AZƏrbaycan respublikasinin müLKİ prosessual məCƏLLƏSİ MÜNDƏRİcat

MƏHKƏMƏNİN TƏRKİBİ. ETİRAZLAR 
M a d d  ə  1 7 .  Məhkəmənin tərkibi 
17.1.  Mülki  işlər və  iqtisadi  mübahisələr  üzrə  ədalət  mühakiməsinin  qanunla  müəyyən 
olunmuş qaydada həmin məhkəmənin tərkibinə seçilmiş hakimlər həyata keçirirlər. 
17.2. İşə təkbaşına baxan və ya prosesin digər məsələlərini həll edən hakim və ya kollegial 
tərkibli məhkəmə məhkəmənin adından fəaliyyət göstərir. İşə təkbaşına baxan hakim prosesdə 
sədrlik edir. 
17.3. İşlərə baxılması zamanı bütün hakimlər bərabər hüquqlara malikdirlər. 
M a d d  ə  1 8 .  Məhkəmələrdə kollegial tərkibdə məsələlərin həll edilmə qaydası 
18.1.  Kollegial  tərkibdə  işlərin  baxılması  və  həll  edilməsi  zamanı  meydana  çıxan  bütün 
məsələlər  hakimlər tərəfindən səs  çoxluğu  ilə  həll  edilir.  Hər  bir  məsələ  həll  edilərkən 
hakimlərdən heç biri səsvermədə bitərəf qalmağa haqlı deyildir. Sədrlik edən axırıncı səs verir. 
18.2.  Əksəriyyətin  qəbul  etdiyi  qərar  ilə  razılaşmayan  hakim  həmin  qərarı  imza  etməyə 
borcludur.  O,  öz  rəyini  yazılı  şəkildə  şərh  edə  bilər və  rəy işə  əlavə  olunur,  lakin,  məhkəmə 
iclasında elan edilmir. 
18.3.  Hakimlər  müşavirə  və  səsvermə  zamanı,  habelə  qulluq  vəzifələrinin  icrası  başa 
çatanadək müşavirənin və səsvermənin gizliliyini saxlamağa borcludur. 
M a d d  ə  1 9 .   Hakim  tərəfindən işə  baxılmasına  yol  verilməməsi  və  hakimə  etiraz 
etmək üçün əsaslar 
8 
19.1. Hakimin işə baxılmasına aşağıdakı hallarda yol verilmir: 
19.1.1. o, Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi ilə müəyyən edilmiş qaydada hakim 
vəzifəsinə təyin edilməmişsə; 
19.1.2. o, Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə müvafiq olaraq işin baxılması üçün 
nəzərdə tutulmuş hakim deyildirsə; 
19.1.3.  o,  əvvəllər  hakim  kimi,  birinci  instansiya  məhkəməsində,  apellyasiya  və  kassasiya 
instansiyalarında, həmçinin yeni açılmış hallar üzrə işin baxılmasında iştirak etmişsə. 
19.2. Aşağıdakı hallarda hakim işə baxılmasında iştirak edə bilməz və ona etiraz edilə bilər: 
19.2.1. o, əvvəllər tərəflərdən birinin nümayəndəsi təyin edilmişsə və ya işdə şahid, ekspert, 
mütəxəssis, tərcüməçi, məhkəmə iclasının katibi kimi iştirak etmişsə; 
19.2.2.  o,  tərəflərdən  biridirsə  və  ya  tərəflərdən  birinin  və  yaxud  onun  nümayəndəsinin 
qohumudursa və ya qohumu olmuşsa; 
9 
19.2.3.  o,  şəxsən,  bilavasitə  və  ya  dolayı  yolla  işin  nəticəsində  maraqlıdırsa,  ya  da  onun 
obyektivliyinə və qərəzsizliyinə şübhə doğuran kifayət qədər əsas varsa. 
19.3.  Bir‐biri  ilə  qohum  olan  şəxslərin  işə  baxan  məhkəmə  tərkibində  iştirakına  yol 
verilmir.
10 
Qeyd: Bu Məcəllədə “qohum” dedikdə, babaya  və nənəyə qədər  əcdadları ümumi olan şəxslər, ər‐
arvadın yaxın qohumları, babanın, nənənin, valideynin, övladlığa götürənin, doğma və ögey qardaş və 
bacının,  uşağın,  övladlığa  götürənin  və  ya  nəvənin  əri  (arvadı)  və  ya  onların  yaxın  qohumları  nəzərdə 
tutulur.  Yaxın  qohumlara babalar,  nənələr,  valideynlər,  övladlığa  götürənlər, doğma  və ögey  qardaşlar 
və bacılar, ər‐arvad, uşaqlar, övladlığa götürənlər, nəvələr aiddirlər. 

M a d d  ə  2 0 .   Ekspertə,  mütəxəssisə, tərcüməçiyə, məhkəmə  iclasının  katibinə  etiraz 
etmək üçün əsaslar 
20.1.  Etiraz  etmək  üçün  bu  Məcəllənin  19‐cu  maddəsində  göstərilən  əsaslar  eyni  ilə 
ekspertə, mütəxəssisə, tərcüməçiyə və məhkəmə iclasının katibinə də aiddir. 
20.2.  Ekspert  və  ya  mütəxəssis,  bunlardan  başqa  aşağıdakı  hallarda  da  işə  baxılmasında 
iştirak edə bilməz: 
20.2.1. o, işdə iştirak edən şəxslərdən və ya onların nümayəndələrindən qulluq mövqeyinə 
görə və ya sair cəhətdən asılıdırsa, yaxud asılı olmuşsa; 
20.2.2. o, məhkəməyə müraciət etməyə əsas verən materiallar üzrə təftiş aparmışsa və ya bu 
materiallardan həmin işin baxılmasında istifadə edilirsə; 
20.2.3. onun səlahiyyəti olmadığı müəyyən edilərsə. 
20.3. Ekspertin, mütəxəssisin, tərcüməçinin və məhkəmə iclası katibinin, həmin işə əvvəllər 
baxılmasında müvafiq olaraq ekspert, mütəxəssis, tərcüməçi və məhkəmə iclası katibi qismində 
iştirak etmələri onlara etiraz edilməsi üçün əsas deyildir. 
M a d d  ə  2 1 .  Özü özünə etiraz və etiraz etmə haqqında ərizələr 
21.1.  Bu  Məcəllənin  19  və  20‐ci  maddələrində  göstərilən  hallar  olduqda  hakim,  ekspert, 
mütəxəssis,  tərcüməçi,  məhkəmə  iclasının  katibi  özü  özünə  etiraz  etməyə  borcludur.  İşdə 
iştirak edən şəxslər də həmin əsaslar üzrə etiraz edə bilərlər. 
21.2.  Etiraz  etmə  və  ya  özü  özünə  etiraz  etmə  yazılı  formada  əsaslandırılmalı  və  işə 
mahiyyəti  üzrə  baxılmağa  başlanana  qədər  edilməlidir.  Sonradan  etiraz  etməyə  və  ya  özü 
özünə etiraz etməyə yalnız o halda yol verilir ki, etirazın əsasları məhkəməyə və etiraz edənə 
işə baxılmağa başlanandan sonra məlum olsun. 
21.3.  Məhkəməyə  etiraz  edən tərəf  etirazın  əsaslarını  sübut  etməlidir.  Etirazın  əsaslarına 
dair sübut təqdim edilmədikdə, etiraz işə baxan məhkəmə tərəfindən baxılmamış saxlanılır. 
21.4. Əgər etiraz məhkəmə iclasında tərəflərin çıxışından sonra edilmişsə, bu halda o, etiraz 
üçün səbəblərin sonradan məlum olduğunu sübut etməlidir. 
21.5. Əgər etiraz məhkəmə prosesini ləngitmək məqsədi ilə edilmişsə və ya etirazın dəlilləri 
uydurma olaraq həqiqətə uyğun deyildirsə, bu halda, etirazı vermiş yüz on manatadək cərimə 
edilə bilər.
11 
21.6.  Eyni  hakimə,  ekspertə,  mütəxəssisə, tərcüməçiyə  və  ya  məhkəmə  iclasının  katibinə 
eyni əsaslar üzrə eyni şəxs, onun nümayəndəsi və ya vəkili tərəfindən məhkəməyə təkrar etiraz 
verilə bilməz. 
12 
M a d d  ə  2 2 .  Edilmiş etirazın həll edilmə qaydası 
22.1.  Etiraz  edilmişsə, məhkəmə  işdə  iştirak  edən  şəxslərin  fikrini,  həmçinin  etiraz  olunan 
şəxs izahat vermək istəyirsə, onun izahatını dinləməlidir. 
22.2. İşə təkbaşına baxan hakimə etiraz edilməsi məsələsi məhkəmənin sədri tərəfindən həll 
edilir. 
22.3. Məhkəmədə işlərə  kollegial baxıldığı zaman hakimlərdən birinə edilmiş etiraz, etiraz 
edilənin  iştirakı  olmadan  digər  hakimlər tərəfindən həll  edilir.  Etirazın  lehinə  və  əleyhinə 
verilən səslərin  sayı  bərabər  olduqda,  hakim  kənar  edilmiş  hesab  edilir.  Apellyasiya  və 
kassasiya qaydasında işə baxan bir neçə hakimə və ya bütün məhkəmə tərkibinə edilən etiraz 
apellyasiya və ya kassasiya instansiyası məhkəmələrinin sədrləri tərəfindən həll edilir. 

22.4.  Eskpertə,  mütəxəssisə, tərcüməçiyə  və  məhkəmə  iclasının  katibinə  etiraz  haqqında 
məsələ işə baxan hakim və məhkəmə tərəfindən həll edilir. 
22.5.  Əgər  etiraz  birinci  instansiya  məhkəməsində  işə  baxan  məhkəmə  sədrinə,  yaxud 
təktərkibli  məhkəmənin  hakiminə  edilmişsə,  bu  halda  etiraz,  baxılmaq  üçün  apellyasiya 
instansiyası məhkəməsinə göndərilir.
13 
22.6.  Etiraz  etmə  və  ya  özü  özünə  etiraz  etmə  məsələləri  barədə  məhkəmə  qərardadı 
çıxarılır ki, bundan da şikayət verilməsinə yol verilmir. 
M a d d  ə  2 3 .  Etirazın və ya özü özünə etirazın təmin edilməsinin nəticələri 
23.1.  Birinci  instansiya  məhkəmələrində  işə  baxan  hakimə  etiraz  və  ya  özü  özünə  etiraz 
təmin edildiyi halda bu işə həmin məhkəmədə başqa hakimlərin iştirakı ilə baxılır. 
23.2.  Birinci  instansiya  məhkəməsinin  bütün  tərkibinə  və  ya  təktərkibli  məhkəmənin 
hakiminə  edilmiş  etiraz  və  ya  özü  özünə  etiraz  təmin  edilmişsə,  bu  halda  iş  apellyasiya 
instansiyası məhkəməsi tərəfindən başqa birinci instansiya məhkəməsinə verilir.
14 
23.3.  Kollegial  tərkibdə  işə  baxan  məhkəmənin  bütün  tərkibinə  edilmiş  etiraz  və  ya  özü 
özünə etiraz təmin olunduqda iş həmin məhkəmədə başqa tərkibə verilir. 
23.4.  Naxçıvan  Muxtar  Respublikasının  Ali  Məhkəməsində  birinci  instansiya  qaydasında 
işlər  üzrə  hakimə  etiraz  və  ya  özü  özünə  etiraz,  yaxud  məhkəmənin  bütün  tərkibinə  etiraz 
edilərsə, bu halda iş başqa hakim və ya başqa tərkib tərəfindən həmin məhkəmədə baxılır. 
15 
F ə s i l   3 
MƏHKƏMƏ AİDDİYYƏTİ 
16 
M a d d  ə  2 4 .  Mübahisələrin_ümumi_məhkəmələrə_aidiyyəti'>Mübahisələrin məhkəməyə aidiyyəti 
24.1.  Azərbaycan  Respublikasının  məhkəmələri,  bu  Məcəlləyə  və  ya  digər  qanunlara 
müvafiq  olaraq  onların  müdafiəsi  məhkəmədən kənar  digər  qaydada  həyata  keçirilmirsə, 
pozulmuş və mübahisə edilən hüquq və azadlıqları müdafiə və təmin edir. 
24.2.  Mübahisənin  ümumi  məhkəməyə  və  ya  iqtisad  məhkəməsinə  aidiyyəti  işdə  iştirak 
edən  şəxslərin  subyektiv  tərkibi,  yaxud  mübahisənin  predmeti  və  ya  hüquq  münasibətlərinin 
xarakteri nəzərə alınmaqla, bu Məcəlləyə müvafiq olaraq müəyyən edilir. 
M a d d  ə  2 5 .  Mübahisələrin ümumi məhkəmələrə aidiyyəti 
25.1.  Mülki  məhkəmə  icraatı  qaydasında  mülki,  ailə,  əmək,  mənzil,  torpaq  münasibətləri, 
təbii  ehtiyatlardan  istifadə  olunması  və  ya  ətraf  mühitin  qorunması,  vergi,  inzibati  və  digər 
münasibətlərdən  əmələ  gələn  mübahisələr  üzrə  tərəflərdən  heç  olmasa  biri  fiziki  şəxsdirsə  və 
onun  fərdi  sahibkar  statusu  yoxdursa  və  ya  belə  statusu  olsa  da,  mübahisə  onun  sahibkarlıq 
fəaliyyətini həyata keçirməsi ilə əlaqədar yaranmamışsa, həmin mübahisələr üzrə işlərə ümumi 
məhkəmələr baxır. 
25.2.  Ümumi  məhkəmələr  bu  Məcəllənin  24—29‐cu  fəsillərində  göstərilən  xüsusi  iddia 
icraatı işlərinə baxırlar. 
25.3. Ümumi məhkəmələr bu Məcəllənin 305‐ci maddəsində göstərilən xüsusi icraat işlərinə 
baxırlar. 
25.4.  Ümumi  məhkəmələr  qanunla  onların  səlahiyyətlərinə  aid  edilən  digər işlərə  də 
baxırlar. 

M a d d  ə  2 6 .  Mübahisələrin İqtisad Məhkəməsinə aidiyyəti 
26.1. İdarə və ya  digər mənsubiyyətindən və tabeliyindən  asılı olmayaraq,  hüquqi  şəxslər, 
hüquqi  şəxs  yaratmadan  sahibkarlıq  fəaliyyətini  həyata  keçirən və  qanunla  müəyyən  edilmiş 
qaydada fərdi sahibkar statusu əldə edən fiziki şəxslər arasında mülki, inzibati və digər hüquq 
münasibətlərindən  yaranan  iqtisadi  mübahisələr  üzrə  işlər  mülki  icraat  qaydasında  İqtisad 
Məhkəməsinə aiddir. 
17 
26.2.  İqtisad  Məhkəməsində  baxılan  iqtisadi  mübahisələrə  bu  Məcəllənin  26.1‐ci 
maddəsində göstərilən subyektlər arasındakı aşağıdakı mübahisələr aiddir: 
26.2.1. qanunla nəzərdə tutulan müqavilələr üzrə ixtilaflara dair və yaxud tərəflərin razılığı 
ilə ixtilafın İqtisad Məhkəməsinin həllinə verilməsi barədə mübahisələr; 
26.2.2. müqavilələrin dəyişdirilməsi və ya ləğv olunması barədə mübahisələr; 
26.2.3.  mübahisəsiz  qaydada  (akseptsiz)  ödənilən cərimələr  üzrə  icra  və  ya  digər sənədin 
icra olunmasının təsdiqi barədə mübahisələr; 
26.2.4.  qanunla  mübahisəsiz  qaydada  (akseptsiz)  cərimələrin  tutulması  nəzərdə 
tutulmayıbsa,  dövlət  orqanları,  yerli  özünüidarə  orqanları  və  nəzarət  funksiyalarını  həyata 
keçirən digər orqanlar tərəfindən cərimələrin ödənilməsi barədə mübahisələr; 
26.2.5.  nəzarət  funksiyasını  həyata  keçirən  orqanlar  tərəfindən  qanunun  və  ya  digər 
normativ  hüquqi  aktın  tələblərini  pozmaqla  mübahisəsiz  qaydada  (akseptsiz)  silinmiş  pul 
vəsaitinin büdcədən qaytarılması barədə mübahisələr; 
26.2.6. müəssisənin təsis sənədlərinin etibarsız hesab edilməsi barədə mübahisələr; 
26.2.7.  hüquqi  və  fiziki  şəxslərin  ödəmə  qabiliyyəti  olmayan  hesab  edilməsi  barədə 
mübahisələr; 
26.2.8. vergi ödəmələri barədə mübahisələr. 
26.3.  İqtisad  məhkəmələri  qanunla  onların  səlahiyyətlərinə  aid  edilən  digər işlərə  də  baxa 
bilər. 
M a d d  ə  2 7 .  Mübahisələrin beynəlxalq müqavilələrdən irəli gələn mübahisələrə dair 
Azərbaycan Respublikasının İqtisad Məhkəməsinə aidiyyəti 
Beynəlxalq  müqavilələrdən  irəli  gələn  mübahisələrə  dair  İqtisad  Məhkəməsi  Azərbaycan 
Respublikasının fiziki və hüquqi şəxsləri, həmçinin, xarici hüquqi şəxslərin, xarici investisiyalı 
hüquqi  şəxslərin,  beynəlxalq  hüquqi  şəxslərin,  sahibkarlıq  fəaliyyətini  həyata  keçirən 
əcnəbilərin, vətəndaşlığı olmayan şəxslərin iştirakı ilə ona aid olan mübahisələrə baxır. 
18 
M a d d  ə  2 8 .  Əcnəbilərin,  vətəndaşlığı  olmayan  şəxslərin,  xarici  hüquqi  şəxslərin 
iştirak etdiyi işlərin aidiyyəti 
Əcnəbilərin,  vətəndaşlığı  olmayan  şəxslərin  və  xarici  hüquqi  şəxslərin  iştirak  etdikləri 
işlərə,  əgər  dövlətlərarası  sazişlərlə,  beynəlxalq  müqavilələrlə  və  ya  tərəflərin  sazişi  ilə  digər 
hallar nəzərdə tutulmayıbsa, məhkəmələr baxırlar. 
M a d d  ə  2 9 .  Mübahisənin münsiflər məhkəməsinə verilməsi 
Məhkəməyə aid olan mübahisə qanunla, beynəlxalq müqavilələrlə və ya tərəflərin sazişi ilə 
nəzərdə tutulan hallarda, işdə iştirak edən şəxslərin yazılı razılığı ilə münsiflər məhkəməsinin 
həllinə verilə bilər. 
M a d d  ə  3 0 .  Bir‐biri ilə əlaqədar olan bir neçə tələbin aidiyyəti 

Bir‐biri  ilə  əlaqədar  olan  bir  neçə  tələbi  birləşdirərkən,  onlardan  bir  qismi  ümumi 
məhkəməyə,  digərləri  isə  İqtisad  Məhkəməsinə  aiddirsə, tələblərə  ümumi  məhkəmədə 
baxılmalıdır. 
M a d d  ə  3 1 .  Aidiyyətin dəyişdirilməsinə yol verilməməsi 
31.1. Aidiyyət qaydalarının pozulmasına yol verilmir. 
31.2.  Aidiyyət  qaydalarına  riayət  etməklə  məhkəmənin  öz  icraatına  qəbul  etdiyi  iş, 
sonradan başqa məhkəməyə aid olsa da, mahiyyəti üzrə həmin məhkəmədə həll edilməlidir. 
M a d d  ə  3 2 .  Aidiyyət məsələlərindən şikayət verilməsi 
32.1.  İşdə  iştirak  edən  şəxs,  mübahisənin  bu  və  ya  başqa  məhkəməyə  aidiyyətinin 
dəyişdirilməsi barədə ərizə verə bilər. 
19 
32.2.  İşdə  iştirak  edən  şəxs  məhkəmə  aidiyyəti  ilə  razılaşmamasını  əsaslandırmalı  və  bu 
barədə işə mahiyyəti üzrə baxılmağa başlanana qədər bildirməlidir. 
32.3. Hakimin özü də mübahisənin məhkəməyə aidiyyəti olmamasını aşkara çıxara bilər. 
32.4.  Aidiyyət  haqqında  məsələ  qalxdıqda,  hakim  işin  aidiyyəti  üzrə  göndərilməsi  və  ya 
aidiyyət haqqında ərizənin rədd edilməsi barədə əsaslandırılmış qərardad çıxarır. 
20 
32.5.  Aidiyyət  haqqında  qərardaddan  işdə  iştirak  edən  şəxslər,  qərardad  onlara  təqdim 
olunduğu  (onlar  tərəfindən  alındığı)  gündən  10  gün  müddətində  bu  Məcəllənin  21‐ci  fəsli  ilə 
müəyyən edilmiş qaydada şikayət verə bilərlər. 
21 
32.6.  İş  bir  məhkəmədən  başqa  məhkəməyə  aidiyyət  haqqında  qərardaddan  şikayət 
verilmə müddəti başa çatdıqdan sonra göndərilir. 
32.7.  Bir  məhkəmədən  digərinə  göndərilən iş  onun  göndərildiyi  məhkəmə  tərəfindən 
baxılmağa qəbul  edilməlidir.  Məhkəmələr  arasında  məhkəmə  aidiyyətinə  dair  mübahisələrə 
yol  verilmir.  Məhkəmələr  arasında  fikir  ayrılığı  olduğu  hallarda  apellyasiya  instansiyası 
məhkəməsi tərəfindən iş bir məhkəmədən başqasına verilir. 
22 
F ə s i l   4 
ƏRAZİ AİDİYYƏTİ 
23 
M a d d  ə  3 3 .  Ərazi aidiyyəti anlayışı 
Birinci  instansiya  məhkəməsi  qismində  işlərə  ərazi  üzrə  baxılmasına  dair  məhkəmələr 
arasında səlahiyyətlərin bölünməsi bu fəsillə müəyyən olunur. 
M a d d  ə  3 4 .  Mülki işlərə birinci instansiya üzrə baxan məhkəmələr 
24 
Məhkəmələrə aid olan işlərə birinci instansiya üzrə rayon (şəhər) məhkəmələri, yerli iqtisad 
məhkəmələri,  beynəlxalq  müqavilələrdən  irəli  gələn  mübahisələr  üzrə  iqtisad  məhkəməsi 
tərəfindən  baxılır.  Seçki  (referendumda  iştirak)  hüquqlarının  müdafiəsi  haqqında  işlərə  isə 
birinci  instansiya  üzrə  rayon  (şəhər)  məhkəmələri  və  ya  apellyasiya  instansiyası  məhkəmələri 
tərəfindən baxılır.
25 
M a d d  ə  3 5 .  İddianın cavabdehin olduğu yerə görə verilməsi 
35.1.  Qanunla  başqa  hal  nəzərdə  tutulmamışdırsa,  iddia  cavabdehin  rəsmi  qeydə  alındığı 
yerin məhkəməsinə verilir. 

35.2. Hüquqi şəxsə iddia hüquqi şəxsin ünvanının olduğu yerə görə verilir. Hüquqi şəxsin 
törəmə müəssisəsinin fəaliyyətindən əmələ gələn iddialar müəssisənin ünvanının olduğu yerə 
görə verilir. 
35.3.  Qarşılıqlı  iddia,  aidiyyətindən  asılı  olmayaraq,  ilkin  iddianın  baxıldığı  yerin 
məhkəməsinə verilir. 
M a d d  ə  3 6 .  İddiaçının seçməsinə görə aidiyyət 
36.1.  Yaşayış  yeri  məlum  olmayan,  yaxud  Azərbaycan  Respublikasında  yaşayış  yeri 
olmayan cavabdehə iddia onun əmlakının olduğu yerə görə və ya məlum olan axırıncı yaşayış 
yerinə görə verilə bilər. 
36.2. Rəsmi yaşayış yeri, olduğu yer və ya hüquqi ünvanı müxtəlif olan bir neçə cavabdehə 
iddia cavabdehlərdən birinin rəsmi yaşayış yeri və ya hüquqi ünvanı üzrə verilə bilər. 
36.3. Alimentin alınması və atalığın müəyyən edilməsi haqqında iddialar iddiaçı tərəfindən 
özünün yaşadığı yerə görə də verilə bilər. 
36.4.  Azadlıqdan  məhrum  etmə  növündə  cəza  çəkən  şəxslərə  qarşı  nikahın  pozulması 
haqqında iddialar iddiaçının yaşadığı yerə görə verilə bilər. 
26 
36.5. İddiaçının yanında yetkinlik yaşına çatmayan uşaqlar olduqda və ya iddiaçı səhhətinə 
görə  cavabdehin  yaşadığı  yerə  getməyə  çətinlik  çəkdikdə  də  nikahın  pozulması  haqqındakı 
iddialar iddiaçının yaşadığı yerə görə verilə bilər. 
36.6. Şikəstetmə və ya səhhəti sair şəkildə zədələmə ilə, habelə ailəni dolandıranın ölümü ilə 
vurulan  ziyan  haqqında  iddialar  ziyan  vuranın  yaşadığı  yerə  görə  və  ya  ziyan  vurma  yerinə 
görə verilə bilər. 
36.7. Qanunsuz olaraq məhkum edilməklə, cinayət məsuliyyətinə cəlb edilməklə, qətimkan 
tədbiri  kimi  həbsə  alınmaqla,  başqa  yerə  getməmək  haqqında  iltizam  almaqla,  yaxud  həbs 
şəklində inzibati tənbeh verilməklə fiziki şəxsə vurulmuş zərərin ödənilməsi ilə əlaqədar olaraq 
əmək,  pensiya  və  mənzil  hüquqlarının  bərpa  edilməsi,  əmlakın  və  ya  onun  dəyərinin 
qaytarılması haqqında iddialar, həmçinin iddiaçının yaşayış yerinə görə verilə bilər. 
36.8.  İnzibati  orqanların  inzibati  xətalar  haqqında  işlərə  baxmağa səlahiyyətli  olan  vəzifəli 
şəxslərinin cərimə və yaxud başqa tənbehlər tətbiq etmələri haqqında qərarlarına dair iddialar 
iddiaçının yaşadığı yerə görə də verilə bilər.
27 
36.9.  İstehlakçının  hüququnun  müdafiəsi  haqqında  iddialar  iddiaçının  yaşadığı  yerə  görə, 
yaxud müqavilənin bağlandığı və ya icra edildiyi yerə görə verilə bilər. 
36.10. Gəmilərin toqquşması nəticəsində vurulan zərərin ödənilməsinə dair, habelə dənizdə 
kömək  göstərilməsinə  və  xilas  etməyə  görə  mükafat  alınması  haqqında  iddialar  cavabdehin 
gəmisinin olduğu yerə görə və ya gəminin aid olduğu yerə görə də verilə bilər. 
36.11. İcra yeri göstərilən müqavilələrdən əmələ gələn iddialar müqavilənin icra yerinə görə 
də verilə bilər. 
36.12. Azərbaycan Respublikasının vətəndaşı və yaxud hüquqi şəxsi olan və başqa dövlətin 
ərazisində yerləşən cavabdehə qarşı iddia iddiaçının olduğu yerə və ya cavabdehin əmlakının 
olduğu yerə görə verilə bilər. 
36.13.  Bu  Məcəllənin  39‐cu  maddəsində  müəyyən  edilmiş  aidiyyət  istisna  olunmaqla,  bu 
Məcəllənin  36.1‐36.12‐ci  maddələrinə  görə  işin  aid  olduğu məhkəmələrdən  birini  seçmək 
hüququ iddiaçıya məxsusdur. 
28 

M a d d  ə  3 7 .   Hüquqi  əhəmiyyəti  olan  faktların  müəyyən  edilməsi  üzrə  işlərin 
aidiyyəti 
Tikintiyə,  qurğuya,  torpaq  sahəsinə  sahiblik  faktının  müəyyən  edilməsinə  dair  həmin 
tikintinin,  qurğunun,  torpaq  sahəsinin  olduğu  yerdə  baxılan  işlər  istisna  olmaqla,  hüquqi 
əhəmiyyəti olan faktların müəyyən edilməsi barədə işlərə ərizəçinin olduğu yerdə baxılır. 
M a d d  ə  3 8 .   Fiziki  və  hüquqi  şəxslərin  müflisləşməsinə  (iflasına)  dair  işlərin 
aidiyyəti 
Müflisləşmə  (iflas)  haqqında  işlərə  borclu  fiziki  şəxsin  yaşadığı  yerin,  hüquqi  şəxsin 
ünvanının olduğu yerin məhkəməsində baxılır.
29 
M a d d  ə  3 9 .  Müstəsna aidiyyəti 
39.1.  Tikintiyə,  qurğuya,  torpaq  sahəsinə  mülkiyyət  hüququnun  tanınması,  tikintinin, 
qurğunun,  torpaq  sahəsinin  başqasının  qeyri‐qanuni  sahibliyindən  götürülməsi,  mülkiyyət 
hüququndan  məhrum  etmə  ilə  əlaqədar  olmayan  sahibkarın  və  yaxud  başqa  qanuni  sahibin 
hüquqlarının  pozulmasını  aradan  qaldırmaq  haqqında  iddialar  tikintinin,  qurğunun,  torpaq 
sahəsinin olduğu yerə görə verilir. 
39.2.  Vərəsələr tərəfindən vərəsəlik  qəbul  edilənə  qədər  miras  qoyanın  kreditorları 
tərəfindən verilən vərəsəlik hüquq münasibətləri ilə əlaqədar iddialar miras qalan əmlakın və 
yaxud onun əsas hissəsinin olduğu yerin məhkəməsinə aiddir. 
39.3.  Yüklərin,  sərnişinlərin  və  ya  baqajın  daşınma  müqavilələrindən  əmələ  gələn  yük 
daşıyanlara qarşı iddialar nəqliyyat təşkilatı idarəsinin olduğu yerə görə verilir. 
M a d d  ə  4 0 .  Müqavilə aidiyyəti 
40.1. Ərazi aidiyyəti qaydalarının pozulmasına yol verilmir. 
40.2.  Tərəflər  öz  aralarındakı  saziş  ilə  mübahisəli  işin  ərazi  aidiyyətini  dəyişdirə  bilərlər. 
Saziş yazılı şəkildə ifadə olunmalıdır. 
40.3. Saziş o zaman ola bilər ki, o, müəyyən məhkəmə işinə və ya mübahisəsinə əsaslanmış 
olsun. 
40.4.  Mübahisə  üçün  müstəsna  aidiyyət nəzərdə  tutulduğu  halda  bu  Məcəllənin  40.1‐40.3‐
cü maddələrinin qaydaları tətbiq oluna bilməz. 
30 
M a d d  ə  4 1 .  Əmr icraatı qaydasında baxılan iddianın aidiyyəti 
Əmr  icraatı  qaydasında  işlərə  baxılarkən  ərizə  bu  fəsillə  müəyyən  edilmiş  aidiyyət  üzrə 
məhkəməyə verilir. 
M a d d  ə  4 2 .  Cinayət işindən əmələ gələn iddia üzrə aidiyyət 
Cinayət işindən  əmələ  gələn  mülki  iddia,  əgər  o,  cinayət işinin  icraatı  zamanı 
verilməmişdirsə  və  yaxud  həll  olunmamışdırsa,  bu  Məcəllə  ilə  müəyyən  olunmuş  mülki 
məhkəmə icraatının qaydaları üzrə baxılmaq üçün verilir. 
M a d d  ə  4 3 .  Biri biri ilə əlaqədar olan bir neçə işin aidiyyəti 
43.1.  Əgər  müxtəlif  məhkəmələrin  icraatında  olan  işlər  biri  biri  ilə  əlaqəlidirsə,  ədalət 
mühakiməsinin  düzgün  həyata  keçirilməsi  üçün  onlara  birgə  baxılmalı  və  qətnamə 

çıxarılmalıdır. Bu məqsədlə iş (işlər) bir‐biri ilə əlaqəli işlərdən birini ilkin olaraq icraata qəbul 
etmiş məhkəməyə göndərilməlidir.