Azərbaycan türkləRİNİN

ur – (u) hzi 
– ―ədalətli‖, sözü ilə də əlaqələndirmək olar.
H a n a s i r u k a (er. əv. 820-c i il). E. A. Qrantovskiyə görə, hind 
dilindəki sana – ―qədim‖, ―köhnə‖ və farsca zirə k sözlə rindən ibarətdir (88,205). 
Əslində ad şumercə An allahın ın adından (başdakı ―h‖ semit mənşəli artırmadır), 
azir – ―gözləyən‖, ― mühafizə edən‖ və uku – ―övlad‖, ―oğul‖ sözlərindən ibarət 
təmiz A ltay-türk mənşəlid ir. Hanasiruka ―An (a llahının ) mühafizə etdiyi 
(qoruduğu) varis, (oğul)‖ mənasındadır. 
P a m a t e y a (e r. əv. 744-cü il). Er. əv. 674-cü ilə aid asur mənbələrində 
Midiyada Remateya şəxs adı çəkilir. İran mənşəli ad sayılmış və qədim farsca 
―rava-tavu‖ sözlərindən ―sevincli‖, kimi mənalandırılır (102,262; 88, 234). Türkcə 
ırım – ―qabaqcadan xəbər verən‖ (160,III, I, 19-20) və ata (atay) sözlərindəndir. 
Qa mata (qədim fa rsca Qau mata) ş ə xs adı ilə müqayisə olunur. 
A d a d a n u (er. əv. 820-c i il). E. A. Qrantovskiyə görə, qədim h indcə 
danu – ―rəşadətli‖, ―şanlı‖ , ―Avesta‖, dilində ada – ―əvəz‖, ―qarşılıq lı‖
sözlərindəndir (88). Şu mercə ada ―ata‖, da – ―(Allahın) qərarı ilə‖və ni – ―verdi‖, 
―mü kafatlandırdı‖ sözlərindəndir. Ad – ―Allahın səyi ilə ata verd i‖ kimi 
aydınlaşdırıla bilər.
K i a r a (er. əv. 820-ci il). Teofor (a llah adla rı ilə bağlı ad) ad olmaqla
şumer dilində Ki – ―Yer Allahı‖ və ara ―qul‖ (103,50) sözlərindəndir. Bütünlükdə 
ad ―Yer allah ının qulu‖ deməkd ir. Qeyd edilməlid ir ki, bu şəxs adındakı Ki – ―Yer 
Allahı‖ sözü er. əv. 713-cü ilə aid mənbədə qeyd olunan midiyalı Kibaba şəxs 
adında da vardır. Həmin ad şumercə Ki – ―Yer Allahı‖, ba – ―vermək‖, 
―bağışlamaq‖ sözlərindən, həmin dildə adların sonlarında iştirak edən ―ba‖ – 
fonetik ko mponentindən (103,42) ibarət olub, ―yer Allahın ın verdiyi (bağışladığ ı)‖
mənasındadır. 
M u n s u a r t a (er. əv. 820-c i il). Bir sıra tədqiqatçıla r bu adı ―arta‖ 
ko mponentinə görə onu iran mənşəli saymış və be ləliklə , Mannada və M idiyada 

---

79 
hələ er. əv. IX əsrdə qədim farsların yaşadığını ya zmışlar. La kin onlar bu ad ın 
―Munsu‖ hissəsini izah edə b ilməmişlər.Əslində isə ad şumercə mu – ―mən im‖, 
―mən im adım‖, zu – ―müdrik (allah)‖ və Artasari adında olduğu kimi hürritcə ardi 
– ―pay‖, ―hədiyyə‖ sözlərindən ibarətdir. Bu teofor ad təxminən ―müdrik (Allahın) 
payıyam‖ mənasını verir. Manna və Mid iyaya hurrit mənşəli sözlərin iştirak etməsi 
təəccüblü sayıla bilmə z, ona görə ki, hürritlə r Manna əra zisində də yaşayırdılar.
B a q d a t t i (er. əv. 716-cı il). İran mənşəli ad sayılır. Məhz bu ada görə
İ. M . Dyakonov (102), E. A. Qrantovski (88,68) er. əv. VII əsrdə Urmiya gölü 
ətrafında artıq farsların yaşadığı nəticəsinə gəlmişlər. Y. B. Yusifov Baqdatti 
adının türk-monqol mənşəli boqdo – ―müqəddəs‖ sözündən və -ti (-li) şəkilçisindən 
ibarət olduğunu yazmışdır (179, 146). Ehtima l ki, şu mercə bak – ―parılda mağa 
başlamaq‖ və Utu – ―Günəş allahı‖ sözlərindəndir. Ad ―Günəş (allah ı) parıldadı‖ 
mənasındadır. 
K a r a k k u (er. əv. 714-cü il). İran mənşəli ad sayılır və qədim fa rs 
dilində kara – ― xalq‖, ―ca maat‖ sözü ilə ə laqələndirilir. Sonra da ermən ilə rdə 
Karapetşəxs adı ilə müqayisə edilir (88,267). Halbuki qədim fars dilindəki ―kara‖ 
sözü türk mənşəlidir və ermən ilərə də farslardan keçmədir. Ehtimal ki, lu lubilərdə 
və kaslarda Kuri a llah adından və şume rcə uqu – ―övlad‖ (müqayis ə edin: qədim 
türkcə uk – ―varis‖, ―övlad‖, ―oğul‖) sözlərindəndir.
A d a (er. əv. 716-c ı il). Türkcə ədə sözündəndir. Qara dənizin şima l 
çöllərində yaşayan skiflərdə Ada şəxs adı ilə eynidir.
P a y u k k u (er. əv. 714-cü il). Asur dilində ―k‖ səsi qoşalaşdırılmışdır. 
Ehtimal ki, şumercə ba – ―bağışlandı‖ və uku – ―övlad‖, ―oğul‖, ―varis‖ 
sözlərindəndir.
H u m b e (er. əv. 714-cü il). Şu me r mifologiyasında Hu mdada 
personajının ad ı ilə səsləşir. 
D u s a n n i. (er. əv. 714-cü il). İran mənşəli ad sayılır(102,277). Şu mercə
du – ―rəh mli (a llah)‖ , sa – ―ürə k‖ və ni – ―verdi‖, ―bağışladı‖ sözlə rindəndir. Ad 
―rəhmli (allah) ürək verd i (ü rək verməklə mü kafatlandırd ı)‖ mənasındadır. 
U z i (e r. əv. 714-cü il). E. A. Qrantovskiyə görə, Avesta dilindəki u z –
―hörmət etmək‖, ―saymaq‖ (88,237) sözündəndir. Şu mercə uzu – ―gələcəkdən 
xəbər verən‖ (azə rbaycanca ―yozmaq‖ fe lin in kökündə bu söz qalır), qədim türkcə
uz – ―bacarıq lı‖ , ―təcrübəli‖ , ― mah ir‖ (166,I, 306-307) sözündəndir. Quruluşca VI 
əsrin ortalarında türk alanların başçısı Soraziy (yazılışı yunancadır, əslində Sar-
Uziy ) şəxs adı ilə müqayisə oluna bilər. 
U z u m a n d a (er. əv. 714-cü il). Şu me rcə uz u ―gələcəyi xəbər verən‖, 
―müdrik‖, man – ―mən‖ və da ―(A llah ın) qərarı ilə‖ sözlərindən ibarətdir. Ad ―Mən 
müdrik allahın qərarı ilə‖ mənasındadır. 
Z i z i (er. əv. 714-cü il). Asur dilində ―c‖ səsi olmad ığına görə Cic i 
adının yazılışı. Eranın I əsrində Şərqi Hun xaqanlığının xaqanı Cici (36-cı ildə 
ölmüşdür), VI əsrdə Avar xaqanlığ ının xanı Sizibul (ad yunan mənbəindədir, 

---

80 
yunan dilində də ―c‖ səsi yo xdur), Çing iz xanın qardaşı Cuci-Xə zə r, XIII əsrdə 
monqol sərkə rdəsi Cuc i şə xs adları ilə müqayisə olunur. Mənasını müəyyən edə 
bilmə kdir. 
Z a t a (er. əv. 714-cü il). Eht ima l ki, şu mercə