Azərbaycan türkləRİNİN

çav
– ―şan-şöhrət‖ və 
ötən
– ―xa iş edən‖, ―diləyən‖ (166. I, 557-558) sözlərindəndir. Cavidan 
―(Allahdan) şöhrət xaiş edən‖ mənasındadır. 
İ m r a n. Cavidanın əleyhdarının ad ı. Qəd im türkcə 
əm
– ―bacarıqlı‖, 
―məharətli‖ və 
ərən
– ―cəsur‖, ― igid‖ sözlərindəndir. De mə li, Emə rən kimi 
səslənmiş ad danışıqda təhrifə uğrayaraq ― İmran‖ formasına düşmüşdür. Bu adı 
―Kitabi Dədə Qorqud‖da Bəkil oğlu Əmran şəxs adı ilə müqayisə etmək o lar. 
Eposda hələisla mla gələn ə rəb mənşəli ad lar olmad ığına görə Əmran adı da ə rəbcə 
ola bilmə zdi. 
Ə z i n (Ə d i n). Babəkin ordusunda qoşun başçılarından birinin ad ı. 

---

162 
Türkcə 
əsən, əzən 
– ―sağlam‖, ―gümrah‖ sözündəndir. XII əsrdə Xaçın knyazı 
Əsən Calalın adı ilə eynidir. 
B a b ə k. A zərbaycan xa lqın ın mə rdliksimvo lu olan Babəkin adı 
indiyədək aydınlaşdırılma mışdır. İran alimlərinin bu adı fars mənşəli papak – 
―gözətçi‖, ―qoruyucu‖ (Sasanilər sülaləsindən Ərdəşir Papakan ın adı bu sözdəndir) 
sözü ilə bağlı saymaları səhvdir. Babək sırf türk mənşəli addır və etnik 
mənsubiyyətcə Babək fa rs deyildir. XVIII əsrə aid mənbədə başqırdlarda Babək 
şəxs adı çəkilir onun türkcə
baba
– ―ata‖, ―atanın atası‖ sözündən olması ya zılır 
(81, 111). Başqa türk xalqlarında ―baba‖ sözünün n əvazişli Babak və Babakay 
formaları da vardır. (166, II, 12).
T a r x a n. Babəkin sərkərdələ rindən birinin adı. Türkmənşəli ad
olduğunu sübut etməyə ehtiyac yoxdur. 
Atropatenanın toponimlə ri. Atropatenalıların türk olduğunu göst ərən 
faktlardan biri onların toponimləridir. IX-XIII əsrlərə aid ərəb mənbələrində 
Cənubi A zərbaycan əra zisində ço xlu şəhər və kənd adları çəkilir. La kin onlar 
indiyədək tədqiq olunma mışdır. Bir s əbəbi də odur ki, bu adların ço xu ərəb dilin in 
qrafikasına uyğun qeyd olunmuş və sonralar katiblərin tanış olmayan adları səhv 
yazmaları nəticəsində fonetik dəyişikliyə və təhrifə məru z qalmışlar. Məsələn, ərəb 
mənbələ rində Şimali Azə rbaycan ərazisində qeyd olunan Saysavan, Cu zbuk, 
Dərman, Ər-rub, Həndan yaşayış məntəqəsi adlarının əslində Sadakban, Xurus 
(Xorus), Yunan, Ha rov və Xanotaq, Cənubi Azə rbaycan ərazisində qeyd olunan 
Abraştavim, Azərcuşnasb, Parsis və Dav-ər Rud adların ın Abraştavim, 
Eranquşnasb, Parsin və Dadirutu olduğunu müəyyən etmişik. İndiyədək ərəbşünas-
şərqşünaslar bu təhrifləri görə bilməmişdilər. 
Antik müəlliflər Atropatenada Fraata şəhərini qeyd edirlər (Plutarxda 
Fraata, Dion Kassidə Praaspa kimid ir). Dü zü Fraatadır, çünki ço x son ra IX əsr ə rəb 
müəllifi Bəlazuri bu adı A frahrud kimi yazmışdır. Əslində bu ad Fratay, dəqiqi 
Fraçaydır. Əfrahrud Fraatay adının sonundakı 
tay (çay)
sözü farsca 
rud
– ―çay‖ 
sözü ilə əvəz edilməsid ir. Həmin çay indi Urmiya gölünə tökülən Sofiçaydır, 
qədim Fraata da bu çayın kənarında yerləşird i. De mə li, Fraata (əsli Fraatay) 
―Fraaçay‖dır; türk d illərində t-ç əvəzlən məsi vardır. Məsələn 
tanq,
həm də 
çanq
– 
―dan yeri‖ deməkd ir (100, 139). Fraatay isə əslində Abratay (Abraçay) adın ın 
təhrifidir. (Tatarıstanda Karatay və Aktay adlı çay lar haqqında ba x:82). Sonra ―çay‖ 
sözü farsca 
rud
– ―çay‖ sözü ilə əvəz ed ilmiş və ona görə ərəb mənbələrində 
Əfrahrud kimi qeyd olun muşdur.Türkcə 
abra
― xeyir verən‖, ― xid mət edən‖ 
məna larındadır. De mə li, xalq ın təsərrüfat həyatında rolu ilə ə laqədar olaraq çaya 
belə ad vermişlər. Şəhər isə çayın adı ilə adlan mışdır. 
Urmiya gölünə tökü lən Tatayu (Həmdu llah Qəzvin inin əsərində Tatatu) 
və Çaqatu çayların ın adlarındakı ―tu‖ ko mponenti is ə türkcə ―su‖ sözünün fonetik 
şəklid ir. Məsələn, Çaqatu (XIV əsrə aid mənbədə Çaqtu – 32, 59) çay ının adı 
qədim türkcə