AZƏrbaycan ssr elmlər akademġyasi tarġX Ġnstġtutu

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
NƏTĠCƏ 
 
Yuxarıda  qeyd  edilənlərə  yekun  vuraraq  aşağıdakı  qısa  nəticəyə  gəlmək 
olar: 
1.  XVIII  əsrin  birinci  rübündə  İran  dövləti  siyasi  və  iqtisadi  cəhətdən 
tənəzzülə uğradığı bir zamanda Azərbaycanda İran hökmranlığının əsası sarsıdıldı 
və  ölkənin  hər  tərəfində  olduğu  kimi,  Azərbaycanda  da  İran  hakimiyyətinə  qarşı 
arası  kəsilməyən  xalq  azadlıq  hərəkatı  —  üsyanlar  baş  verdi.  Həmin  əsrin  20-ci 
illərində Azərbaycana silahlı müdaxilə edildi; 
2.  Azərbaycanda baş verən siyasi və ictimai hadisələr, xüsusilə Türkiyə və 
İranın  müdaxiləsi  ölkənin  iqtisadiyyatına  ağır  zərbə  vurmuş  olsa  da  şəhərlərin 
əlverişli  coğrafi  mövqeyi,  zəngin  bazarları  və  ölkənin  səxavətli  təbiəti  ticarətin 
gedişi üçün müəyyən şərait yaratmışdı. Məhz buna görə də Təbriz, Şamaxı, Gəncə, 
Bakı  və  başqa  şəhərlər  xarici  ölkələrin  qoşunları  tərəfindən  zəbt  olunmasına 
baxmayaraq, ticarətdə fəal iştirak edirdi. 
3.  Ticarət ölkənin təsərrüfat həyatının əsas sahələrindən birini təşkil edirdi. 
Lakin  XVIII əsrin  birinci  yarısında  Azərbaycan  vahid dövlət  olmadığı  üçün  onun 
vahid iqtisadi mərkəzi — bazarı da yox idi. 

103 
 
4.  Ticarət  əsas  etibarı  ilə  şəhərlərdə  aparılırdı.  Mürəkkəb  vergi  sistemi, 
çəki, ölçü və pul vahidlərinin müxtəlifliyi ticarətə mane olurdu. 
5.  Azərbaycanın  beynəlxalq  ticarət  yolunda  yerləşməsi,  tutduğu  coğrafi 
mövqeyi  və  zəngin  təbii  sərvəti  onun  xarici  və  tranzit  ticarətdəki  əhəmiyyətini 
xeyli  yüksəltmişdi.  Xam  ipək  Azərbaycan  şəhərlərinə  ən  çox  müştəri  cəlb  edən 
ticarət mallarının əsasını təşkil edirdi. 
6.  Başqa  qonşu  ölkələrə  nisbətən  Azərbaycan  tacirləri  Rusiya  ilə  daha 
müntəzəm  ticarət  edirdilər.  Rusiyadan  buraya  əsasən  hazır  mallar  gətirilir, 
Azərbaycandan isə Rusiyaya xammal ixrac edilirdi. 
7.  XVIII  əsrin  ikinci  rübündə  Rusiya  ilə  İngiltərə  arasında  Xəzər  ticarəti 
uğrunda aparılan rəqabətdə  Azərbaycan  özünün xam  ipək mənbəyi,  Şərq  ilə  Qərb 
arasında  tutduğu  əlverişli  coğrafi  mövqeyi,  zəngin  bazarları  sayəsində  əsas 
mübarizə obyektlərindən birinə çevrilmişdi. 
8.  Azərbaycan  -  rus  ticarət  münasibətləri  hər  iki  ölkənin  xalqları  arasında 
qarşılıqlı  əlaqənin  inkişafına  və  hər  iki  xalqın  yaxınlaşmasına  böyük  təsir 
göstərmişdi. 
9.  XVIII  əsrin  birinci  yarısında  iqtisadi,  siyasi  və  mədəni  əlaqələrin 
inkişafı  bütün  Zaqafqaziya  xalqları  ilə  yanaşı,  Azərbaycan  xalqının  da  Rusiya 
dövlətinə olan meylini daha da artırdı. 
  
 
 
 
GÖSTƏRĠCĠLƏR 
 
ġƏXSĠ ADLAR 
 
Abbas (Şah Abbas)  15 
Abdulla  (Molla Abdulla)  17 
Abdulməhəmmədov Şaban 93 
Abdullayev H. 6, 9 
Abramov S. 68, 69, 79 
Ağa Mirzə 93 
Aqşin 93 
Altman M. 9 
Arapov 108, 109, 110, 114, 116 
Aşurbəyli S. 8 
Bayramov Məhərrəm 94 
Bakunin 116 
Bakıxanov A. 8, 18 
Baskakov A. 66, 67, 68, 69 

104 
 
Başu 34 
Bel C. 8, 31, 35, 37, 73, 100 
Beneveni 7 
Bleer 116 
Bratişşev 7, 108, 109, 110, 113, 115 
Braun 116 
Bryus H. P. 38, 100 
Bronevski S. 8, 99 
Bruin (Korneli de Bruin) 8, 12, 13, 40  
Bunyatov Z. 9  
Butkov P. 19, 22, 72  
Verden (fon) 70  
Volınski A. P. 6, 16, 21, 43, 50, 60, 100  
Vudruf 112  
Vulf 116 
Qaqarin P. M. 17  
Qolitsin 90 
Qolovkin 58, 68  
Qornyakov 92  
Qulamov Səfər Hacı 93  
Quliyev Ə. N. 57  
Qurban Əli 93 
Dərgah Qulu 20 
Elton S. 88, 102-116, 118 
Əbdürrəhmanov A. 9, 111 
Əlizadə Ə. Ə. 8, 9 
Əliyev Əli 86 
Əhməd 87, 93 
Əfəndiyev O. 9 
Jeluyev 81 
Zaxarov İ. 77 
Zevakin E. 9, 76, 77 
Zubov P. 8, 31 
İbrahim 28, 93 
İbrahim (Məhəmməd İbrahim) 26, 94  
İvanovna Anna 101, 102, 113 
İmambəyov Qasım 94 
İmanquliyev 95  
İsa 94  
İsayev İ. 59 
İsgəndər Makedoniyalı 12  

105 
 
İsmayıl bəy 73 
İsmayıl Əbdül Əziz 94  
Yaqub 34  
Yekaterina II 23  
Kazıbuyski 19  
Kampredon (de) 72  
Kretatsi (Abram) 26  
Kubyakov 87, 88 
Kuk Con 36  
Kukanova 57 
Kuron N. 42 
Kuşyeva Y. 84, 86  
Levaşov V. N. 73, 74, 76 
Leviatov V. N. 9, 19  
Lenin V. İ. 31  
Lerx İ. 8, 26, 36, 47, 57, 118 
Lyubomirov P. 86  
Maz 34 
Malenki S. 56, 57  
Matyuşkin 73, 74, 89, 100 
Meyer 57  
Məlik 93 
Məhəmmədov R. 93  
Məhəmməd 93 
Məhəmməd (Qasım oğlu) 
Mirons 118 
Mirzə Məhəmməd Kafi 90, 92  
Mixaylov 80 
Mövlad Verdi 94 
Məhəmmədov Mustafa Nadir 95  
Musa 94  
Musəvi T. 49  
Mustafa 94 
Nadir şah 9, 24, 39, 46, 50, 95, 118  
Nemətova M. X. 9  
Nyukestel 105  
Ori İzrail 7, 17  
Ostrouxov P. 102  
Paxomov Y. A. 52  
Petruşevski İ. P. 8, 9  
Pyotr I 7, 11, 20, 38, 59, 68, 78, 101  

106 
 
Rəhmani Ə. 9  
Rəcəbli Ə. 51, 52  
Rza Qulu Mirzə 26, 50, 104, 105  
Sadıqov Məhəmməd Əli 93  
Sadıq Şirbət 74  
Sam Mirzə 117  
Semyonov A. 56, 57, 66  
Soymonov F. 7, 70  
Solovyov S. 22 
Sultan Hüseyn  (şah) 11, 18, 27, 36, 59, 67 
Surxay  xan  Qazıqumuxlu  18, 19, 20, 22  
Spilman C. 100  
Tatişşev V. 92, 108, 111, 116  
Təhmasib II 24, 117  
Tomson 116  
Travley (lord)  
Ulyanitski V. 7, 64  
Fexner M. V. 33, 34  
Fəzlullabəy 58  
Fətəli xan 11, 20, 67  
Filip Avril 40, 41, 47  
Finc E.  104, 105, 106  
Fleriu 34 
Xosrov  (Key Xəsrov)  
Hanvey C. 8, 30, 47, 100, 110, 115  
Hacı İsmayıl Sarı Əhməd  
Hacı Davud 39  
Hacı Məhəmməd 18, 19, 20, 22  
Həmid 93  
Hüseyn Əli 96  
Hüseynov Ə. 9  
Çerkasov 96  
Çerneski A. 96  
Çələbi  (Hacı Çələbi)  
Çulkov M. 7, 8, 30, 43, 52  
Cəbrail   
Şaban 93, 94 
Şaban (Məhəmməd Əli oğlu)  
Şafirov P. P. 21  
Şeyx Məhəmməd Əli Həzin 7, 2  
Şərifli M. 9 

107 
 
Şıxməhəmmədov Səfərəli 94  
Ştılko 101 
 
COĞRAFĠ ADLAR 
 
Abşeron 14, 36, 98, 115 
Avropa 8, 30, 69, 74, 112, 116 
Ağsu  25, 39 
Almaniya 54 
Amsterdam 105, 115 
Araz çayı 
Aralıq dənizi 71 
Arxangelsk 58, 82, 99 
Asiya 25, 30, 37 
Astara 32 
Astrabad 70, 92, 99, 103 
Biləsuvar 32 
Britaniya 104, 105, 113, 114 
Buxara 7, 103  
Volqa 22, 71 
Volqa—Xəzər 56, 99, 100, 116, 118  
Qazaxıstan 103  
Qara dəniz 33, 43, 112, 118  
Qarabağ 10, 72  
Qafqaz  107  
Qəndahar 17 
Dərbənd 33, 45, 62, 76, 94, 100, 118  
Ermənistan 8, 11, 13  
Ənzəli 76, 78, 92, 115  
Ərdəbil 34, 43, 73, 93, 115  
Ərəş 100, 104, 112  
Ərzurum 38 
Zaqafqaziya 22, 23, 24, 37, 67, 102, 119 
İzmir 43, 112 
İngiltərə 54, 75, 82, 99, 111, 119 
İrəvan  15, 26, 52 
İsveçrə 20, 22, 54, 56, 113 
İspaniya 106 
İstanbul 43, 75 
İsfahan 20, 22, 37, 43, 53, 68, 70 
Kazan 59,  101,  106 

108 
 
Keskərə 44, 45 
Kəsmə 44, 45 
Kür çayı 24, 21, 79 
Gədəbəy 86 
Gəncə 9, 18, 25, 40, 52, 79, 85, 99, 
Gilan 6, 24, 47, 59, 61, 74, 76, 87, 
Gürcüstan 74 
Laşemadan 44 
Leninqrad 5, 55 
Lənkəran 34, 43, 55, 92, 94, 100 
London 102, 105, 110, 116 
Mazandaran 63, 76, 87,  114 
Mərənd 33 
Məşhəd 104 
Midiya 37 
Moskva 5, 38, 55, 58, 84, 88, 105 
Muğan 21, 26, 100 
Naxçıvan  10, 26, 33, 43, 52 
Nizabad (Niyazabad) 20, 60, 70, 
Nijni Novqorod 101 
Peterburq 7, 14, 20, 58, 65, 73, 88, 90, 104 
Polşa 38, 54, 75 
Rəşt 24, 34, 44, 70, 103, 118 
Salyan 6, 21, 78 
Soruf 45 
Sultaniyə 20 
Tatarıstan 43 
Terek 75 
Təbriz 10, 20, 34, 49, 52, 75, 83, 95, 99  
Tiflis 70  
Trabzon 42 
Türkiyə 4, 22, 38, 59, 68, 104. 119 119 
Ukrayna 74  
Fransa 54, 72, 75, 106 
Xəzər dənizi 4, 22, 36, 56, 69, 70, 85, 92, 100  
Xivə 7  
Xudat 19  
Hələb 37, 43, 112  
Həmədan 27  
Həştərxan 4, 20, 33, 57, 73, 80, 90, 101, 116  
Hindistan 26, 42, 51, 71, 80, 102  

109 
 
Hollandiya 54, 75, 82  
Çin 102, 104  
Culfa 33, 59, 61, 71  
Şamaxı 5, 10, 22, 39, 40, 50, 62, 79, 85, 107  
Şəki 26, 99, 111  
Şirvan 10, 14, 26, 39, 68, 71, 90, 100, 112 
 
 
QƏBUL  OLUNMUġ  ĠXTĠSARLAR 
 
АВПР — Архив внешней политики России. 
АКАК - Акты Кавказской Археологической Комиссии. Изданы под ред. А. П. 
Берже, т. II, дополнение к I тому, Тифлис. 
ГААО — Государственный архив Астраханской области. 
ДАН — Доклады АН Азербайджанской ССР. 
ЖМВД   - Журнал Министерства Внутренних Дел. 
НАИИ — Научный архив Института истории АН Азерб. ССР. 
ПСЗРИ — Полное собрание законов Россииской империи, тт., V—VII, СПб. 
TİEA – Azərbaycan SSR EA Tarix İnstitutunun elmi arxivi. 
СИРИО — Сборник Императорского Российского исторического общества, 
т. 49, СПб. 
ЦГАДА — Центральный государственный архив древних актов. 
 
MÜNDƏRĠCAT 
 
 
Giriş   
 
I FƏSĠL 
XVIII əsrin birinci yarısında Azərbaycanda vəziyyət 
II FƏSĠL 
Daxili  ticarət   
 
III FƏSĠL 
Xarici və tranzit ticarət 
IV fəsil  
Xəzər ticarəti uğrunda Rusiya ilə İngiltərə rəqabəti və Azərbaycan  
Nəticə  
 

110 
 
Göstəricilər 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Фуад Мамед Багир оглы Алиев 
ТОРГОВЛЯ АЗЕРБАЙДЖАНА В ПЕРВОЙ ПОЛОВИНЕ XVIII ВЕКА 
(на азербайджанском языке) 
 
 
 
 
 
 
Nəşriyyat redaktoru R. Kərimova 
Texniki redaktoru X. Cəfərov 
Korrektoru M. Natiqə 
 
 
 
 
 

111 
 
 
 
 
 
 
Çapa imzalanmış 10/VI 1964-cü il. Kağız  formatı 60x92.  Kağız 
vərəqi 3,88. Çap vərəqi  7,75. Hes.-nəşriyyat vərəqi 8,40.  FQ 08125. 
Sifariş 210. Tirajı 700. Qiyməti 85 qəp. 
 
 
 
 
 
 
 
Azərb.  SSR Nazirlər  Soveti Dövlət Mətbuat Komitəsinin «Elm»  mətbəəsi. Bakı, 
Fəhlə prospekti, 96.