Azərbaycan Respublikasının Təhsil Naziri M. C. Mərdanov və Azərbaycan Təhsil İşçiləri Azad Həmkarlar İttifaqı Respublika Komitəsinin sədri S. S. Mehbalıyev tərəfindən 26 noyabr 2008-ci ildə təsdiq edilmişdir

Azərbaycan  Respublikasının Təhsil Naziri M. C. Mərdanov və Azərbaycan  Təhsil İşçiləri Azad Həmkarlar İttifaqı  Respublika Komitəsinin sədri S. S. Mehbalıyev tərəfindən 26 noyabr 2008-ci ildə təsdiq edilmişdir. 
Ümumtəhsil,  peşə və orta ixtisas təhsili müəssisələrində  işəgötürənlə  pedaqoji işçilər arasında əmək  müqaviləsinin bağlanmasına dair

T Ö V S İ Y Ə L Ə R

Bu Tövsiyələr ümumtəhsil,  peşə və orta ixtisas məktəblərində işəgötürənlə işçi arasında əmək münasibətlərinin tənzimlənməsini, həmçinin pedaqoji işçilərin hüquq və maraqlarının müdafiəsi məqsədi ilə hazırlanmış, metodiki yardım və geniş istifadə üçün təklif edilir.

I Ümumi müddəalar

1. İşəgötürənlə pedaqoji işçi arasında əmək müqaviləsinin bağlanması ilə əlaqədar tövsiyələr müqavilə bağlanarkən  praktiki və metodik yardım məqsədi ilə Azərbaycan Respublikası Əmək Məcəlləsi (bundan sonra AR ƏM), Azərbaycan Respublikasının Təhsil Qanunu və digər müvafiq normativ hüquqi aktlar əsasında hazırlanmışdır.

Pedaqoji işçilər üçün hazırlanmış əmək müqaviləsinin nümunəvi forması bu tövsiyələrə əlavə olunur. (Bax: əlavələr)

2. Bu tövsiyələrdə AR ƏM 3-cü maddəsinə uyğun olaraq aşağıdakı əsas anlayışlardan istifadə olunur:

İşəgötürən - tam fəaliyyət qabiliyyətli olub, işçilərlə əmək müqaviləsi (kontrakt) bağlamaq, ona xitam vermək, yaxud onun şərtlərini dəyişdirmək hüququna malik mülkiyyətçi və ya onun təyin (müvəkkil) etdiyi müəssisənin rəhbəri, səlahiyyətli orqanı, habelə hüquqi şəxs yaratmadan  sahibkarlıq fəaliyyəti ilə məşğul olan fiziki şəxs.

İşçi -  işəgötürənlə fərdi qaydada yazılı əmək müqaviləsi (kontrakt) bağlayaraq müvafiq iş yerində haqqı ödənilməklə çalışan fiziki şəxs

3. Əmək müqaviləsinin bağlanması işəgötürənlə işçinin əmək münasibətlərinin  yaranmasını təsdiq edir. AR ƏM-nin 12-ci və 46-cı maddələrinə  müvafiq olaraq bağlanmış əmək müqaviləsinə əsasən  işəgötürən işçiyə əmək funksiyasına uyğun olaraq iş təklif etməyi öhdəsinə götürür. Əmək qanunvericiliyinə,  kollektiv müqavilələrə, razılaşmalara və digər normativ aktların tələblərinə uyğun olaraq  işəgötürən işçiyə iş şəraiti yaratmalıdır və vaxtında  tam miqdarda  əmək haqqı ödəməlidir. İşçi isə öz növbəsində əmək müqaviləsində qeyd olunmuş  funksiyaları icra etməli, müəssisə daxili nizam intizam qaydalarına riayət edilməlidir.

4. Əmək müqaviləsi yazılı şəkildə bağlanır və iki nüsxədən az olmayaraq tərtib olunub tərəflərin imzası (möhürü) ilə təsdiq edilir və onun bir nüsxəsi işçidə digər nüsxəsi isə işəgötürəndə saxlanılır.

5. Əmək müqaviləsinin məzmunu və quruluşu qanunvericiliyin tələblərinə əməl edilməklə, tərəflərin razılığı ilə müəyyən edilir.

6. Müəllimlə əmək müqaviləsi bağlanan zaman aşağıdakı  şərtlər mütləq qeyd olunur: təhsil müəssisi və ya onun struktur bölməsində iş yeri, işə başlama tarixi, əmək funksiyaları; dərs yükünün həcmi, əmək müqaviləsinin müddəti,  əməyin ödənmə şərti, iş və istirahət vaxtının müddəti, əməyin mühafizəsi, məcburi sosial sığorta şərtləri, Əmək Məcəlləsi  və normativ-hüquqi aktlarla əmək fəaliyyətini tənzimləyən digər şərtlər;

Pedaqoji işçinin dərs yükü onun əmək funksiyasının   tərkib hissəsidir və işçi tərəfindən mütləq yerinə yetirilməlidir. Dərs yükünün həcmi və ondan irəli gələn şərtlər əmək müqaviləsinin əsas tələbləri hesab edilir.

7. Əmək müqaviləsində əlavə şərtlər də nəzərdə tutula bilər. Bu  zaman  Azərbaycan  Respublikasının  qanunvericiliyi,  kollektiv  müqavilələr  və   razılaşmalarla   işçiyə  verilən  və həmçinin aşağıda qeyd olunan hüquqlar  pozulmamalıdır.

- iş yerin dəqiqləşməsi (struktur bölmənin müəyyənləşməsi və onun  yerinin göstərilməsi);

- təhsil prosesi ilə bağlı olan və  əlavə əmək haqqı tələb edən vəzifələr  (sinif rəhbərliyi, yazı işlərin yoxlanması, kabinet idarə olunması və s.);

- ixtisasartırma kurslarından istifadə olunması;

- işçinin əlavə sığortasının növləri və şərtləri;

- işçinin və onun ailə üzvlərinin sosial-məişət şəraitinin yaxşılaşdırılması;

8. AR ƏM  43-cü  maddəsinə  müvafiq  olaraq  əmək müqaviləsində aşağıdakılar qeyd olunmalıdır:

- işçinin soyadı, adı, atasının adı və ünvanı;

- təhsil müəssisinin Nizamnaməsi ilə müəyyənləşən  təşkilatı-hüquqi formasının  tam  adı, işəgötürənin  soyadı, adı, atasının adı;

- İşçinin şəxsiyyətini müəyyən edən məlumatlar (şəxsiyyət  vəsiqəsi  və   ya  onu  əvəz  edən  sənəd);

- İşçinin iş yeri, vəzifəsi (peşəsi);

- Əmək müqaviləsinin müddəti;

- İşçinin əmək funksiyası;

- İşçinin əmək şəraitinin şərtləri  iş və istirahət vaxtı, əmək haqqı və ona əlavələr, əmək məzuniyyətinin müddəti, əməyin mühafizəsi, sosial və digər sığorta olunması;

- Tərəflərin əmək müqaviləsi üzrə qarşılıqlı öhdəlikləri;

- Tərəflərin müəyyən etdiyi əlavə şərtlər barədə məlumatlar;

- Əmək müqaviləsinin bağlandığı tarix və yer.

- Tərəflər haqda tam məlumat almaq məqsədi ilə əmək müqaviləsində işçinin yaşadığı ünvan (qeydiyyat və faktiki yaşadığı yer), işəgötürənin dövlət qeydiyyatı ilə müəyyənləşən  yeri və digər məlumatlar qeyd olunur.

9. Müəllimin əmək funksiyalarının əsaslarından birini təhsil alanın öyrədilməsi və tərbiyəsi ilə bağlı olan konkret işlər  təşkil  edir.

Müəllimin əmək funksiyası, ixtisasının və işin xüsusiyyətlərinə görə dəqiqləşdirilərək əmək müqaviləsində qeyd olunur. İşçinin peşəkarlıq  səviyyəsi, onun ixtisası, təhsili, pedaqoji iş stajı, attestasiya ilə müəyyənləşən ixtisas dərəcəsi ilə ölçülür.

10. İşçinin  işə  başlama  tarixi  əmək müqaviləsində  qeyd olunmalıdır, yəni  vəzifəsini  icra  etdiyi dəqiq gün, ay, il göstərilməlidir.

11. Qanunvericiliyin  tələblərinə  əsasən  müəyyən  müddətə  bağlanılan əmək müqaviləsinin   səbəbləri və  şərtləri  göstərilməlidir.

AR ƏM-nin  45-ci  maddəsinin  4-cü  bəndinə  əsasən  əmək  funksiyasının  yerinə  yetirilməsi  şərtlərinə  görə  işin  və  ya  göstərilən  xidmətlərin  daimi  xarakterə  malik  olduğu  qabaqcadan  bəlli  olduğu  hallarda, əmək  müqaviləsi  müddəti  müəyyən  edilmədən (müddətsiz) bağlanmalıdır.

Müəllim  boş  (vakant)  vəzifəyə  işə  qəbul  olunarkən onunla  işəgötürən  arasında  müddətsiz  əmək  müqaviləsi  bağlanmalıdır.        

AR ƏM-nin 51-ci maddəsinə uyğun olaraq əmək müqaviləsi İşçinin peşəkarlıq səviyyəsini, müvafiq əmək funksiyasını icra etmək bacarığını yoxlamaq məqsədilə 3 aydan artıq olmamaq şərti ilə sınaq müddəti müəyyən edilməklə bağlanıla bilər.                                                                       

12. Müəllim vəzifəsinə qəbul zamanı onun  qarşısına  bir sıra əlavə tələblər də qoyulur. Bu tələblər müəllimin təhsil senzi  ilə təhsil müəssisəsinin tipi və növü ilə müəyyənləşir. Təhsil senzi dedikdə müəllimin dövlət sənədi ilə təsdiqlənən ixtisası və peşəkarlıq səviyyəsi nəzərdə tutulur.

Müəllimin təhsili (ixtisası) diplomla, yenidənhazırlanma və digər təhsil sənədləri ilə müəyyənləşir.

AR Təhsil qanununun  49-cu  maddəsinə əsasən məhkəmənin qərarı ilə yaxud hökumət tərəfindən təsdiq olunmuş siyahıda göstərilən tibbi səbəblərə görə pedaqoji fəaliyyət göstərməsi  qadağan olan şəxslər pedaqoji işdə çalışa bilməzlər. Səhhəti  ilə bağlı olan qadağalar AR ƏM 74-cü maddəsinə və Tibbi Sosial Ekspert Komissiyasının rəyi əsasında həyata keçirilir.

13. AR ƏM 46-cı maddəsinə əsasən tərəflərin razılığı ilə əmək müqaviləsinə dəyişikliklər və əlavələr daxil edilir. Həcmcə çox olduğuna görə həmin əlavə şərtlər və dəyişiklikləri əmək müqaviləsinə daxil etmək mümkün olmadıqda, ilkin əmək müqaviləsi yenidən tərtib edilməli və ya ayrılıqda tərtib edilib təsdiqlənməlidir.

14. Əgər müəllimlə işəgötürən arasında müəyyən səbəblərə görə işə qəbul zamanı əmək müqaviləsi bağlanmayıbsa, bu zaman  tərəflərin hüquqlarının qorunması məqsədi ilə müddətsiz əmək müqaviləsi yazılı formada bağlanılır və işə qəbul olunan tarix qeyd olunur. Əmək müqaviləsinin yazılı şəkildə tərtibatı tərəflərin bir-biri ilə münasibətlərini rəsmiləşdirilir.
II İşəgötürənin və  işçinin  hüquq və vəzifələri

15. Əmək normalarını özündə əks etdirən normativ hüquqi aktlara, kollektiv müqaviləyə və razılaşmalara  əsasən  əmək müqaviləsində işəgötürənin və İşçinin hüquq və vəzifələri göstərilir.

Müəyyən səbəblərdən əmək müqaviləsində qeyd edilməmiş hüquq  və  vəzifələr  işəgötürəni  və  işçini  bu  şərtlərin  yerinə  yetirilməsindən  azad  etmir.

16. Tövsiyəyə əlavə olunmuş nümunəvi əmək müqaviləsində işəgötürənin  və  işçinin   ən vacib hüquq və vəzifələri qeyd olunmuşdur.

III Əməyin ödənilməsi və sosial zəmanət

17. Əmək müqaviləsində işçinin  əməyinin  ödənilməsi  əsas  şərtlərdən  biridir.

Müəyyən edilmiş dərs saatlarına görə əməyin ödənilməsi, həmçinin  müəssisə  tərəfindən  işçiyə  verilən əlavələr, mükafatlar və həvəsləndirici pul  vəsaiti əmək  müqaviləsində  göstərilməlidir.

Dövlət  və  qeyri  dövlət  təhsil müəssisələrində  işçilərin  əməyinin  ödənilməsi, tarif  dərəcəsinin  müəyyən edilməsi  AR ƏM  156-cı  maddəsinə, kollektiv  müqavilələrə, razılaşmalara  və  digər  normativ-hüquqi  aktlara  uyğun  olaraq  müəyyənləşdirilir.

18. Aşağıda  qeyd  olunanlar  müəllimin əmək haqqının hesablanmasında nəzərə alınmalıdır:

- Həftə ərzində  müəyyən edilmiş  faktiki dərs yükünün  tədrisi.

- Ödəniş  dərəcəsindən  irəli  gələn  əmək  haqqı.

- Müəllimin əsas vəzifəsinə  aid  olmayan, lakin  təhsil prosesi  ilə  bağlı  işlərin  aparılması (sinif rəhbərliyi, yazı işlərinin yoxlanması, kabinə  müdirliyi, dərnək  rəhbərliyi və s.)

- Kompensasiyalar və stimullaşdırıcı ödəmələr.

19. Müəllimin ödəniş dərəcəsi onun təhsil səviyyəsi, pedaqoji iş stajı, keçirilmiş attestasiyanın nəticəsi və digər şərtlər əsasında müəyyən edilir. Əməyin  ödəniş  dərəcəsi  əmək  müqaviləsində  mütləq  qeyd  olunmalıdır.

20. İşçiyə  təyin  edilmiş müxtəlif növ həvəsləndirici mükafatların  verilməsi əmək müqaviləsində əks oluna bilər. Eyni  zamanda mütəmadi xarakterli ödəmələr, əlavələr, pul mükafatları birbaşa əmək müqaviləsində qeyd olunmalıdır. Qeyd olunmuş şərtlərlə işçilər şəxsən tanış olmalı və  öz  imzaları  ilə  bunu təsdiq  etməlidirlər.

21. İşçinin əsas vəzifələrinə  daxil olmayan işlərə görə ödəmələrin həcmi və ödəmə qaydaları müəssisənin  imkanları daxilində, bağlanmış kollektiv müqavilə və  təhsil müəssisəsinin normativ aktlarına əsasən  müəyyənləşdirilir.

22. Pedaqoji işçinin əmək haqqının həcmi onun iş stajının artması, əlavə təhsil alması, ixtisas dərəcəsinin dəyişilməsi, fəxri və ya elmi ad alması  və digər səbəblərdən dəyişə bilər.

23. Müəyyən olunmuş normadan (həftədə 12 saat) aşağı və ya artıq işin aparılması, müəllimin şəxsi razılığı ilə həyata keçirilə bilər. Bu zaman işçinin əmək haqqı ona təyin olunmuş dərs yükünə proporsional olaraq ödənilir.

24. Tədris ili ərzində məktəbin sinif komplektlərinin, qruplarının sayının azalması nəticəsində ümumi dərs yükü dəyişə bilər . Bu halda işəgötürən işçini  2 ay qabaqcadan məlumatlandırmalı və bu 2 ay müddətində müəllimin əmək haqqı dəyişməməlidir.

İki ay müddəti bitəndən sonra müəllimin əmək haqqı ilin sonuna kimi aşağıdaki qaydada ödənilməlidir:

- Qalmış dərs yükü  həftədə 12 saatdan az deyilərsə əmək haqqı faktiki tədris yükünə görə müəyyən olunmuş dərəcə ilə ödənilməlidir.

- Qalmış dərs yükü həftədə 12 saatdan az  olarsa və müəllimə əlavə pedaqoji iş  vermək mümkün  deyilsə, onun əmək haqqı həftədə 12 saatla müəyyənləşmiş ödəniş dərəcəsi ilə verilməlidir.

- Tədris müəssisənin imkanları daxilində, kollektiv müqaviləyə və razılaşmalara əsasən tədris ilinin əvvəlində  müəyyən olunmuş həcmdə əmək haqqı ödənilə bilər.

25. Azərbaycan Respublikası qanunvericiliyinə və yerli özünüidarəetmə orqanlarının normativ hüquqi aktlarına əsasən müəllimlərin iş şəraitinin yaxşılaşdırılması məqsədi ilə onlara güzəştlər, zəmanətlər və kompensasiyalar verilə bilər.

IV İş və istirahət vaxtı

26. Təhsil müəssisələrində pedaqoji işçilərin dərs yükünün müəyyənləşdirilməsində aşağıdakı  normativ hüquqi aktlar və müvafiq sənədlər əsas götürülməlidir.

Azərbaycan Respublikasının Əmək Məcəlləsi;

Azərbaycan Respublikasının Təhsil  Qanunu;

Azərbaycan Respublikasının ümumtəhsil məktəbləri üçün nümunəvi Əsasnaməsi;

Təhsil müəssisələrində çalışan pedaqoji işçilərin iş vaxtının və iş rejiminin təşkili ilə bağlı normativ hüquqi sənədlər;

Təhsil müəssisənin daxili intizam qaydaları;

27. AR ƏM-nin 93-cü maddəsinə əsasən pedaqoji işçilər üçün  həftədə 36 saatdan çox olmamaq şərti ilə iş vaxtı müəyyən edilmişdir. Eyni zamanda nəzərə alınmalıdır ki, pedaqoji işçilərin iş vaxtının müddəti onun vəzifəsi və ixtisasından asılı olaraq Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinin 2003-cü il 12 avqust tarixli qərarı ilə təsdiq edilmişdir. Ödəniş dərəcəsinə uyğun olaraq ibtidai siniflərdə müəllimin dərs saatının norması 24, yuxarı siniflərdə isə həftədə 12 saat təşkil edir. Digər pedaqoji işlər üçün isə məktəbin təsdiq edilmiş  iş planı və cədvələ əsasən iş vaxtı müəyyən edilir.

28. Müəllimin iş vaxtının norması astronomik saatla müəyyən edilir. Dərslərarası fasilələrdən (tənəffüslərdən) asılı olmayaraq dərs saatı 45 dəqiqədən çox  olmamalıdır.

29. Aşağıda qeyd olunan sinifdənxaric, məktəbdənkənar və digər pedaqoji işlərin yerinə yetirilməsi təhsil müəssisəsinin Əsasnaməsində, daxili əmək intizam qaydalarında və pedaqoji işçilərə şamil olunmuş vəzifələrdə nəzərdə tutulur: 

- Pedaqoji fəaliyyətdən irəli gələn vəzifələrin yerinə yetirilməsi, o cümlədən, valideyn iclaslarının, məşğələlərin, tərbiyəvi əhəmiyyətli tədbirlərin təşkili, həmçinin pedaqoji, metodiki məsləhətlərin aparılması;

- Şagirdlərin təhsil və tərbiyəsini, onların fərdi qabiliyyətlərini, maraqlarını, həvəslərini, həmçinin sinif rəhbəri tərəfindən şagirdin təhsilinə təsir edə bilən amillərin öyrənilməsi;

- Təhsil müəssisəsinin daxili intizam qaydalarına əsasən təşkil olunan qısamüddətli növbətçilik zamanı, dərs və dərslərarası tənəffüslərdə nizam-intizam qaydalarına riayət olunmasına nəzarət;

- Təhsil müəssisələrində növbətçilik cədvəli tərtib olunan zaman müəllimin cədvəl üzrə öz dərs saatlarının keçirilməsi nəzərə alınmalıdır. Növbətçi olan pedaqoji işçi birinci dərsin başlanmasından 20 dəqiqə əvvəl və sonuncu dərs qurtardıqdan 20 dəqiqə sonra növbətçilik  vəzifəsini yerinə yetirməlidir. Lakin bu müəllim üçün qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş iş vaxtının maksimal müddətini keçməməlidir;

30. Müəllimin həftə ərzində pedaqoji prosesdən azad olduğu günlər təhsil müəssisəsinin dərs cədvəlinə və iş rejiminə uyğun olaraq müəyyən edilir.

31. AR ƏM-nin 93-cü maddəsinə və AR Təhsil Nazirliyinin müvafiq təlimatına əsasən təhsil müəssisənin növündən və tipindən asılı olmayaraq müəllimin iş həftəsi 36 saatdan çox ola bilməz, bu haqda heç bir əlavə güzəşt nəzərdə tutulmamışdır. Bir neçə təhsil müəssisində işləyən müəllimin  dərs yükünün yuxarı  norması təyin edilməlidir. Bir neçə təhsil müəssisəsində işləyən müəllimin hüquqları və vəzifələri  AR ƏM-nın 58-ci maddəsi və AR Təhsil Nazirliyinin  16 avqust 2002-ci il tarixli, 46-18-4310/16 nömrəli təlimatı məktub ilə tənzimlənir. Əvəzçilik üzrə iş vaxtının müddəti (dərs yükü) müəyyən edilmiş normanın yarısından çox olmamaqla tərəflərin razılığı ilə müəyyən edilir.

32. Müəllimdən  asılı olmayan səbəbdən,  tam dərs yükü  (həftədə 12 saata qədər) ilə təmin olunmadıqda bu zaman təyin edilmiş ödəniş dərəcəsi əsasında əmək haqqı tam şəkildə ödənilir. Belə halda müəllimə əlavə pedaqoji iş təyin edilməlidir (dərnəklərin aparılması, müəllimlərin əvəz edilməsi və yazı işlərinin yoxlanılması, evdə dərs keçən uşaqlarla fərdi məşğələlərin keçirilməsi, sinif rəhbərliyi, sinifdənkənar məşğələlərin keçirilməsi və digər pedaqoji işlər). Bu işlərin həcmi təhsil müəssisənin rəhbəri tərəfindən müəyyən edilir.

33. Məktəbin daxili intizam qaydalarına uyğun olaraq müəllimlər tətil müddətində ilin əvvəlində təyin edilmiş iş müddəti çərçivəsində pedaqoji, metodiki, həmçinin təşkilati işlərlə məşğul olmalıdırlar. Bu müddət üçün əmək haqqı əvvəlki qaydada ödənilməlidir.

34. AR ƏM-nin 118-ci maddəsinə uyğun olaraq müəllimə hər il ödənişli məzuniyyət təyin edilir.Bir qayda olaraq tədris ilinin sonunda işin gərginliyini və intensivliyini nəzərə alaraq müəllimlərə 56 təqvim günü məzuniyyət verilir.

35. AR ƏM-nin 145-ci maddəsinə uyğun olaraq müəssisənin maddi imkanları çərçivəsində və bağlanmış kollektiv müqavilənin şərtlərinə əsasən işçilərə əlavə ödənilən məzuniyyət verilə bilər. Belə məzuniyyətlərin  şərtləri və qaydaları qüvvədə olan qanunvericiliklə, kollektiv müqavilələrlə, təhsil müəssisələrinin daxili intizam qaydaları ilə tənzimlənir.

36. AR ƏM-nin 137-ci maddəsinə və bağlanmış kollektiv müqavilənin şərtlərinə əsasən işəgötürənlə  işçinin razılığı əsasında məzuniyyət hissələrə bölünə bilər. Bu zaman məzuniyyətin bölünmüş hissələrinin birinin müddəti 2 təqvim həftəsindən (14 gün) az olmamalıdır. Əmək məzuniyyətində olan işçi ancaq onun razılığı ilə məzuniyyətdən geri çağırıla bilər. Əmək məzuniyyətindən geriçağırma təhsil müəssisəsinin əmri ilə rəsmiləşdirilməlidir. AR ƏM-nin 134-cü maddəsinin 3-cü bəndinə əsasən istifadə edilməmiş məzuniyyət günləri işçinin təşəbbüsü ilə başqa vaxta keçirilə bilər.

37. AR ƏM-nin 135-ci maddəsinin 2-ci bəndinə əsasən işçi müvafiq iş ilində əmək məzuniyyətindən istənilən səbəbdən istifadə etmədikdə, ona həmin iş ili (iş illəri) üçün istifadə edilməmiş əmək məzuniyyətinə görə müəyyən olunmuş qaydada və məbləğdə kompensasiya ödənilir.

V. Əmək müqaviləsinin yerinə yetirilməsində tərəflərin məsuliyyəti

38. Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə uyğun olaraq öz işində qanun pozuntusuna yol verən və bununla zərər törədən işəgötürən (işçi) maddi və ya intizam məsuliyyətinə cəlb edilə bilər.  

39. Əmək müqaviləsi ilə işçinin üzərinə qoyulmuş əmək funksiyalarının tələb olunan səviyyədə və ya tam şəkildə yerinə yetirilməməsinə görə işçi intizam məsuliyyətinə cəlb edilə bilər.

40. AR ƏM-nin 186-cı maddəsinə əsasən  intizamın pozulmasına görə aşağıda qeyd olunan intizam tənbehləri verilə bilər: 

a) töhmət;

b) sonuncu xəbərdarlıqla şiddətli töhmət;

c) kollektiv müqavilələrdə nəzərdə tutulmuşdursa, aylıq əmək haqqının ¼  məbləğindən çox olmamaq şərti ilə cərimə;

ç) əmək müqaviləsini AR ƏM-nin 70-ci maddəsinin “ç” bəndi ilə ləğv etmək.

İntizam tənbehi verilərkən işçinin şəxsiyyəti, kollektivdə olan nüfuzu, peşəkarlıq səviyyəsi və törətdiyi xətanın xarakteri nəzərə alınmalıdır.

41. AR ƏM-nin 191-ci maddəsinə və bağlanmış əmək müqaviləsinin şərtlərinə əsasən tərəflər törətdiyi zərərin həcminə görə maddi məsuliyyət daşıyırlar. Tərəflərin maddi məsuliyyəti  əmək müqaviləsində və ya ona əlavələrdə qanunvericiliyə uyğun olaraq dəqiqləşdirilə bilər.

- İşəgötürənin  işçi qarşısında  maddi məsuliyyət daşıması AR ƏM          195-197-ci maddələri, əmək və kollektiv müqavilələrin şərtləri ilə tənzimlənir.

- İşəgötürənin qanunsuz hərəkətləri nəticəsində işçiyə dəyən mənəvi zərər tərəflərin razılığı ilə maddi formada və ya məhkəmənin qərarı ilə ödənilə bilər.

- İşçinin işəgötürənin qarşısında maddi məsuliyyəti, onun həddi, dəyən ziyanı müəyyən edən qaydalar, ödənilmə şərtləri AR ƏM-nin 198-206-cı maddələri, əmək və kollektiv müqavilədə göstərilən şərtlərlə tənzimlənir.
VI Əmək müqaviləsinin şərtlərində dəyişikliklərin, əlavələrin edilməsi və ya ona xitam verilməsi

42. Əmək müqaviləsinin şərtləri birtərəfli qaydada dəyişdirilə bilməz. Əmək müqaviləsinin şərtlərinin dəyişdirilməsi və ya əlavələrin edilməsi yalnız tərəflərin razılığı əsasında yazılı formada aparıla bilər.

43. Obyektiv səbəblərə görə işçinin iş şəraiti dəyişdikdə tərəflərin razılığına əsasən əmək müqaviləsində dəyişikliklər aparıla bilər. Nəzərdə tutulan dəyişikliklər  və onun səbəbləri haqqında işəgötürən yazılı şəkildə azı bir ay əvvəlcədən işçiyə məlumat verməlidir.

44. İşəgötürənlə pedaqoji işçi arasında bağlanmış  əmək müqaviləsi yalnız  əmək qanunvericiliyi ilə nəzərdə tutulan hallarda ləğv edilə bilər.

45. AR ƏM-nin 62-ci maddəsinə əsasən pedaqoji işçi qeyri-pedaqoji hərəkətlərinə görə işəgotürən tərəfindən mülkiyyətçinin və işçilərinin mənafeyini qorumaq, baş verə biləcək əməyin mühafizəsi qaydalarının pozulmasının qarşısını almaq və əmək intizamını təmin etmək məqsədilə işdən kənarlaşdırıla bilər. Bununla yanaşı aşağıda göstərilən hallarda da pedaqoji işçi vəzifəsindən kənar edilə bilər:

- il ərzində müəssisənin daxili intizam qaydalarını yenidən kobud şəkildə pozduqda;

- təlim-tərbiyə prosesi zamanı şagirdlərə psixi, fiziki təsir göstərdikdə;

- işçi alkoqollu  içkilər, narkotik, toksik və digər zəhərli maddələr qəbul edərək sərxoş vəziyyətdə işə gəldikdə, habelə işə gəldikdən sonra iş yerində həmin içkiləri və ya maddələri qəbul edərək sərxoş vəziyyətdə olduqda.

Mübahisələrin və fikir ayrılıqlarının həlli

46. İşəgötürənin və işçilərin əmək hüquqlarının qorunması AR ƏM-nin 287-300-cü maddəsinə əsasən tənzimlənir. Bundan əlavə işçinin əmək hüquqları həmkarlar ittifaqı tərəfindən qorunur. Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi və digər normativ hüquqi aktlarla işçiyə verilən əmək hüquqlarının yerinə yetirilməsinə dövlət orqanları tərəfindən nəzarət edilir. Bununla yanaşı işçi öz hüquqlarını məhkəmə vasitəsilə müdafiə edə bilər.

          47. Fərdi əmək mübahisələri, işəgötürənlə işçi arasında əmək müqaviləsinin, kollektiv müqavilənin şərtlərinin, habelə əmək qanunvericiliyinin və digər normativ-hüquqi aktların tətbiqi zamanı yaranan və Əmək Məcəlləsi ilə müəyyən edilmiş qaydada, üsullarla və şərtlərlə tərəflərin hüquq bərabərliyi və qanunun aliliyi prinsipləri əsasında həll edilən fikir ayrılığıdır.

50. Yaranmış əmək mübahisəsinə görə işçi(işəgötürən) hüquqlarının pozulduğunu aşkar etdikdə, müvafiq həmkarlar ittifaqları komitəsinin nəzdində yaradılmış əmək mübahisələrinə baxan orqana, onun qərarı ilə razı olmadığı halda  isə məhkəməyə müraciət edə bilər. Əmək mübahisələrinə baxan orqana müraciət müddəti AR ƏM-nin 296-cı maddəsi ilə tənzimlənir.

Azərbaycan Respublikasının İnzibati Xətalar Məcəlləsinin 53.1-ci maddəsinə əsasən Azərbaycan Respublikasının Əmək Məcəlləsində nəzərdə tutulmuş qaydada əmək müqaviləsini (kontraktı) bağlamadan işəgötürənlər tərəfindən fiziki şəxsin hər hansı işin (xidmətin) yerinə yetirilməsinə cəlb edilməsinə görəvəzifəli şəxslər şərti maliyyə vahidi məbləğinin üç min mislindən beş min mislinədək miqdarda, hüquqi şəxslər şərti maliyyə vahidi məbləğinin iyirmi min mislindən iyirmi beş min mislinədək miqdarda cərimə edilir.

Bu qanunun 53.6-ci maddəsinə əsasən işçinin əmək müqaviləsinə əmək qanunvericiliyinin tələbləri pozularaq xitam verilməsinə görəvəzifəli şəxslər şərti maliyyə vahidi məbləğinin min beş yüz mislindən iki min mislinədək miqdarda cərimə edilir.

Əlavə: İşəgötürənlə müəllim arasında bağlanan nümunəvi əmək müqaviləsi.