Üçfazalı elektrik dövrələrində reaktiv gücü ölçə bilir Müasir dövrdə sabit cərəyanın gücünün, üç fazalı dəyişən cərəyanın reaktiv
gücünün ölçülməsi tələb olunur. Reaktiv gücün ölçülməsi ancaq üçfazalı
cərəyandan istifadə edən iri elektrik enerjisi istehsalçıları üçün praktik
əhəmiyyət daşıyır. Reaktiv gücün ölçülməsində xəta ± (0.01 .... 0.5) % arasında
olmalıdır.
Reaktiv enerjinin ölçülməsi ancaq sənayedə istifadə olunan üçfazalı dövrələr üçün aktualdır.
Buna görə də bu dövrələrdə cərəyanın ölçmə diapazonunun aşağı həddi 1 A, gərginliyin ölçmə
diapazonunun aşağı həddi isə 100 volt səviyyəsində qərarlaşır.
Üçfazalı dəyişən cərəyan dövrəsinin reaktiv gücünü bir aktiv güc vattmetri ilə də ölçmək
mümkündür. Bunun üçün vattmetrin cərəyan dolağı bir xəttə ardıcıl qoşulur, gərginlik dolağı isə digər
xətlərə qoşulur. Bu qoşulma sxemi 4.4.1.-də verilmişdir.
Reaktiv gücü ölçmək üçün istifadə olunan vattmetrlərin gərginlik dövrəsinə əlavə müqavimət
və induktivlik qoşulur. Reaktiv gücü ölçmək üçün elektrodinamik və ferrodinamik vattmetrlərdən
istifadə olunur. Belə vattmetrlər reaktiv vattmetrlər adlandırılır.
Reaktiv güc transformatorlarda və generatorlarda əlavə itkilərin yaranmasına sərf olunan
gücdür.
Sxem 4.8 Reaktiv gücü ölçmək üçün aktiv güc vattmetrinin qoşulması
47
Q = UIsin
𝜑
Ölçü vahidi volt-amper reaktivdir. Onda üçfazalı dövrənin reaktiv gücü ayrı-ayrı fazaların
reaktiv gücləri cəminə bərabər olar.
Q= U 1 f I 1 f sin
𝜑
1
+ U 2 f I 2 f sin
𝜑
2
+ U 3 f I 3 f sin
𝜑
3
Üçfazalı simmetrik dövrə üçün bu ifadəni belə yazmaq olar.
Q = 3 U f I f sin
𝜑
=
√3
U x I x sin
𝜑
Üçfazalı dəyişən cərəyan dövrəsində gücü ölçmək üçün vattmetrin ölçü həddini genişləndirmək
məqsədilə cərəyana və gərginliyə görə əlavə şuntlar, müqavimətlər və ölçü transformatorları istifadə
olunur (Sxem 4.4 2.).
Sxem 4.9 Vattmetrin ölçü transformatorları vasitəsilə qoşulması Ölçü transformatorlarının qoşulması zamanı vattmetrin göstərişi ölçü transformatorlarının
transformasiya əmsalları ilə vattmetrin şkala göstəricisinin hasilinə bərabər olur.
4.4.2. Tələbələr üçün fəaliyyətlər
Karusel iş üsulundan istifadə edərək gücü ölçmək üçün vattmetrin ölçü həddini
genişləndirmək üçün cərəyana və gərginliyə qoşulan elementləri araşdırın və qrafikdə
qeyd edin.
Sxem 4.10
Reaktiv gücü ölçmək üçün istifadə olunan vattmetrlərin gərginlik dövrəsinə qoşulan
ideal parametrlərini araşdırın və təqdimat hazırlayın.
Reaktiv vattmetrlərə aid olan vattmetrləri araşdırın və venn diaqramından istifadə
edərək müqayisə edin.
48
Sxem 4.11 4.1.3. Qiymətləndirmə Aşağıdakı qiymətləndirmə meyarına əsasən qiymətləndirəcəksiniz: