Azərbaycan Tibb Universiteti Fakültə: Kafedra: Patoloji Anatomiya Tələbə: Qrup: Mövzu

Azərbaycan Tibb Universiteti

Fakültə:

Kafedra: Patoloji Anatomiya

Tələbə:

Qrup:

Mövzu: Hematogen vərəm

Hematogen vərəm

Hematogen vərəm ilkin vərəm keçirmiş şəxslərdə, ilkin vərəmdən müəyyən müddət sonra, onun bir növ residivi kimi meydana çıxır. İlkin vərəm zamanı proses hematogen yollar şiddətlənərsə və proses ağ ciyərin digər nahiyələrinə, ola da bilər ki, digər üzv və toxumalara da yayılarsa, həmin nahiyələrdə çoxsaylı səpələnmiş vərəm ocaqları yaranır. Sağaldıqda isə bu ocaqların yerində sklerozlaşmış xırda çapıq düyüncükləri əmələ gəlir. Lakin zahirən klinik cəhətdən sağalmış hesab edilən belə şəxslərdə bu skleroz ocaqlarının bəzilərinin daxilində vərəm çöpləri salamat qalaraq uzun illər orada yaşaya bilirlər. Ağ ciyərlərdə belə ocaqlara Simon ocaqları deyilir. Müəyyən müddət, hətta uzun-uzun illər belə sonra əlverişli şərait yaranan kimi bu latent ocaqlardakı vərəm çöpləri aktivləşir və hematogen yolla yayılaraq klinik-morfoloji cəhətdən tamamilə başqa və yeni bir vərəm növünün – hematogen vərəmin meydana çıxmasına səbəb olurlar. Hematogen vərəm çox əksər hallarda öz başlanğıcını ağ ciyərin zirvəsində yerləşən Simon ocaqlarından, bəzən ağ ciyər qapısındakı tam sağalmamış limfa düyünlərindən, bəzən isə digər üzv və toxumalarda qalmış ocaqlardan götürür. Bu zaman vərəm mikobakteriyalarına qarşı formalaşmış infeksion (qeyri-steril) immunitet fonunda tuberkulinə də qarşı yüksək həssaslıq yaranmış olur. Bu səbəbdən də ilkin vərəmdən fərqli olaraq hematogen vərəm zamanı ekssudativ deyil, proliferativ toxuma reaksiyası üstünlük təşkil edir, proses hematogen generalizasiyaya meylli olur.

Orqanizmin hansı nahiyələrdə yayılmasından, daha doğrusu prosesin əhatə dairəsindən asılı olaraq hematogen vərəm 3 qrupa bölünür. Bu qruplara isə prosesin xarakterindən asılı olaraq hematogen vərəmin ayrı-ayrı formaları daxildir.

1. 
   Generalizə olunmuş hematogen vərəm.
   

a – İldırımvari vərəm sepsisi.

b – Kəskin ümumi miliar (xırdaocaqlı) vərəm.

c – Xroniki ümumi miliar (xırdaocaqlı) vərəm.

d – Kəskin ümumi iriocaqlı vərəm.

2. 
   Ağ ciyərlərdə üstünlük təşkil etməklə gedən hematogen vərəm.
   

a – Kəskin miliar vərəm.

b – Xroniki miliar vərəm.

c – Xroniki iriocaqlı vərəm.

3. 
   Ağ ciyərlərdən kənar üzvlərdə üstünlük təşkil etməklə gedən hematogen vərəm.
   

a – Kəskin ocaqlı vərəm.

b – Xroniki ocaqlı vərəm.

c – Kəskin destruktiv vərəm.

d – Xroniki destruktiv vərəm.

1. 
   Generalizə olunmuş hematogen vərəm. Nəinki hematogen vərəmin, o cümlədən də bütün vərəmlərin ən ağır formalarından hesab olunur, nisbətən az rast gəlinir. Proses ağ ciyər də daaxil olmaqla bütün üzv və toxumalarda təxminən bərabər şəkildə yayılır. Əgər orqanizmin immun sistemi həddən artıq zəifləmiş olarsa xəstədə ildırımvari vərəm sepsisi inkişaf edə bilir. Bu zaman üzv və toxumalarda çox qısa müddətdə çoxlu miqdarda kazeoz nekroz ocaqları əmələ gəlir və adətən letal nəticələnir. Bu ocaqların ətrafında isə ya heç bir iltihabi hüceyrə reaksiyası (nə ekssudativ, nə də proliferativ) yaranmır, ya da çox zəif perifokal ekssudativ reaksiya qeyd edilir. Bu formaya Landuzi vərəmi və ya Landuzinin kəskin vərəm sepsisi, yaxud da generalizə olunmuş hematogen vərəmin nekrotik növü də deyilir.
   
2. 
   Ağ ciyərlərdə üstünlük təşkil etməklə gedən hematogen vərəm. Simon ocaqlarından başlanğıc götürən hematogen vərəm bu zaman əsas etibarilə ağ ciyərdə yayılmış olur və baş verən morfoloji dəyişikliklər ağ ciyərdə lokalizə olunur. Digər üzv və toxumalarda isə dəyişikliklər ya olmur, ya da tək-tək və çox cüzi olur. Proses yuxarı paylarda üstünlük təşkil etməklə və daha intensiv olmaqla hər 2 ağ ciyərdə simmetrik və disseminasiya şəklində baş verir.
   

Bütün ağ ciyər toxumasında sarımtıl-bozumtul rəngdə kiçik və yaxud da iri ocaqlı qabarcıqlar – düyüncüklər şəklində vərəm qranulomaları meydana çıxır. Kiçik ocaqlı vərəm klinik gedişinə görə kəskin və ya xroniki ola bilir. İri ocaqlı vərəm isə klinikada adətən xroniki gedişli olur. Ona görə də hematogen vərəmin bu qrupu aşağıdakı növ vərəmlərdən ibarət olur: ağ ciyərin kəskin miliar vərəmi, ağ ciyərin xroniki miliar vərəmi və ağ ciyərin xroniki iri ocaqlı vərəmi.

Xroniki iri ocaqlı vərəmə bəzən ağ ciyərin hematogen disseminasiyalı vərəmi də deyilir. Əksər hallarda böyük şəxslərdə rast gəlinir və subplevral lokalizasiyalı olur. Xroniki gedişli olduğu üçün xarakter olaraq proliferativ toxuma reaksiyası üstünlük təşkil edir, ağ ciyərlərin total emfizemasına, pnevmoskleroza, “ağ ciyər ürəyi”nin inkişafına gətirib çıxarır (Cor pulmonale).

3. 
   Ağ ciyərlərdən kənar üzvlərdə üstünlük təşkil etməklə gedən hematogen vərəm. Buna ağ ciyərdənkənar vərəm və ya üzv vərəmi də deyilir. Çünki, çox vaxt ağ ciyərdən kənar – ekstrapulmonal üzv və toxumalarda baş verir və adətən onlardan birində daha üstünlük təşkil edir. Lokalizasiyasına görə daha çox sümük-oynaq sisteminin (onurğa sütunun, bud-çanaq oynağının, diz oynağının və s.), sidik-cinsiyyət sisteminin (böyrəklərin, sidik kisəsinin, uşaqlığın, uşaqlıq borularının, prostat vəzin və s.), böyrəküstü vəzlərin, dərinin və s. üzvlərin vərəminə rast gəlinir. Vərəmin bu növü adətən əvvəllər ilkin vərəmin hematogen yolla proqressivləşməsi zamanı məhz bu üzvlərdə də yaranmış, lakin natamam sağalmış vərəm ocağından da uzun illər sonra başlanğıc götürür.
   

Baş verən dəyişikliklərin xarakterinə görə bu qrup hematogen vərəmin ocaqlı və desturktiv növləri ayırd edilir. Onların hər biri isə həm kəskin, həm də xroniki gedişli ola bilirlər. Hematogen vərəmin bu ayrı-ayrı formaları həm də biri digərinə keçərək bu vərəmin ayrı-ayrı mərhələlərini təşkil edirlər.

Sümük və oynaqlarda vərəm xəstəliyi adətən uşaqlarda, bəzən isə cavan yaşlarda da rast gəlinir. Xəstəlik ən çox vərəm spondiliti (fəqərə cisimlərində), vərəm koksiti (bud-çanaq oynağında), vərəm qoniti (diz oynağında) şəklində baş verir. Sümüklərdə vərəm prosesi əsasən onların epifizində inkişaf edir və ona görə də tədricən yaxınlıqdakı müvafiq oynaqlara da keçir.