Azərbaycan türkləRİNİN

gətirilən dəlil 
obyektiv olmad ıqda 
(Midiya adının Kolxidadan gğlmiş Medey adlı b ir qadının ad ından olması) 
çıxarılan nəticə 
(midiyalıların ari olması) də dü z sayılmır. 
Madaylar mannalardan sonra Azərbaycanda ikinci dövlət qurumunun 
əsasını qoymuş ulu türk əcdadlarımızdan birid ir, buna heç bir şübhə yoxdur. 
Azərbaycan xalq ının formalaş ması prosesində madaylar başqa türk 
etnosları ilə qaynayıb qarışdı. Onların birbaşa varisləri Cənubi Azərbaycan dilində 
danışan Madabad, Madi, Mahnabad, Mehni (fars dilin in təsiri ilə ―d‖ səsi ―h‖ 
səsinə keçmişdir) və başqa kəndlərdə yaşamaqdadır (201, 27). Savalanda indi 
əhalisi türkdilli Madya kəndi vardır. 
M i d i y a t a y f a l a r ı. Yu xarıda qeyd etdik ki, Maday əvvəlcə konkret 
bir tayfanın, sonra tayfa ittifaqının, daha sonra bu tayfa ittifaqı əsasında yaranmış 
dövlətin adı olmuşdur. Etnoqrafiya elmində qəbul olun muşdur ki, tayfa ittifaqı 
etnik mənsubiyyətcə qohum tayfaların birləş məsi kimi təşəkkül tapır və birləşmə
ittifaqda sayca çoxluq təşkil edən tayfanın adını daşıyır. Mid iya tayfa ittifaqında 
aparıcı tayfa Maday idi.
Herodot yazır ki, Mid iya tayfa ittifaqına 6 tayfa daxil id i: maq, arizant, 
budi, bus, paratagen və struxat (He rodot, I, 101). Bu tayfala r barədə çox 
yazılmışdır. İ. M. Dyakonov bu tayfalardan ikisinin – arizant və struxatların 
İrandilli o lduğunu yazmışdır (102, 148, 154). Bu düz fikir deyil, çünki mü xt əlif 
dilli tayfalardan tayfa ittifaqı yaran mır. İqra r Əliyev bu tayfaları Kaspidilli (y əni 
Ela m-hürrit dilli, başqa sözlə, Qafqa zdilli) sayır (44, 99). M idiya tayfaların ın 
hamısının İrandilli olduğunu deyənlər də vardır (88). Biz isə bu tayfaların 
hamısının türk mənşəli olduğunu yazmışıq (85). 
M a q l a r. Yu xarıda demişdik ki, maqlar mənşəcə mannalard ır. Binədən 
Manq (ay) formasında olmuş bu etnonimin qovuşuq ―
nq
‖
 
səsi ―q‖ səsinə 
çevrilməsi ilə maq etnonimi yaran mışdır.Yu xarıda qeyd etmişdik ki, Asur v ə 
Urartu mənbələ rində manna, mana etnonimi var, maq etnonimi qeyd edilmir, 
qədim fars və antik mənbələrdə isə manna yo x, hər yerdə maq etnonimi vard ır. Er. 

---

88 
əv. 519-cu ilə aid fars manbəində və er. əv. V əsrdə Herodotun əsərində manna 
etnonimin in o lmamasını adətən belə izah ed irlər: er. əv. VII əsr üçün mannalar 
artıq İrandilli midiyalılar tərəfindən assimilyasiya edilmişdi (44,97). Lakin bu ola 
bilmə zd i, çünki dövləti, payta xtı olmuş bir xa lqı tə xminən yüz il müddətində 
əritmək olmazd ı; əvvələn, yuxarıda gətirdiy imiz faktlardan göründüyü kimi, 
Maday xalq ı İran mənşəli deyildi; ikincisi, İ. M. Dyakonov və İqrar Əliyevin özləri 
yazırlar ki, M idiya çarlığının mövcud olduğu dövrdə (er. əv. 673 – 550-ci illər) 
Maday xalq ı yarana bilməmişdi (102, 65; 44 107). Belə o lduqda mannaları kim 
assimilyasiya edə bilərd i? De mə li, heç bir assimilyasiya prosesi getmə mişdir, Asur 
mənbələ rindəki mannalar qədim fa rs və yunan mənbələrindəki maqlard ır. 
Y. B. Yusifov d iqqətimizi aşağıdakılara cəlb etdi: er. əv. VII əsrdə Manna 
dövləti mövcud idi; er. əv. 615-ci ildə mannalar Asuriyanın kö məyinə gəlmişdilər; 
er. əv. 593-cü il hadisələ rilə ə laqədar Manna (Minni ş əklində) yad olunur; deməli, 
VI əsrin 90-c ı illə rinədək Manna müstəqilliy ini sa xla mışdı (187, 181). Y. B. 
Yusifov belə nəticəyə gəlir ki, er. əv. III-I min illiklə rdə Urmiya gölü hövzəsində 
(Mannada) və daha geniş ərazidə türk etnosları yaşayırdı (183, 22, 39). Onun 
fikrincə, Manna adı mixi ya zılarda s əciyyəvi id i, antik dövrdə isə bu ölkə tədricən 
Midiya anlay ışı altında tanın mağa başlayır. Bu o deməkdir ki, hər iki ö lkən in 
əhalisinin etnik tərkibi əsasən türkmənşəli idi. Yu xarıda gətirdiy imiz yer və şəxs 
adları da bu fikri təsdiq edir. M idiyada hakimiyyət er. əv. 550-ci ildə farslara 
keçdikdən sonra da maqlar (ondan əvvəlki mannalar) böyük qüvvə olaraq qalmış 
və hətta fars hakimiyyətinə qarşı er. əv. 522-c i ildə Qau matanın başçılığı ilə üsyan 
etmişdilər. Bununla əlaqədar olaraq b ir məsələni aydınlaşdırmaq lazımdır. 
Elamlılar Madaya Maktape deyirdilər (44, 93). Bu adın sonu Elam d ilində cəm 
bildirən ―
pe
‖ şəkilçisindən ibarət o lduğuna görə, kök ―Makta‖dır. İqrar Əliyev 
doğru yazmışdır ki, Makta ad ının kö künü maq etnonimi təşkil edir (44, 93). 
Buradan belə qənaətə gəlmək o lar ki, ―Maqday‖ kimi s əslənmiş Makta, ya xud 
Maqta adının əsasını Manna etnonimi təşkil edir. Ehtimal ki, Maqtape elamlıların 
əvvəlcə Manna dövlətinə və manqlara (maq lara) verd ikləri addır, çünki Maday 
dövlətindən əvvəl Manna dövləti vardı. Mid iya dövləti yaranandan sonra 
mannalara verilmiş adı elamlılar Madaya da şamil etmişlər, çünki Manna və 
Madaya birləşdirilmişdi. Ma ktape, ya xud Maqtape is ə mannala rın əsl ad ı o lan