Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti Sosial elmlər və psixologiya fakültəsi

XIX əsr Azərbaycan maarifçiləri dinin mənşəyi və mahiyyəti haqqında. Azərbaycan maarifçilərinin fəlsəfəsində dinin mənşəyi və mahiyyəti məsələsi. Mirzə Fətəli Axundzadə dinin yaranma səbəbləri və mənbələri haqqında. “Kəmalüddövlə məktubları” traktatı dinin fəlsəfi təhlilinin nümunəsi kimi.
C.Əfqani tərəfindən dinin fəlsəfi-sosioloji təhlili. Dinin mədəniyyət sistemində yeri məsələsi. Əfqani təlimində dinlərin təsnifi: həqiqi və batil inanclar.
Dini təcrübə. Dini şüur (dini münasibət) din fenomeni olaraq din fəlsəfəsinin predmeti kimi. Dini sistemlərdə şüurun iki səviyyəsi: adi dini şüur və konseptual, nəzəri-sistemləşdirilmiş dini şüur. Dini təcrübə dini münasibətin (şüurun) formasıdır. Dini təcrübə anlayışının məzmun tutumu. Dini təcrübə - dini hiss və yaşantıların məcmusu kimi. Dini təcrübə dini ənənənin tərkib hissəsi, dini münasibətlərin mühüm cəhətidir. U.Ceymsin “Dini təcrübənin müxtəlifliyi” əsərinin dini təcrübənin tədqiqində əhəmiyyəti. U.Ceyms müəyyən psixi hal və yaşantının, təcrübənin dinin formalaşmasında ilkinliyi haqqında. Dini təcrübənin öyrənilməsində F.Şleyermaher və R.Otto kimi teoloq-filosofların rolu.
Dini təcrübənin əsas xüsusiyyətləri: onun obyektivliyi, passiv və fərdi xarakter daşıması. Dini təcrübədə transsendent varlıqla əlaqənin dərk olunması. transsendent varlıqla əlaqənin dərk olunmasıdır. Dini yaşantı. Dini yaşantıda başlıca şərtlər - möcüzə hissi, yeni dəyərlər hissi, müqəddəslik hissi və s.
Dini təcrübənin tipləri. Dini təcrübənin tiplərinin dini təcrübə yaşayan və bir-birindən fərqlənən psixoloji şəxsiyyət tipləri üzrə verilməsi.
Mistik təcrübə və onun məzmunu. Mistisizmlə dini ənənənin qarşılıqlı münasibəti. Mistik təcrübənin əsas xüsusiyyəti - subyekt-obyekt fərqinin ya aradan qalxması, ya da kəskin zəifləməsi, “Mən” və “Tanrının” vəhdəti yaşantısı.
Mistik təcrübəyə hazırlığın əsas mərhələləri: cismani istək və arzulardan təmizlənmə; iradənin təmizlənməsi; ağlın nurlanması; Tanrıya qovuşma.
Mistik təcrübənin əsas tipləri. U.Ceymsə görə mistik təcrübənin keyfiyyətləri: sözlə ifadə olunmazlıq; intuitivlik; qısa müddətlilik; iradənin fəaliyyətsizliyi.
Sufizm ənənəsində mistik təcrübə.
Dini inam. Dini inam dini münasibətin (şüurun) əsas formalarından biridir. Dini inamın əsas məzmunu və predmeti. Dini inamın teoloji anlamı. Dini inamın fəlsəfi şərhi. Dini inamın elementləri: koqnitiv (idraki), emosional və iradi elementlər. Dini münasibətin inam kimi idraki aspektdən nəzərdən keçirilməsi. İnam və bilik problemi. Bilik dini inam fenomeninin komponenti kimi. Dini inama münasibətdə müxtəlif yanaşmalar. Dini inamın koqnitiv – intellektual fenomen kimi şərh edilməsi (K.Volney, Ş Düpüi, B.Bauer və b.). Dini inamda emosional-iradi elementə üstünlük verilməsi (U.Cems, Z.Freyd, K.Yunq və b.).
Elmi və dini bilik. Elmi biliyin faktiki sübut və dəlillərə, təcrübə və müşahidəyə əsaslanması. Dini bilikdə ehtimal olunan fikirlərin həqiqət kimi təsdiqlənməsi. Elmi biliklə dini biliyin obyektinin fərqliliyi. Dini etiqadlar sisteminin əsaslandırılmasında ağılın rolunun müsbət dəyərləndirilməsi: qəti və mötədil rasionalizm. Dini biliyin rasional arqumentasiyalar vasitəsilə əsaslandırılmasını lüzumsuz hesab edən fideist istiqamət. Fideizmin iki növü haqqında məlumat.