Azərbaycan türkləRİNİN

k uu
– ―şöhrət‖, ―şan‖ və 
mənsubiyyət bildirən 
–luk
şəkilç isindən ibarət olmaqla 
(qut
və 
-luq 
şəkilçisindən 
ibarət Qut luq ş əxs adı kimi) ―kuulu‖ mənasındadır. De mə li, Kola ksay adının 
birinci ko mponenti türk- monqol d illərindəki kuluq – ―qəhrəman‖, ―ig id‖, ―şanlı‖, 
―məşhur‖ sözündəndir.
Adın sonunu təşkil edən 
“say”
sözü türkcə ―gənc‖, ―yeniyet mə‖ (160, IV, 
I, 219) de mə kdir. Tədqiqatçıla r onda səhv etmişlər ki, adın ―ko lak (u)‖ hiss əsinin 
son səsi olan ―k‖ səsini adın ―say‖ hiss əsinə birləşdirə rək 
“ksay”
formasını a lmış 
və sonra da onu qədim farsca 
“hşay”
(şah)
sözü hesab etmişlər.
L i p o k s a y. Çar Tarqitayın oğlunun adı. Adın sonu nda 
“ksay”
ko mponenti farsca ―şah‖ sözü hesab edilir, lakin 
“lipo”
hissəsinin İran mənşəli 
olmadığı yazılır (39). Türkcə 
elip,
A ltay türklərində, tatarlarda, xakaslarda
elip, 
alıp
(
alp
sözünün bir forması) – ―qəhrə man‖, ―cəsur‖, ―nəhəng gövdəli‖ , 
uk
– 
―varis‖, ―oğul‖ və 
say
– ―gənc‖, ―yeniyetmə‖, ―cavan‖ sözlərindəndir.
A r p a k s a y. Çar Tarq itayın oğlunun adı. İran mənşəli ad sayılır və 
―suyun dərinliklərinin padşahı‖ mənasını verdiyi göstərilir (39). Türkcə ər – ―kişi‖, 
―igid‖, ―döyüşçü‖ bak – ―bəy‖, ―tayfa başçısı‖ və say – ―gənc‖, ―cavan‖, 
―yeniyetmə‖ sözlərindəndir. Quruluşca Midiyada Arbak ş əxs adı ilə müqayisə 
olunur.
S k i f a r b. Skiflərdə bir çarın adı (Ktesiy,§16). İran mənşəli ad sayılır 
(39). Türkcə
es
– ―ağıllı‖ , ―zə ka lı‖, ―dərrakə li‖, 
k at
– ―möhkəm‖ , ―bərk‖ , 
ər
– 
―fərasətli‖, ―işcil‖ (166, I, 207) sözlərindəndir. Bütünlüklə ad ―Ağıllı, möhkəm və 
fərasətli igid‖ mənasını verir.
O k l a b a. Skiflərdə b ir hakimin adı. (Appian. Mitridatın müharibələ ri, 79). 
Türkcə 
uluq
– ―ulu‖, ―böyük‖ və
abay
– ―ata‖, ―əmi‖, ―baba‖ (166, I, 54-55) 
sözlərindəndir. Quruluşca dondarların Oltak (Plutarx, Lu kull, XI) çarının (
oğul
yaxud
 ulu
və 
tak
―kimi‖ , ―sanki o‖ sözlərindən) adı ilə eynidir.
T a l e s t r a. Skiflə rdə ama zonka ların çariçasının adı. (III əsrdə yaşamış 
antik müəllif Yustin yazır ki, albanların qonşuluğunda yaşayan amazonkaların 
çariçası Talestriya Makedoniyalı İskəndərdən xahiş etmişdi ki, onunla görüşsün. 
Ehtimal ki, məh z bu rəvayət Niza minin ―İskəndərna mə‖sində Nüşabə surətinin 
yaranmasına səbəb olmuşdur. Bu məlu matda ―albanların qonşuluğunda‖ dedikdə 
Kürdən cənubdakı Alban ərazisi nəzərdə tutulur, çünki antik müəlliflərin 

---

110 
mə lu matla rında A lban çarlığ ı Küürdən şima lda göstərildiy inə görə ―qonşuluqda‖ - 
Kürdən cənubda olmalıdır). Türkcə 
bala 
– ―ötkəm‖, ―məğrur‖, ―cəsarətli‖, ―ürəkli‖, 
işi
– ―ali mənsəbli qadın‖ və 
törə
- ―doğulmuş‖, ―törənmiş‖ sözlə rindən ibarətdir. 
Quruluşca saklarda Sparetra qadın adı ilə eynidir. 
L i q. Skiflə rdə bir ça rın adı. Türkcə 
eliq
– ―məğrur‖ , ―vüqarlı‖ (166, I), 
yaxud 
elik
– ―hökmran‖, ―hakim‖ (100, 170) sözündəndir. Attilanın oğlu İlək, VI 
əsrin ortalarında türk sabirlərin (suvarların) xaqanı İliqər (
eliq
və 
ər
– ―kişi‖, ―ig id‖, 
―döyüşçü‖ sözlərindən), Türkəş xaqanı Uç – Elik (699 - 709) şəxs adları ilə 
müqayisə olunur.
A q e r o s. Skiflərdə bir ça rın ad ı (39, 289). İran mənşəli ad sayılır və
―Avesta‖ dilində 
k ar
, osetin dilində 
ik al
– ―özünü gümrah kimi aparan‖ kimi izah 
edirlə r (39, 289). Türkcə 
aq
və 
ər
– ―kişi‖, ―ig id‖, ―döyüşçü‖ sözlərindəndir.
M a r s a q e t. Skiflərdə şə xs adı (Ktesiy,§16). Türkcə
bars
- ―bəbir‖ (b –
m əvəzlən məsinə görə) və 
qed,
k ed
– ―qüvvətli‖, ― möhkə m‖, ―seçmə‖ (100, 292) 
sözlərindəndir.
S o b o d a k. Skiflə rdə şəxs adı (Appian. M itridatın müharibə ləri, s. 79). 
Adın mənasını aydın laşdıra bilmədik. Lakin Çingiz xan ın məşhur sərkərdəsi 
Subutayın adı ilə quruluşca və məzmunca eynidir.
P a n a s a q o r. Skiflərdə b ir çarın adı (Po mpey Troq, kitab II , 4). Əsl 
forması: Banasaqur. Türk dillərində 
m - b
əvəzləməsinə görə Manasoğur. Manas və türkcə
ğur
―dərəcə‖, ―rütbə‖, 
―şərəf‖ sözlərindəndir.
X a r a s i n. (Qa ra dənizin şimal çöllərində skiflərdə b ir çarın adı). V. İ. 
Abayev adın İran dillərində ―boz eşşək‖ mənasını verdiyin i yazmış və deməli, onu 
farsca 
xər
– ―eşşək‖ sözü ilə ə laqələndirmişdir (39, 309). Fikirləş mə mişdir ki, heç 
bir ata- ana körpəsini ―boz eşş ək‖ adlandırmazd ı. Əslində ad monqolca
xaru
, 
qədim türkcə 
k aru
– ―əziz‖, ―sevimli‖ və Altay d illərində o xşarlıq bildirən 
sin, çin, 
şin
sözlərindən ibarətdir. Qədim türk mənşəli şə xs adlarında 
sin (çin, şin)
sözü 
―kimi‖, ―sanki‖ mənalarında id i. Şərqi Hun xaqanlığında Metedən sonra (er.əv. 
207- 174) Kunçin, Çingiz xan ın əsl adı olan Te muç in və b. şə xs adlarında bu söz 
vardır.
D a v k e t. Skiflə rdə şəxs adı (39, 289). Türkcə
day
– ―dayı‖ (ananın 
qardaşı) və 
qed, get
- ―bacarıqlı‖, ―qüvvətli‖, ―seçmə‖, ― möhkə m‖ (100, 292) 
(Marsaqet adında olduğu kimi) sözlərindəndir. A lbanlarda Davdak şəxs adı ilə 
müqayisə olunur.
Biz skiflə rin mənbələrdə çə kilən şəxs adlarının yalnız b ir hiss əsini 
nəzərdən keç irtdik. Göründüyü kimi, əslində skif şəxs adla rın ın heç biri 
İran mənşəli deyil.