1. Siyasi psixologiyanın mövzusu Tədqiqat metodları

13. Lider fenomeninə ilkin yanaşmalar 
14. Qəhramanlıq və xassələr nəzəriyyəsi 
Tədqiqatların əsasında bir çox fərqli nəzəriyyələr meydana gəlmişdir. Bəziləri liderliyin 
anadangəlmə olduğunu bildirsə də, bir qrup tədqiqatçılar liderin lider kimi doğulmadığını və 
liderliyin zamanla formalaşıb inkişaf etdirilə biləcəyini iddia edir. Onlardan bəziləri şəxsi 
keyfiyyətləri, bəziləri qabiliyyətləri, digərləri isə situasiya (ətraf mühit) amillərinə diqqət 
yönəltmişlər. 
“Qəhrəmanlar” nəzəriyyəsi və “xassələr” nəzəriyyəsi. Bunlar ən qədim nəzəriyyələr qrupuna 
aiddirlər. Onların bəzi mənbələrinin yalnız qısa şəkildə adlarını çəkək. Homerin İliadasında 
qədim yunanların fikrincə başçının dörd zəruri keyfiyyətini açıqlanır: ədalətlilik, müdriklik, 
hiyləgərlik , cəsurluq . Bu və ya buna bənzər keyfiyyətlər siyahısına müxtəlif mədəniyyətlərdə 
rast gəlinir. Düzdür, liderlərin davranış modeli və lider “xassələr”inin məcmusu zamanla 
dəyişmişdir. Bununla bərabər, qəhrəman obrazı olmuşdur, var və həmişə də olacaqdır. Hər bir 
halda, hələ də tarixi, “qəhrəmanların”, dahi şəxslərin məhsulu kimi anlayanlar var. Deməli 
“qəhrəmanlıq” keyfiyyətlərinin siyahısı hələ artacaq. 

---

 XX əsrdə “qəhrəmanlıq” nəzəriyyəsinin məşhur nümayəndələri (T.Karlayl, E.Cenninqs, C.Daud 
və başqaları) “irsən keçən” və “kütlənin vurğunluğunu şərtləndirən” keyfiyyətləri tədqiq etməyə 
çalışmışlar. Sonra “qəhrəmanlıq” nəzəriyyəsinin ardınca, xassələr nəzəriyyəsi, fəaliyyətin xüsusi 
subyekti kimi lider hansı xüsusiyyətlərə malik olmalıdır sualına cavab verməyə cəhd etdi. Onun 
tərəfdarları hesab edirdilər ki, insanı məhz müəyyən psixoloji keyfiyyət və xüsusiyyətlər 
(“xassələr”) liderə çevirir. Bu nəzəriyyə tərəfdarlarının lider üçün zəruri hesab etdikləri əsas 
keyfiyyətləri ayırd edək: 
1) məsuliyyətli olmağa və işi bitirməyə güclü səy etmək; 
2) məqsədə nail olmaq üçün enerji və inadkarlıq, problem həllində risk etmək 
bacarığı və orijinallıq; 
3) təşəbbüskarlıq; 
4) özünəinam; 
5) ətrafdakıların davranışına təsir etmək, sosial qarşıqlı münasibətləri qurmaq 
qabiliyyəti; 
6) hərəkət və qərarların bütün nəticələrini öz üzərinə götürmək arzusu; 
7) frustrasiya və qrupun tənəzzülünə qarşı durmaq qabiliyyəti. 
Bu cür baxışlara fərqli şəkildə yanaşmaq olar. 1979-cu ildə ABŞ-ın dövlət 
departamentinin sifarişi ilə tətbiqi məqsədlərlə keçirilən, lider davranışı ilə əlaqədar kompleks 
tədqiqatdan əldə edilən maraqlı nəticələrə diqqət yetirək. Bu tədqiqat göstərdi ki, müasir siyasi 
liderin ən vacib keyfiyyətlərinə aiddir: qeyri-formal təşkilati vərdişlər, bürokratik yanaşmalardan 
qaçış, frustrasiyaya qarşı dözümlülük, mühakimələrin düzgünlüyü, özgə fikri dinləmək 
qabiliyyəti, enerjililik, inkişaf və yumor resursları. Razılaşaq ki, illər keçir amma liderə aid edilən 
keyfiyyətlər dəyişməz qalır. Həm də çox maraqlıdır ki, intellektual keyfiyyətlər hələ də lider üçün 
mütləq hesab edilmir. 
“Qəhrəmanlar” və “keyfiyyətlər” nəzəriyyələri çox məşhur olmalarına baxmayaraq, elmi 
cəhətdən az produktivdirlər. Onlar fenomeni gözəl şəkildə təsvir etməyə imkan versələr də, 
onun mahiyyətinə varmağa yaxınlaşmırlar. Buna baxmayaraq, bu tipli nəzəriyyələr öz 
tərəfdarlarının saynı artırmaqda və zəruri liderlik keyfiyyətlərinin yeni siyahısını yaratmaqda 
davam edirlər.