Azərbaycan resublikasi təHSİl naziRL
Yüklə 1,39 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
kil 1.1. İqtisadi risk nəzəriyyələri və meyarları
Sadalanan nəzəriyyələrdə riskin miqdar ölçüsünü necə müəyyən etməkdən danışılır. Bu miqdar ölçüsünün müəyyən- ləşməsi əsasında nəyin dayanmasından asılı olmayaraq, riskli fəaliyyət qeyri-müəyyən vəziyyətdə baş verən fəaliyyət kimi anlaşılır. Sahibkarın təsərrüfat qərarları qəbul edərkən müəyyən və dərk edilmiş səviyyədə riskə hazır olmağa tələb olunan qərar- ların qəbulunda həm stimullaşdırıcı, həm mümkün əlverişsiz nə- ticələrən müdafiə rolu oynaya bilər. Bütün bunlar iqtisadi riskin funksiyalarında daha aydın şəkildə ifadə olunur (şəkil 1.2). İ qtisadi risk nəzəriyyələri Klassik Neoklassik Təkmilləşdiril- miş neoklassik Gözlənilən itkilər üzrə qərarın qəbulu Gözlənilən mənfəətdən kənarlaşmalar üzrə qərarın qəbulu Mənfəətin miqdarı və gözlənilən kənarlaşmalar üzrə qərarın qəbulu 18 Şə kil 1.2. İqtisadi riskin funksiyaları Riskin funksiyaları Stimullaşdırıcı Konstruktiv Dekonstruk- tiv Müdafiə Sosial - hüquqi Tarixi- genetik Ir ad əl i q ər ar In no va si ya In ve st is iy a A va nt ur iz m V ol yu nt az iz m E ht iy at f on dl ar ı S ığ or ta f on dl ar ı R is kl ər in s ığ or ta la nm as ı C in ay ət v ə m ül ki m əc əl lə ni n m üd də al ar ı C in ay ət m əs il iy yə ti nd ən a za d ol m a 19 Riskin iki funksiyası – stimullaşdırıcı və müdafiə funksiyaları fərqləndirilir. Stimullaşdırıcı funksiyanın iki as- pеkti vardır: kоnstruktiv və dеkоnstruktiv. Birinci aspеkt iqtisadi məsələlərin həlli zamanı risk özünəməхsus katalizatоr rоlunu yеrinə yеtirərkən özünü büruzə vеrir. İkinci aspеkt isə qərarların qəbulu və rеallaşdırılmasının ə sassız risklə avantürizmə aparması ilə özünü göstərir. Ardıcıl оlaraq müdafiə funksiyasının da iki aspеkti – tariхi – gеnеtik və sоsial-hüquqi aspеktləri vardır. Birinci as- pеktin məzmunu оndan ibarətdir ki, insanlar həmişə kоrtəbii о laraq mümkün arzuоlunmaz nəticələrdən müdafiə fоrmaları və vasitələri aхtarırlar. İkinci aspеktin mahiyyəti təsərrüfat, ə mək və cinayət qanunvеriciliyinə riskin qanunauyğunluğu katеqоriyasının tətbiqi zəruriliyindən ibarətdir. Riskə hazır olmanın stimullaşdırıcı rolu həm konstruk- tiv (yaradıcı), həm də destruktiv (dağıdıcı) ola bilər. Birinci halda sahibkarın risk etməyə hazır olması, onun iradə faktoruna güvənərək qeyri-müəyyən şəraitdə fəaliyyətə qərarlılığı iqtisadi fəaliyyətə yardımçı olur. Bu mövcud vəsait- lərin hara investisiya olunması və ya necə istifadə edilməsi ilə bağlı qərarların qəbulu da xüsusilə əhəmiyyətli ola bilər. Bu cəhət, hər şeydən öncə, innovasiya məsələləri və investisiya layihələri üçün xarakterikdir. İ kinci halda iradəli qərar qəbulu avantürist fəaliyyətə gətirə bilər və bu halda əsassız volyuntarizm kimi baxmaq la- zımdır. Qeyri-müəyyən şəraitdə fəaliyyət göstərən sahibkarın müdafiə olunması rolu da ikili şərh edilə bilər. Söhbət ondan gedir ki, iqtisadi proses iştirakçıları öz fəaliyyətlərində hər zaman arzuolunmaz nəticələrdən müdafiənin müxtəlif formala- rını yaradıb və istifadə edirlər. Bu cəhət praktik olaraq, müx- təlif sığorta və ehtiyac fondlarının yaradılmasında, həmçinin, sahibkar risklərinin sığortalanmasında ifadəsini tapır. |