Azərbaycan respublikasinin təHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti

GƏNCLİK DÖVRÜNDƏ HƏYAT YOLU VARİANTININ SEÇİMİ
Abdullayeva İlahə Müqəddəz q.

BDUdoktorantı
Müasir dövrdə fərdi inkişafı xarakterizə edərkən “həyat yolu” terminindən istifadə daha məqsədəuyğun sayılır. Həyat yolu dedikdə, insanın inkişaf prosesi, şəxsiyyətin formalaşması başa düşülür. Son illər inkişaf psixologiyasında bu problemin sistemli öyrənilməsi və bioqrafik metodun tətbiqinə geniş yer verilir.

Həyat yolunun variantları dedikdə isə insanın öz həyat yolunu formalaşdırması üsulları başa düşülür.V.N.Drujinin həyat yolunun müxtəlif variantlarının tipologiyasını vermişdir. O hesab edirdi ki, həyat variantları insandan aslı olmayaraq mövcuddur və onların formalaşması sosial sistem vasitəsilə reallaşır.

Gənclik dövründə həyat yolu variantının seçimi mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Gənclərin şəxsi potensialının effektiv reallaşması onların düzgün seçimindən bilavasitə aslıdır. Bu dövrdə özünüreallaşdırmanın istiqaməti və xarakteri bu və ya digər dərəcədə insanın sonrakı həyat yolunu müəyyən edir. Bu və ya digər həyat variantını seçməklə insanın psixoloji siması formalaşır. Seçimin optimallığından, şəxsi potensialının maksimum reallaşmasından aslı olaraq bu və ya digər həyat yolu variantı insanın sosial aləmə adaptasiyasına təkan verə və ya onu məhdudlaşdıra bilər. Bu baximdan seçimin məzmununa təsir edən psixoloji determinantları, şəxsi keyfiyyətləri öyrənmək zərurəti meydan çıxır. S.L.Rubinşteyn, A. .Leontyev, B.Q.Ananyev həyat yolu variantının seçimini “subyekt-fəaliyyət” yanaşması ilə izah edərək, bu prosesdə psixoloji determinatların əsas rol oynadığını təsdiq etmişlər. Seçimi reallaşdıran şəxsiyyət həyat subyekti hesab olunur. Həyat prosesinin məzmununa aktiv təsir edə bilir, inisiativlik göstərərək öz seçiminə görə məsuliyyət daşıyır.

Gənclərin həyat yolu variantının seçimində psixoloji determinant kimi intelektual inkişaf səviyyəsi, həyat istiqaməti, şəxsi mənalar sistemi, özünəmünasibətin məzmunu çıxış edir.

Həyat yolunu tədqiq edən alimlər həmçinin “real”, “ideal” və “arzuolunmaz” həyat variantlarını irəli sürmüşlər. “Real variant” insanın hazırki anada öz həyatına münasibətini əks etdirir. “İdeal variant” proqnozlaşdırılan gələcəkdə arzu olunan və güman edilən münasibəti göstərir. “Arzuolunmayan” həyat variantı həm indiki anda, həm də gələcəkdə adaptasiya və özünüreallaşdırmanın yolverilməz üsullarını xarakterizə edir.

Bəzi şəxsi keyfiyyətlər həm optimal, həm də qeyri optimal həyat variantlarının seçiminə təsir edir. Optimal həyat variantları səxsi potensialı maksimum reallaşdırmağa imkan verən, şəxsin qarşıya qoyduğu məqsədə çatmağa kömək edən özünüreallaşdırma üsullarıdır. Bu variantları seçənlər intelektual inkişaf səviyyəsi yüksək olan insanlardır.

Qeyri-optimal həyat vaiantını seçən insanlar həyat əhəmiyyətli orientasiyaları kifayət qədər inkişaf etməmiş və özünəmünasibətin neqativ aspektlərinə malik insanlardır. Gənclərlə müsbət özünə münasibətin, həyat əhəmiyyətli orientasiyaların formalaşması istiqamətində psixoloji iş aparmaqla həyat variantının düzgün seçiminə nail olmaq mümkündür.