Azərbaycan türkləRİNİN

k ur
– ―səbatlı‖, ― məğrur‖ və
bat
sözlərindən) və başqa şəxs 
adlarında bu söz vardır (bax: Sunbat adına).
Yu xarıda M idiyada Aspad şəxs adını qeyd etmişik. Deməli, Atropatın 
mənsub olduğu nəsil Mid iyanın adqoyma ənənələrini dava m etdirirdi.
X əsr ərəb coğrafiyaşunası Əl Müqəddəsi Atropatın atasının adını 
Beyvarasif babasının adını isə Əsvad (yəni Aspad) kimi qeyd edir (I, 130). Bizim 
ehtimalımızca ―Bəyvarasif‖ kimi yazılmış ad Əfrasiab adının təhrifid ir. İbn 
Xordadbeh ―Cənzə - Əbərvizin şəhəri‖ ifadəsini işlədir (I, 16). Ehtimal ki, bu 
ifadədə bəzi tədqiqatçıların ya zdığı kimi fars mənşəli ―Pərv iz‖yo x, türkmənşəli 
Bəyvarasif şə xs adının təhrifi olan ― Əbərviz‖ ad ını görmək la zımd ır.
Orta fa rs dilinə aid b ir mənbədə deyilir ki, Atropatakanın paytaxtın ı Eran
Quşnasp tikmişdir (114, 17). Bu qiy mətli fakt Atropatın atası İranın əslində Erən, 
Ərən, Eran olması haqqında yuxarıdakı fikrimizi təsdiqləyir. Mənbələrdən 
mə lu mdur ki, Atropatenanın paytaxtı Gəncə k şəhəri id i. Fars dilindəki mənbədə isə 
göstərilir ki, ―Adurbadaqan tərəfdə Qənzək şəhərini turan lı Əfrasiab tikmişdir‖ 
(114, 119). Buradan belə nəticə alın ır ki, Gəncə şəhərini Atropatın dədə - babası 
paytaxt etmişdir və bu nəsil türkmənşəli idi. Ola bilər ki, Bəyvarasif həqiqətən 
tarixi şəxsiyyətdir ki, bu da türklərdə Bərbays (bəy və bars – ―bəbir‖ sözlərindən) 
və türkcə ip – ―bacarıqlı‖, ― mahir‖, ―fərasətli‖ (166, I, 287) sözlərindən ibarətdir. 
Ümu miyyətlə, bu məsələn in əlavə tədqiqata ehtiyacı vardır. İbn Xordadbeh Od 

---

160 
məbədin i ―Azərcuşnas‖ kimi qeyd edir (I,16). Əslində Erançuşnas olma lıdır, çünki 
bu məlu matda kat iblərin səhvi üzündən ―Eran‖ sözü ―Azər‖ kimi get mişdir. 
―Gəncə‖ toponiminin saklarla bağlı ―Gəncək‖ etnonimindən yarandığın ı yu xarıda 
demişik. Atropatenanın baş Od məbədi bu şəhərdə yerləşirdi və onu 623-cü ildə 
Bizans imperatoru İrakli dağıtmışdır. Deyilənlərdən aydın olur ki, Cənubi 
Azərbaycanda Gəncə şəhərini Atropatın atası Ərən paytaxt et mişdir. Bu ad ın ikinci 
hissəsi olan ―Quşnasp‖ sözünü tədqiqatçılar fars sözü sayırla r. Bə lkə də belədir. 
Amma bu adın ―asb‖ hissəsinin Midiyada er. əv. VIII əsrə aid olan Kundaşpi və 
Kuştaşpi şəxs adların ın sonlarındakı ―aşpi‖ ko mponenti ilə eyniliyi göz 
qabağındadır. N.V.Piqulevskaya ―Quşnasb‖ sözünü ―hərbi adamlar‖ kimi 
məna landırmışdır. ― Gəncə‖ toponimin in biz sakların içərisində mövcud olmuş 
Gəncək tayfasının adından ibarət o lduğunu yuxarıda de mişik.
Atropat şəxs adı ehtimal ki, İran mənşəlidir, çünki yu xarıda deyildiy i kimi, 
Hindistanda atəşpərəstlərdə ruhani şəxslərin ―aturpat‖ adlanması mə lu mdur. 
Gö rünür, bu adın yaranması Gəncədə Od məbədi ilə əlaqədardır, çünki yu xarıdakı 
mə lu matdan göründü ki, Gəncə şəhərini Atropatın atası, ya babası paytaxt et mişdir. 
Bə lkə də Atropatın dədə- babaları bu od məbədinin baş kahinlə ri idilər. Ona görə 
də uşağa Atarpat adı qoya bilərdilər. La kin nəzə rə a lın ma lıdır ki, mənşəcə 
atəşpərəstlik farsların yo x, türklərin din i idi. Od məbədinin Atropatlarda yerləşməsi 
də bunu göstərir.
Atropatenanın şəxs adları və toponimləri haqqında məlu mat cü zidir. Erkən
orta əsrlərdə mövcud bəzi şə xs adların ı nəzə rdən keç irə k.
Ə f r a s i a b. Cənubi A zərbaycan ərazisində yarım əfsanəvi Turan 
hakiminin adıdır. İran mənşəli ad sayırlar. Türkcə
abra
– ― xilaskar‖ sözü, 
-si
şəkilçisi və 
ən (əb)
– ―bacarıqlı‖, ―fə rasətli‖, ― mahir‖,‖ işcil‖ (166, I, 287 (yu xarıda 
Kuti şəxs adlarının bəzilərində 
“ab” 
sözünün iştirak etdiyin i göstərmişik) 
sözündəndir. Bu adın 
“abra” 
ko mponenti Xarə zmdə Afriq lər sülaləsin in banisi 
Afraq (Abraq, Abriq) şə xs adında da vardır.
B a r i a k s. Er. əv. 324-cü ildə Makedoniyalı İskəndərin ağalığına qarşı 
üsyan qaldırmış Mid iyalının adı . (Arrian, VI, 293). Buy – Arik şəxs adının 
(sondakı