Azərbaycan rеspublikasi təHSİl naziRLİYİ
Yüklə 0,73 Mb.
|
|
Dəmirgüc, Poladgüc,
Qalxın, qardaşlar! [128, 77] Şifahi xalq ədəbiyyatı nümunələrinə xas olan üslubi xüsusiyyətlərdən biri də qadın adlarının əksəriyyətinin hörmət mənasını ifadə edən xanım, xatun, kişi adlarının isə molla, dayı, dədə, mirzə, xan və s. sözlərlə işlənməsidir. Bu hal Nəbi Xəzri poeziyasında da müşahidə olunur:
Oğuz
Düzləridir Dədə Qorqud keçən yerlər Qazan xanın ata yurdu, Duzlu-çörəkli bir çadır İncəbelli qırx qız ilə Uzun boylu Burla xatun Köksü dağlı Aparıldı [128, 62-64]. Molla Pənah olmur hər oxuyandan, Axı, hər yazandan Vaqif də olmur [123, 187-188]. Bir bayram olardı, Mirzə dayı, sən Gələndə hər toyun, mağarın üstə [125, 254 ] Tanıdım mən səni, a Mahmud dayı Talış dağlarında neçə yüz ürək Almış ürəyindən döyüntüsünü [125, 270-271] «Hər hansı xalqın onomastikası həmin xalqın tarixini əks etdirdiyi kimi, zaman keçdikcə müəyyən təbəddülata da məruz qalır və heç şübhəsiz, Azərbaycan onomastikası da bu baxımdan istisna təşkil etmir. Demək lazımdır ki, onomastik vahidlər içərisində ictimai təfəkkürlə bağlı olaraq, ən çox dəyişən antroponimlərdir» [47, 98]. Antroponimik sistemdə diqqəti cəlb edən əsas məsələlərdən biri əvvəlki adların yeni bir adla dəyişməsi – ad dəyişmə ənənəsidir. Bu hal şifahi xalq ədəbiyyatının nağıl və dastan janrlarında obrazların və ya qəhrəmanların düşdükləri vəziyyətlə, hadisə ilə bağlı baş verən dəyişmələrlə müşahidə olunur. Sən, ey gözəl Nigar, sən olmasaydın Koroğlu Koroğlu olmazdı bəlkə [125, 326] Orda əfsanəvi «Mixaylo» qaldı Bura əfsanəvi Mehdi qayıtdı [126, 244]. Bildiyimiz kimi, Koroğlunun əsl adı Rövşən olmuşdur. Haqqın, ədalətin qurbanı olan Alı kişi Çənlibeli onun üçün məskən seçmiş, onu xalqın azadlığı, istiqlaliyyəti uğrunda yerli feodallara və yadelli işğalçılara qarşı mübarizəyə istiqamətləndirmiş, ona «Koroğlu» adı vermişdir. Eləcə də II dünya müharibəsində Yuqoslaviyada faşist Almaniyasına qarşı mübarizə aparan partizan hərəkatında böyük igidlik göstərdiyinə görə həmyerlimiz Mehdi Hüseynzadəyə «Mixaylo» adı verilmişdir. Antroponimik sistemdə köməkçi adlar qrupuna daxil olan ləqəblər insanlara zahiri görünüşü, peşəsi, fiziki qüsuru, xasiyyəti və s. ilə əlaqədar verilir. «Dilimizdə mövcud olan bütün antroponimik vahidləri xüsusilə ləqəbləri nəzərdən keçirsək,sözlərin apelyativ mənası ilə ləqəblər arasında əlaqənin olduğunu görərik. Bütün qruplarda ləqəblərin yaranması üçün ilk material eyni ümumi və xüsusi sözlərdir. Ona görə də hər qrupda apelyativ və onomastik ləqəblər mövcuddur. Onu da qeyd edək ki, Azərbaycan dilçiliyində ləqəblərin leksik-semantik xüsusiyyətləri alimlərimizin diqqətini cəlb etmiş və ona müxtəlif istiqamətlərdən yanaşılmış, müxtəlif leksik-semantik qruplar müəyyənləşdirmişlər» [48,34]. Məhz Nəbi Xəzri poeziyasında da bu kimi ləqəblərə rast gəlinir: Özünə ad verib biri madonna, Başqa birisi də primadonna! [123, 213] Sən ki, min budaqlı məğrur çinarsan Sənə «qoşa budaq» nahaq deyiblər [124, 16]. Şairin «Çal-çağır dünyası» adlı şeirindən verdiyimiz birinci nümunədəki «primadonna» Azərbaycan incəsənətinin görkəmli simalarından olan İlhamə Quliyevanın, ikinci nümunədəki «Əziz dostum» şeirindən gətirdiyimiz «qoşa budaq» isə həm adı, həm də soyadı eyni sözdən [kökdən] ibarət olan AMEA-nın akademiki Budaq Budaqova verilən ləqəbdir. Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatına xas olan xarakterik xüsusiyyətlərdən biri də adların bir qrupunun dini-əfsanəvi məzmun kəsb etməsidir. N. Xəzri poeziyasında da belə xüsusiyyətlərə təsadüf etmək olur: – Dava kiminlə? – Zülmətlər övladı kor Əhrimənlə Bu an Fərhad dağı çapıb Səpələdi nadan üstə Yüklə 0,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|