Azərbaycan türkləRİNİN
Yüklə 1,68 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
otar
–―örüş‖, ―otlaq‖ (166, I, 488) sözü v ə - li şəkilçisindən ibarətdir. Atar, Otar, Etar şəxs ad ları XVIII əsrdə karakalpaklarda (61) geniş yayılmışdı. Gürcülərdə Otar, ermənilərdə Adoryan adlarında qalmışdır. Atarlı ―otlaq ları o lan‖ mənasını verir. Kaspilər həm də maldar idilər. On ların var- dövlətini sürülər, ilxılar və otlaqlar təşkil edird i. Kaspilər haqqında yazan antik 93 müəlliflərin b iri kaspi torpağında öküz sürülərinin və at ilxılarının o lduğunu qeyd edir (Elian, XVII, 17). De məli, otlaq və örüşlər – otarla r kaspilə rdə mühü m varidat olmalı id i. ―Otar‖ sözünün kaspilərdə şəxs adlarında əks olun ması da bununla əlaqədardır. Atarli (Otarli) adı ata-ananın oğlan uşağının böyüdükdən sonra varlı olması arzusunu ifadə edir. D a r ğ a. Türkcə-monqolca tarqa – ―knyaz‖ , ―e l başçısı‖ (160, III, I, 854) sözündəndir. Skiflərdə Targitay, XIII əsrdə monqollarda Tarka, Tarağay və b. şəxs adları ilə (28, 19, 66, 50) müqayisə olunur. B a r b a r i. Qədim türkcə bar – ―var‖ , ―varıdır‖ (166, II, 61-62) və bari – ―var-dövləti‖, ―əmlakı‖, ―mü lkiyyəti‖ sözlərindəndir. Uşağa ad verdikdə ata- anasının arzusunu ifadə edir. Ad ―var-dövləti (əmlakı) vard ır‖ mənasındadır. Quruluşca erkən orta əsrlərdə uyğurlarda Barçin (168,111) ş əxs adı ilə müqayisə olunur. İ p p u l i y a. Türkcə ip – ―bacarıqlı‖, ― mahir‖, ― istedadlı‖, ―qabiliyy ətli‖ (166, I, 287) və bul, bol, (mixi ya zıda ―o‖ və ―u‖ səsləri eyni işarə ilə ya zılırd ı) – ―mərd‖, ―qoçaq‖, ―igid‖ (160, IV, 2, 1669) sözlərindəndir. Erkən orta əsrlərdə bolqar xanı İsbul (72, 235), Hun şahzadəsi Bel (yazılışı yunancadır – 58, 61), Hun xaqanı Bleda (yazılışı yunancadır, bol, bul və ata sözlərindən), Xəzər xaqanı Blucan (58, 25), Xə zər xaqanı Bulan (58, 204), q ıpçaqlarda Boluş (58, 424), türk xaqanlarından Pulixan (türk xaqanlığ ında VI əsrdə Toboxan ın qardaşı) (36, 70), VII əsrdə xəzə rlərdə Bulişad (58, 280), IX əsrdə uyğurlarda Bulixan (168, 150), XIII əsrdə monqollarda Buluqan (28, 94), XVIII əsrdə kara kalpa kla rda Pu liç ik (61, 321), ―Koroğlu‖ dastanında Bolubəy və b. şəxs adları ilə müqayisə olunur. Ad ―bacarıqlı (istedadlı, mahir, qabiliyyətli) igid‖ mənasındadır. Adın əvvəlindəki ― ip ‖ ko mponenti VI əsrdə Altayda türk xaqanı İbi Tulunun adındakı ― ib ‖ komponenti ilə eynidir. İ n b u l i y a. Türkcə enq – ―(sırada, döyüşdə) qabaqda duran‖, ―ön cərgədə dayanan‖, ―birinc i‖ (166, I, 366) v ə bol – ― igid‖, ―qoçaq‖, ― mə rd‖ sözlərindəndir. Ad ―Qabaqda gedən qoçaq (igid)‖ mənasındadır. B a q a z u ş t a. Qəd im türkcə bökə - ―igid‖, çus – ―q iy mətli‖, ―dəyərli‖ (160, III, 2, 2181) və tay – “ onun kimi‖ sözlərindəndir. V a b i l. Na məlu m mənalı Va və bol – ―mərd‖, ―qoçaq‖, ―igid‖ sözlərindəndir. Adın birinci h issəsi güman ki, ―Ba‖ olması idi, çünki qədim türk dilləri üçün ―v‖ s əsi səciyyəvi deyil. Bu ko mponent Hun xaqanı Vasik (əslində Basik, ―Ba‖ və bən zəyiş, o xşarlıq bildirən siq, çiq, şiq şəkilç isindən) və Babək adlarında da vardır. XVIII əsrdə qaraqalpaqlarda Baybol şəxs adı ilə (61, 172) müqayisə olunur. Veyabul. Yad d ildə yazılışına görə təhrif olun muş bu adın əslini müəyyən etmə k çət indir. La kin adın sonunda qədim türkcə bol, bul – ―mərd‖, ―qoçaq‖, ―ig id‖ sözünün durduğu aydın görünür. A z a r i. Ehtimal ki, bu adın sonundakı ―i‖ s əsi əlavə olun madır. XIV əsr müəllifi |