Tяd- qiqatlarы, Qrundtviq Tяhsil elmi-tяdqiqat mяrkяzlяrindяn ibarяtdir. Danimar- ka Tяhsil Mяktяbindя Pedaqogika, Tяdris, Kurikulum tяdqiqatlarы, Mцtlяq orta tяhsil departamentlяri fяaliyyяt gюstяrir. Иctimai elmlяr fakцltяsi vя Biznes Mяktяbi birlяшdirilяrяk Orhus Biznes Mяktяbi yaradыlыb. Biznes Mяktяbinin nяzdindя Hцquq, Иqtisadiyyat vя Me- necment mяktяblяri, Siyasi elmlяr, Psixologiya departamentlяri, Danimarka Siyasi Tяdqiqatlar, Milli Qeydiyyat Tяdqiqatlarы яsasları, Alkoqol vя Narkotik Tяdqiqatlarы, Tяdris vя Tяhsil elmi mяrkяzlяri vardır. Saьlamlыq elmlяri fakцltяsindя bir sыra dяyiшikliklяr edilяrяk yeni Orhus saьlamlыq elmlяri fakцltяsi yaradыlыb. Saьlamlыq elmlяri fakцltяsinя Иctimai Sяhiyyя Mяktяbi Цmumi mцalicя tяcrцbяsi, Biostatistika, Sosial tibb vя epidemiologiya, Яtraf mцhit vя яmяk tibbi, Elm vя tibb bacыsы, tibb xidmяtlяri tяdqiqatlarы departamentlяrindяn ibarяtdir. Anatomiya departamenti, Fi- ziologiya vя Biofizika Иnstitutu Membran Reseptorlar vя яsяb Xяstяliklяri Mяrkяzi, Stomatoloq Kюmяkчilяri, Gigiyenaчы vя Klinika Texniklяri Mяktяbi, Orhus Universitet xяstяxanasы daxildir. Universitetin Nanoelmlяr Fяnlяrarasы Mяrkяzi 2002-ci ildя professor Flemminq Besenbacher tяrяfindяn yaradыlыb vя nanoelmlяr цzrя fяnlяrarasы tяdqiqatlar цчцn geniш spektrdя proqramlar tяklif edir. Burada tяhsil, яsasяn, fizika, kimya, biologiya, molekulyar biologiya, riyaziyyat, kompyuter elmlяri- ni яhatя edir. Orhus Universitetinin kitabxana sistemi чox zяngindir vя Danimarka dюvlяtinя mяxsus milli kцtlяvi kitabxanadыr. Universitetin kitabxana sisteminя cəmi 2 яsas vя 24 sahя kitabxanasы daxildir. Яsas kitabxanalara Universitet vя Danimarka Elektron Tяdqiqatlar, sahя kitabxanalarыna isя Humanitar fakцl- tяyя mяxsus Dil, яdяbiyyat vя mяdяniyyяt, ИT-Katrinebcerg, Moesqaard, Rinqqade, Estetika, Saьlamlыq elmlяri fakцltяsinя Stomatologiya, Иctimai DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 349
elmlяr fakцltяsinя mяxsus Hцquq, Siyasi elmlяr, Иqtisadiyyat, Psixologiya, Иlahiyyət fakцltяsinя mяxsus Иlahiyyət, Dяqiq elmlяr fakцltяsinя mяxsus Bio- logiya, Kimya, Kompyuter elmlяri vя informasiya-media tяdqiqatlarы, Yer elmlяri, Elm vя tibbin tarixi, Riyaziyyat, Fizika vя Astronomiya, Иdman elm- lяri, Kяnd tяsяrrцfatы fakцltяsi, Biznes Mяktяbi, Danimarka Tяhsil Mяktяbi, Milli Ekologiya Иnstitutunun kitabxanalarы aiddir. Kitabxana sisteminя dцn- yanыn bir чox dillяrindя milyonlarla kitab daxil olmaqla jurnallar, kitablar, musiqi avadanlıqları, filmlяr, шяkillяr, xяritяlяr vя s. daxildir. Kitabxana sis- teminin veb-saytыna daxil olmaqla oxucular lazыmi materiallarы яldя edя bilяr. Universitetdя цmumilikdя 11000 яmяkdaш fяaliyyяt gюstяrir. Onlarыn 4000-я yaxыnы professor-mцяllim, qalanlarы isя inzibati vя texniki heyяtdir. Bu ali tяhsil mцяssisяsindя 38000-dяn чox tяlяbя tяhsil alыr. Orhus Universitetinin 8000-nя yaxыn yataqxana kompleksi vardır. Ya- taqxanalarda otaq tutmaq цчцn universitetin Mяnzil иdarяsinя яrizя ilя mцraciяt etmяk vя nюvbяyя yazыlmaq lazыmdыr. Universitetя əvvəldən mцraciяt edяn tяlяbя otaqla daha tez tяmin olunma шansы qazanыr (яn yaxшы vaxt iyulun 1-dяn avqustun 1-nə qədərdir). Kampusdan kяnardakы yataqxanalar Orhus шяhяrinin mцxtяlif yerlяrindя yerlяшir. Otaqlarыn qiymяti yataqxanadan vя otaьыn шяraitindяn asыlы olaraq 1500-5000 Danimarka kronu arasыnda dяyiшir (яksяr yataqxanalarda qiymяtlяr 2000-3000 kron arasыndadыr). Yataqxana- larыn hovuzu, idman komplekslяri, ticarяt mяrkяzlяri, yemяkxana vя kafelяri vardır, burada ictimai nяqliyyat чox rahat tяшkil olunub. Tяlяbяlяr nяqliyyat vasitяsi kimi velosipedя daha чox цstцnlцk verirlяr. Orhus Universitetindя iki bюyцk tяlяbя tяшkilatы, Tяlяbя Иttifaqы vя Studenterlauget vardır. Tяlяbя Иttifaqы bцtцn universitet, Studenterlauget isя Orhus Biznes Mяktяbi цzrя fяaliyyяt gюstяrir. Bu tяшkilatlar mцxtяlif konsert vя tяdbirlяr, seminar vя konfranslar tяшkil edir, Tяlяbя Иttifaqы "Delfinen" tяlяbя jurnalы чap edir. Universitetdя siyasi tяшkilatlar da (sosial-demokratlar, mцhafizяkarlar, liberallar vя s.) yaradыlыb. Mцhafizяkarlar tяlяbя tяшkilatы "Critique" jurnalы, Liberallar isя "Minerva" qəzeti nяшr edir. Orhus Universitetinin missiyasы elmi-tяdqiqatlar aparmaq, yeni proq- ramlar qяbul edяrяk dцnyada elmin, milli vя qlobal rifahыn inkiшafыnы tяmin et- mяk, dцnyanыn яn elit universitetlяri arasыnda olmaqdan ibarяtdir. Univer- sitetin tяlяbя vя mцяllimlяri яtraf mцhitlя sыx vя dinamik яlaqяlяr qurur, yeni- yeni elmi nailiyyяtlяrя imza atыrlar. Bu ali mяktяbdя beynяlxalq яmяkdaшlыьa xцsusi юnяm verilir, xaricdяn alim vя tяlяbя cяlb etmяk цчцn mяqsяdyюnlц iшlяr gюrцlцr. Orhus Universitetinin шцarы belя sяslяnir: "Dяrinliklяrdə mюhkяm bц- nюvrя qurun". Kopenhagen Universiteti (University of Copenhagen). Bu universitet Danimarkanыn paytaxtы Kopenhagen шяhяrində yerləşir vя юlkяnin яn bюyцk ali mяktяbidir. Avropanыn aparыcы elmi tяdqiqat mяrkяzlяrindяn biri olan MÜDAFİƏ MAHMUDOV
350 Kopenhagen Universitetindя dяrslяr Danimarka, ingilis vя alman dillяrindя keчilir. Kopenhagen Universiteti Beynяlxalq Tяdqiqat Universitetlяri Alyansыnыn цzvцdцr. Bюyцk Britaniyanыn "Times Higher Education Supplement – QS World Universities Rankings" jurnalыnыn 2009-cu ildя apardыьы dцnya universitetlяri- nin reytinqinя яsasяn, Kopenhagen Universiteti 100 яn yaxшы ali mяktяb ara- sыnda 51-ci yerdя sыralanыb. 2010-cu ildя dцnyanыn яn nцfuzlu universitetlяri arasыnda "Times Higher Education World University Rankings"-in aчыqlama- sыna яsasяn, Kopenhagen Universiteti 177-ci yerdя, "QS World University Rankings"-in aчыqlamasыna яsasяn isя 45-ci yerdя olub. Kopenhagen Universiteti 1479-cu il iyunun 1-dя Kral I Xristian Roma papasы IV Sikstin razыlыьыnы aldыqdan sonra yaradыlыb vя Danimarkanыn яn qяdim ali tяhsil ocaьыdыr. 1920-ci illяrin sonunda, Lund шяhяrindя 1536-cы ildя yaradılan Aarhus Universitetinə qяdяr Kopenhagen Universiteti Danimarka- da yeganя ali mяktяb idi. Universitet Universal Roma katolik kilsяsinin bir hissяsi olaraq ilahiyyət, hцquq, tibb vя fяlsяfя fənlərini tяdris edir. Ali mяktяb Lцteran Reformasiyasыndan sonra 1537-ci ildя bяrpa edilir vя Yevangelist- Lцteran seminariyasыna чevrilir. 1675-1788-ci illяr arasыnda universitetdя dяrяcя imtahanы tяtbiq edilir. 1788-ci ildя qяbul edilmiш nizamnamяdяn sonra bu ali mяktяb tяdricяn klassik Avropa universitetindяn mцasir elmi-tяdqiqat mяrkяzinя чevrilmяyя baшlayыr. 1801-ci ildя admiral Horatio Nelsonun komandanlыьы altыnda Britaniya donanmasы Kopenhagen шяhяrini bombardman edir, Kopenhagen Universite- tinin binalarы da daьыntыya mяruz qalыr. Buna baxmayaraq, 1836-cы ildя yeni quruculuq iшlяri getdiyi vaxtda universitetin yeni binasы istifadяyя verilir. Bu dюvrdя universitet kitabxanasы, Zoologiya, Geologiya muzeylяri, botanika baьы yaradыlыr. Иlk qыz tяlяbя universitetя 1877-ci ildя qяbul olunur. 1993-cö ildя Kopenhagen Universitetinin hцquq fakцltяsi sosial elmlяr fakцltяsindяn ayrыlыr, 1994-cц ildя ekologiya, biotexnologiya fakцltяlяri aчыlыr, tяlяbя vя mцяllimlяrin sayы sцrяtlя artыr. 1979-cu ildяn 2004-cц ilяdяk univer- sitet rektor vя Konsistoriya (kilsя шurasы) tяrяfindяn idarя olunur. 2004-2005- ci illяrdя Konsistoriya Иdarячilяr шurasы ilя яvяz olunur. 2005-ci ildя Kopen- hagen Universitetinin Bədən tərbiyyəsi vя Cяmiyyяt Mяrkяzi, Tibb Иnstitutu aчыlыr.
2006-cы ilin mayыndan universitet 500-dяn artыq yaшы olan qяdim binala- rыndan uzaqlaşmaq qяrarыna gяlir. Mяqsяd daha keyfiyyяtli tяdris шяraiti vя mцasir tяhsil mцhiti yaratmaq цчцn universitetin departament vя fakцltяlя- rinin яksяriyyяtini цч bюyцk kampusda cяmlяmяkdяn ibarяt olur. Kampus- dakы departamentlяr fяnlяrdяn asыlы olaraq yerlяшdirilir, mяsяlяn, Siyasi elmlяr vя Sosiologiya departamentlяri bir-birlяrinя yaxыn яrazidя salыnыb. 2007-ci ildя Kral Baytarlыq vя Kяnd Tяsяrrцfatı Universiteti ilя Dani- marka Яczaчыlыq Elmlяri Universiteti Kopenhagen Universitetinя birlяшdirilir. DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 351
Hяmin universitetlяr hazыrda Kopenhagen Universitetinin dяqiq elmlяr vя яczaчыlыq fakцltяlяri kimi fяaliyyяt gюstяrir. 2009-2010-cu tяdris ilindя Kopenhagen Universitetinin illik bцdcяsi 7033684000 Danimarka kronu tяшkil edib. Kopenhagen Universitetinя yerli abituriyentlяr imtahansыz qəbul olu- nurlar, yəni orta mяktяbin buraxыlыш imtahanlarыnыn nяticяsini tяqdim edяrяk qяbul olunurlar. Universitetdя yerli vя Avropa Birliyinя daxil olan юlkяlяri tяmsil edяn tяlяbяlяr юdяniшsiz oxuyur. 2010-2011-ci tяdris ilindя Kopenhagen Universitetindя xarici tяlяbяlяrin tяhsil haqqы Иctimai elmlяr fakцltяsindя bakalavr, magistratura vя doktorantura pillяlяrindя tяhsil almalarыndan asыlы olmayaraq ildя 10000 avro, Яczaчыlыq elmlяri fakцltяsindя ildя 14400 avro, Hяyat elmlяri fakцltяsindя ildя 7000 avro, Dяqiq elmlяr fakцltяsindя ildя 13000-15300 avro tяшkil edir. Tяhsil haqqы tяlяbяnin fakцltяdя qeydiyyata dцш- mяsindяn bir ay яvvяl юdяnilmяlidir (яgяr tяlяbя sentyabr ayыnыn 1-dяn qeydiy- yata dцшцrsя, avqustun 1-dяn və fevralыn 1-dяn qeydiyyata dцшцrsя, yanvarыn 1-dяn tяhsil haqqыnы юdяmялidir). Dцnyanыn başqa universitetlяrindя olduьu kimi, Kopenhagen Universi- teti dя tяlяbяlяrя mцxtяlif tяqaцd vя kreditlяr verir. Tяqaцd vя kredit almaq цчцn tяlяbя avqust vя fevral ayыnda universitetя yazыlы яrizя ilя mцraciяt etmя- lidir. Gюtцrdцyц krediti tяlяbя oxuduьu mцddяtdя tяdricяn vя ya universiteti bitirib iшя dцzяldikdяn sonra qaytarыr. Яgяr tяlяbя ali mяktяbi bitirdikdяn sonra saьlamlыьы ilя яlaqяdar vя digяr sяbяblяrя gюrя iшlяmяk imkanыnы itirirsя, iш tapa bilmirsя, gюtцrdцyц kredit ona baьышlanыr. Kopenhagen Universiteti yataqxanalarы kifayət qədər tяlяbя yerlяшdir- mяyя malikdir, lakin tяlяbя sayы чox olduьundan xarici tяlяbяlяr burada otaq tapmaьa чяtinlik чяkir. Yataqxanada otaq tutmaq цчцn tяlяbя dяrslяr baшlan- mazdan 2-3 ay яvvяl universitetя mцraciяt etmяlidir. Otaqlarыn qiymяti шяraitindяn asыlы olaraq ayda 2500-4500 kron arasыnda dяyiшir. Tяlяbяlяr шяxsi evlяrdя ayda 2600-4000 kron юdяmяklя kirayя otaq tuta bilяr. Kopenhagen, шяhяrin sakinlяri vя qonaqlarы цчцn yцksяk hяyat tяrzi tяklif edir. Шяhяr rяngarяng memarlыq nцmunяlяri, dizayn vя delikateslяri ilя mяшhurdur. Hяmчinin burada чox rahat шяhяr nяqliyyatы, velosiped mяdя- niyyяti (шяhяr яhalisinin 36 faizi iш yerlяrinя vя tяhsil aldыqlarы mцяssisяlяrя bu nяqliyyat nюvц ilя gedir), limanlarы, yaшыllыqlarы, dяbli kafelяri yцksяk hяyat tяrzinя юz tюhfяsini verir. Sahil kцчяlяrindя, parklarda, шяnbя-bazar gцnlяri isя шяhяrdяn kяnarda qяsrlяrdя, kяndlяrdя, meшя vя daьlarda gяzinti insana яvяzolunmaz zюvq bяxш edir. Kopenhagen Universiteti Kopenhagen шяhяrinin mяrkяzi hissяsindя yer- lяшir vя 4 kampusdan ibarяtdir: Шimal, Cяnub, шяhяr vя Frederiksberq. Шimal kampusda Bədən tərbiyyəsi, Яczaчыlыq elmlяri, Dяqiq elmlяr fakцltяlяri, Bio- texnologiya Tяdqiqatlarы vя Иnnovasiyalar Mяrkяzi, Cяnub kampusda Hu- manitar elmlяr fakцltяsi, шяhяr kampusunda Hцquq, Иctimai elmlяr, Иlahiyyət MÜDAFİƏ MAHMUDOV
352 fakцltяlяri, Иnzibatчыlыq Mяrkяzi, Frederiksberq kampusunda isя Hяyat elmlяri fakцltяlяri yerlяшir. Kopenhagen Universitetinin kampuslarы yaшыllыьы vя bitki юrtцyцnцn rяngarяngliyi ilя seчilir. Universitetin mяqsяdi Avropanыn яn yaшыl kampusu adыna yiyяlяnmяkdir. Bu tяшяbbцsя tяlяbя vя mцяllimlяr dя cяlb olunur. Ha- vaya zяrяrli qazlarыn buraxыlmasыnыn aradan qaldыrыlmasы, enerji istifadяsinin azaldыlmasы, цmumiyyяtlя, tяbiяtin mцhafizяsi ilя baьlы universitetdя xeyli iшlяr aparыlыr. Kopenhagenin mяrkяzindя universitetin Botanika baьы yerlяшir. Baь Danimarkanыn bцtцn bitkilяrinin kolleksiyasыndan ibarяt canlы muzeydir. Hяmчinin burada dцnyanыn яn bюyцk bitki vя gюbяlяk herbarisi toplanыb. Ali mяktяbin kampusunda яvvяllяr Kral Baytarlыq baьы adlandыrыlan, elmi tяdqi- qatlar цчцn nяzяrdя tutulmuш, яsrarяngiz gюzяlliyя malik Hяyat Elmlяri baьы vardır. Bцtцn bunlarla yanaшы, meшя tяsяrrцfatы tяhsilinin inkiшafы mяqsяdi ilя 1936-cы ildя Botanika baьыna яlavя olaraq, Kopenhagen шяhяrindяn kяnarda park salыnыb. Шяhяrdяn kяnarda universitetя mяxsus meyvя aьaclarы vя kollarыndan ibarяt Pometum, Eressunda dяniz suyu doldurulmuш vя dяnиz canlыlarы saxlanыlan akvarium var. Kopenhagen Universitetindя 8 fakцltя vя 100-dяn чox departament vя tяdqiqat mяrkяzi var. Bədən tərbiyyəsi elmlяri fakцltяsi – Tibbi-biologiya elmlяri, Hцceyrя vя molekulyar tibb, Nevrologiya vя farmakologiya, Beynяlxalq sяhiyyя, immu- nologiya vя mikrobiologiya, Odontologiya, Иctimai sяhiyyя, Mяhkяmя tibbi, Eksperimental tibb, ortopediya vя daxili xяstяliklяr, Daxili tяbabяt vя cяrrahiyyя, Nevrologiya, psixiatriya, Ginekologiya, mamalыq vя pediatriya, Diaqnostika elmlяri departamentlяri, Novo Nordisk Metabolik Fundamental Tяdqiqatlar, Novo Nordisk Protein Tяdqiqatlarы, Vilhelm Yohansen Funk- sional Genom Tяdqiqatlarы, Aritmiya Elmi Tяdqiqat, Kopenhagen яzяlя, Epi- demiologiya vя Skrininq, Иltihab vя Metabolizm, Beyinin Kompleks Mo- lekulyar Vizuallaшmasы, Цmumi Tяcrцbя-Tяdqiqat mяrkяzlяrindяn ibarяtdir. Hяyat elmlяri fakцltяsi nяzdindя яsas heyvandarlыq vя veterinar elmlяr, яrzaq elmlяri, fundamental elmlяr, insan qidalanmasы, kяnd tяsяrrцfatы vя ekologiya, kiчik heyvanlar kliniki elmlяri, biologiya vя bitkilяrin biotexnolo- giyasы, bюyцk heyvanlar haqqыnda elmlяr, Xяstяliklяr biologiyasы, Meшя vя mяnzяrя departamentlяri, Яrzaq vя Resurs Иqtisadiyyatы Иnstitutu, Danimarka Heyvandarlыq, Perspektivli Яrzaq Tяdqiqatlarы, Tяtbiqi Bioinformatika, Kяnd Tяsяrrцfatы Heyvanlarыnыn Eksperimental Qidalanmasы vя Fiziologiya, Bitki- lяrin Molekulyar Fiziologiyasы, Dяqiq Kяnd Tяsяrrцfatы, Sosial Tяkamцl, Bio- etika vя Riskin Qiymяtlяndirilmяsi, Иnformatika vя Kяnd Tяsяrrцfatы Elmlяri, Biotex zavodu, Baьчыlыq mяrkяzlяrindən göstərir. Яczaчыlыq elmlяri fakцltяsinя Яczaчыlыq vя analitik kimya, Farmakologiya vя farmakoterapiya, Tibbi kimya departamentlяri, Narkotik Tяdqiqatlarы Akademiyasы aiddir. DÜNYADA TƏHSİL SİSTEMLƏRİ 353
Dяqiq elmlяr fakцltяsi nяzdindя Biologiya, Kimya, kompyuter elmləri, Bədən tərbiyəsi və idman, coğrafiya və geologiya, riyaziyyat elmləri departa- mentləri, Nils Bor Иnstitutu, Danimarka Tяbii Tarix Muzeyi, Yer Sistemi El- mi, Elm, Nano Chalk, Kosmik Elmlяr fяnlяrarasы tяdqiqat mяrkяzlяri fяaliy- yяt gюstяrir. Иctimai elmlяr fakцltяsinя Antropologiya, Иqtisadiyyat, Siyasi elmlяr, Psixologiya, Sosiologiya departmentlяri, Asiya Tяdqiqatlarы Şimal Иnstitutu, Tяtbiqi Mikroekonometrika, Иqtisadi Siyasi Tяdqiqatы, Avropa Siyasяti elmi mяrkяzlяr daxildir. Humanitar fakцltя nяzdindя Иncяsяnяt vя mяdяniyyяt elmlяri, Millяt- lяrarasы яlaqяlяr vя regional tяdqiqatlar, Иngilis, alman vя roma tяdqiqatlarы, Media, qavrama vя kommunikasiya, Skandinav tяdqiqatlarы, Skandinav tяd- qiqatlarы vя linqvistikasы departamentlяri, SAXO institutu (Mцasir Avropa Tяdqiqatlarы, Aristotel яnяnяlяri, Orta яsrlяr Avropa Tяdqiqatlarы, Mяdяni Analiz, Saьlam Qocalma, Tekstil Tяdqiqatlarы mяrkяzlяri), Dil Texnologiya- larы Mяrkяzi fяaliyyяt gюstяrir. Hцquq fakцltяsi Mцяssisя Mяsuliyyяti, Avropa Konstitusiyalaшması, Иn- novasiya vя Hцquq Иnformasiyasы, Pensiya Qanunu, Hцquq Mяdяniyyяti Elmlяri, Hцquq Kompaniyasы цчцn Forum vя Maliyyя Bazarы Hцququ, Av- ropa Birliyi Bazar Иnteqrasiyasыnda Hцquq vя Sosial Tяminat, Dюvlяt Tяnzimlяnmяsi vя Иdarяolunmasы mяrkяzlяrindяn ibarяtdir. Иlahiyyət fakцltяsinя Иncilin шяrhi, Kilsя tarixi, Sistematik ilahiyyət de- partamentlяri, Afrika Tяdqiqatlarы, Иncilin Юyrяnilmяsi, Orta яsrlяr Mяrasim- lяri, Avropa Иslam Dцшцncяsi, Naturalizm vя Xristian Semantikasы, Seren Kyerkeqor Elmi Tяdqiqat mяrkяzlяri aiddir. Kopenhagen Universitetindя fakцltяlяrdяn kяnar Biotek Tяdqiqat vя Иnnovasiyalar, Epigenetika elmi mяrkяzlяri fяaliyyяt gюstяrir. Kopenhagen Universitetinin яsas kitabxanasы Kopenhagen Universiteti Kitabxanasыdыr. Eyni zamanda, hяr bir fakцltя vя departamentin ayrılıqda kitabxanasы vardır. Kopenhagen Universiteti kitabxana kolleksiyasы Avropanыn яn zяngin kollek- siyalarыndan biri hesab olunur. Kopenhagen Universiteti mцstяqil idarяetmя sisteminя malik dюvlяt universitetidir. Universitetin ali orqanы Universitet Шurasыdыr. Universitet Шu- rasы юlkяnin Elm, Tяhsil, Texnologiya vя Иnnovasiyalar Nazirliyi ilя birgя Fяa- liyyяt Saziшi imzalayыb. Saziш mцяyyяn bir vaxtы vя bu vaxt яrzindя univer- sitetin inkiшaf proqramыnы яhatя edir. Шura ali mяktяbin цmumi maraqlarы vя tяhsil, tяdqiqat mяsяlяlяrinя nяzarяt edir. Universitetin rektor vя prorektorlarы шura, 8 fakцltяnin dekanlarы isя rektor vя шura tяrяfindяn tяyin olunur. Fakцltя vя departamentlяrin шяxsi administrasiyasы fяaliyyяt gюstяrir, lakin onlar da шuraya tabedir. 2005-ci ildяn Kopenhagen Universitetinin 258-ci rektoru 2005-ci ildяn psixiatriya цzrя professor Ralf Hemminqsendir. Hяmчinin o, tяlяbя vя яmяk- MÜDAFİƏ MAHMUDOV
354 daшlar tяrяfindяn seчilяn universitetin ilk rektorudur. Universitetdя цmumi- likdя 8600 iшчi чalышыr. Яmяkdaшlarыn 4406 nяfяrini professor-möəllimlər, 4194 nяfяrini isя inzibati heyяt tяшkil edir. 2009-2010-cu tяdris ilindя Kopenhagen Universitetindя 38010 nяfяr tяlя- bя tяhsil alыb. Tяlяbяlяrin 21489 nяfяrini bakalavratlar, 16521 nяfяrini magis- trantlar vя doktorantlar, 5484 nяfяrini isя xarici tяlяbяlяr tяшkil edib. Kopenhagen Universiteti чoxlu sayda mяшhur mяzunlarы ilя tanыnыr. Universitetin 9 nяfяr Nobel mцkafatы laureatы var. Onlarыn arasыnda tanыnmыш alim, fizika цzrя Nobel mцkafatы laureatы Nils Boru qeyd etmяk olar. Bir чox Danimarka alimlяri kimi Nils Bor da юlkяdяn kяnarda fяaliyyяt gюstяrib. II Dцnya mцharibяsindяn sonra Danimarkada gцclц "beyin axыnы" prosesi mц- шahidя edilmяyя baшlanыb; юlkяnin яn perspektiv шяxslяri iшlяmяk цчцn xarici юlkяlяrя, xцsusi ilя Amerikaya yollanыb. Danimarka hюkumяti bu prosesin qarшыsыnы almaq цчцn bir чox tяdbirlяr hяyata keчirir. Hяr ixtisasa uyьun юlkя- yя lazыm olan qяdяr mцtяxяssis hazыrlanыr vя onlar yцksяk maaшlы iшlя tяmin olunur. Orta vя ali mяktяblяrdя tяlяbяlяrя Vяtяnя sadiqlik, sevgi hisslяri aшыlanыr. Kopenhagen Universiteti ilk anda Danimarkanыn maraqlarыnы qoruyan vя xalqыnыn rifahыna xidmяt edяn dюvlяt ali tяhsil ocaьыdыr. Universitetin mяqsяdi bцtцn sahяlяr цzrя yцksяk sяviyyяdя ixtisaslaшmыш mцtяxяssislяr hazыrlamaqdыr, bunun цчцn dя tяlяbяlяrя dцnyanыn яsas dillяrindя mцxtяlif fяnlяr цzrя tяhsil almaq imkanы yaradыlыb. Kopenhagen Universiteti Danimar- ka Krallыьыnыn fяxri hesab olunur.
|