Azərbaycan türkləRİNİN

saq
(türk d illərində 
s-ç
əvə zlənməsinə görə ―çaq‖) – ―tə miz‖, ―iç mək 

---

163 
üçün yararlı‖ (100, 480) və ―su‖ sözlərindən ibarətdir. Qırğızıstanda 
tu
– ―çay‖, ―su‖ 
sözü ilə dü zəlmiş Marçattu, Turuşkan-tuu və İrbis-tuu çay adları vardır (bax: О. Т. 
Молчанова.Переносные и повторяющиеся топонимы. ―Ono mastika Kirq izii‖, 
vıp. I Frunze, 1985, s 47). Çayın ―təmiz‖, ―içməyə yararlı‖ adlandırılması onunla 
əlaqədardır ki, həqiqətən də Urmiyaya tökülən Acıçaya (farsca Təlhərud) nisbətən 
Cağatu şirinsuludur, içməli sudur.
A s t a b e k e
(Ptolo mey, VI, 9,7). Türkcə 
ast
– ―aşağı tərəf‖, ―alt tərəf‖ (166, I, 195) və 
tapan
– 
―dağ ətəyi‖ (145, 537) sözlərindəndir. Hazırda Cənubi Azərbaycanın Qaradağ 
mahalında, Araz çayının sağ sahilində türk azərbaycanlıların yaşadığı Uştibin 
kəndinin adıd ır.
Strabon 
albanların 
bir 
hissəsinin Xə zərin cənub qərbində, onun ―Midiya dağla rı‖ adlandırd ığı əra zidə 
yaşadığını yazmışdır. Əsərinin başqa yerində isə o, bu dağlıq ərazin i Paro xadr kimi 
qeyd edir. Bu dağın ad ı gü man ki, türkcə 
barq
– ―qa la‖, ― istehkam‖ (100, 84) və 
adır
– ―yüksəklik‖, ―dağ ətəyi‖ sözlərindəndir (M idiyada Qau mat ın üsyan etdiyi 
qala qədim farsca Arkadr adlanır ki, bu da türkcə 
ariq
– ―meşə‖ və 
atur, adur
– 
―dağlıq‖ ―yüksəklik‖ (160, I, I, 492) sözlərindəndir. Ərəb mənbələrində Babək 
üsyanı ilə əlaqədar olaraq Cənubi Azərbaycan ərazisində bir sıra yer ad ları çəkilir.
B a b a q ı ş. Şübhəsiz 
Babakaş adının təhrifidir. Baba (pir və ya şəxs adı) və türkcə 
kaş
– ―qaş‖, ―dağın 
qaşı‖ sözlərindəndir. 
Z ə h r q a ş. İbn
Xordadbehin yazdığ ına görə Afşinin Babəkə qarşı hərbi əməliyyatında Qarasu 
çayının boyunda ikinci səngərin yerləşdiyi yerin adı id i. Bu toponimer. əv. 714-cü 
ildə asur mənbəində Za kruti dağ ad ı kimi qeyd olun muşdur. Maraqlısı odur ki, 
həmin mənbədə Zakrut i dağı ilə yanaşı Tadirruta dağının da adı çə kilir və hə min ad 
aşağıda deyəcəyimiz kimi ərəb mənbələrində Afşinin Babəkə qarşı üçüncü 
səngərinin yerləşdiyi Dad-ər-Rud adındaqalmışdır. Zakrutioronimin in ―Zakr‖
hissəsi IX əsrdə ―Zəhr‖ kimi qalmışdı. Toponimin ―za kr‖ ko mponenti türkcə 
saqir
―dağ ətəyi‖, ―dağ burnu‖, ―möhkəmləndirilmiş yer‖ (160, III, 2, 448) sözünün 
təhrifidir. Hə mdullah Qə zvin i (XIV əsr) Təbriz ya xınlığ ında Za xr ad lı yaşayış 
məntəqəsini qeyd edir (32, 43). Adın sonu türkcə 
kaş
―qaş‖, ―dağın qaşı‖ sözündən 
ibarətdir. 
C a
l (32, 21). Türkcə 
cal
(a zərbaycanca bu söz ―
yal
‖ kimidir) ―dağın yalı‖ sözündən.
T o 
p. Ərəb o rdusu ilə axırıncı döyüşdən sonra Babəkin gizləndiyi meşənin adı (75, 
309). Türkcə (həm də azərbaycanca) 
top
―sıx meşə‖, ―cəngəllik‖ sözündən. 
A z ə r b a d. 
IX əsrin əvvəllərində b ir yaşayış məntəqəsinin adıdır. A zar formasında ilk dəfə
Ptole mey tərəfindən qeyd olunmuşdur (Ptole mey, V, 8, 2). Türkcə 
ozar
―əks 
tərəfdə yerləşən (Ara z çayının sağ sahilində yerləşdiyini ifadə edir) mənasındadır. 
Türkcə 
ozar
―o biri sahildə yerləşən‖ (160, I, I, 444) və məskən mənasında ―
bad
‖ 
sözlərindən. 
Q u r a n. 

---

164 
Babək üsyanı ilə ə laqədar çəkilən toponimd ir. (Yaqut Hə məvin in əsərində Kurran 
kimid ir). Türkcə 
quryan, qoran
– ―düşərgə‖ (160, II, 2, 1455) sözündəndir. 
X o ş. Babək üsyanı 
ilə ə laqədar yad olunan toponimdir (I, 17). Tü rkcə 
koş
– ―çobanların yaylaqda 
düşərgəsi‖ sözündəndir. Ərdəbilin şimal-qərb ində türklərin yaşadığı Koşa kəndin in 
adında indiyədək qalmışdır. 
Babəkin qalasının ad ı 
ərəb mənbələrində Bəzz adlandırılır. Şübhəsiz ki, ad ın sonundakı ―z‖ s əsinin 
qoşalaşdırılması ərəb dilində baş vermişdir. Dil mənsubiyyətinə görə bu ad 
türkmənşəlidir və bizcə monqolca