1. Siyasi psixologiyanın mövzusu Tədqiqat metodları

5. Makiavellinin “Hökmdar” traktatı 
16-cı əsrdə Florensiyalı diplomat və siyasi nəzəriyyəçi 
Nikkolo Makiavelli
tərəfindən 
yazılmış, hökümdar və kraliyyət üzvlərinin siyasi hökm və strategiyaları üçün nəzərdə 
tutulmuş təlim kitabıdır. Kitabın ümumi mövzusu, şahzadələrin şöhrət və sağ qalmaq 
kimi məqsədlərinin bu məqsədlərə çatmaq üçün hər bir vasitələrdən istifadə etməyə 
haqq qazandıra biləcəyini qəbul etməkdir. Makiavellinin ən məşhur əsəri sayılır və daha 
sonra ortaya çıxan "
Makiavellizm
" nəzəriyyəsinin təməlini yaratmışdır. Şahzadənin bəzən 
müasir fəlsəfənin , xüsusən də müasir siyasi fəlsəfənin ilk sərlərindən biri olduğu iddia 
edilir , burada "təsirli" həqiqət hər hansı bir mücərrəd idealdan daha vacib sayılır. O, 
həmçinin dövrün dominant katolik və sxolastik doktrinaları ilə, xüsusən də siyasət və 
etika ilə bağlı olanlarla birbaşa ziddiyyət təşkil etməsi ilə diqqət çəkir .
 
Məlumdur ki, intibah dövrü Qərbi və Mərkəzi Avropada mədəni və ideya cəhətdən inkişafda 
mühüm dövr sayılır. Makiavellinin “Hökmdar” traktatı siyasipsixoloji əsər hesab olunur. Burada 
müəllif liderlik probleminin siyasi-psixoloji təhlilini vermiş, hökmdarın siyasi davranışlarının gizli 
psixoloji mexanizmini tədqiq etmişdi.Makiavelli insanların təbiəti haqqında o qədər də yüksək 
fikirdə olmamışdır. O. belə hesab edirdi ki, insanlar təbiətcə irrosional, eqoist, naşükür, yalana 
və riyakarlığa meyllidirlər. Təhlükə onları qorxudur, asan qazanc isə onları cəlb edir.Makiavelli 
qeyd edir ki,hökmdar bütün heyvanlardan ikisinə oxşamalıdır: şirə və tülküyə . Şir tələdən, tülkü 
isə canavardan qorxur. Buna müvafiq olaraq tələlərdən ötüb keçmək üçün tülkü kimi, 
canavarları qorxutmaq üçün isə şir kimi olmaq lazımdır. Öz mülahizələrində Makiavelli sadə 
insanları da yaddan çıxartmamışdır. O belə hesab edirdi ki. hökmdar elə hərəkət etməlidir ki, 
ona tabe olanların qəzəbinə və nifrətinə düçar olmasın. Makiavellinin “şir” və “tülkü” obrazları 
siyasi psixologiyada mühüm əhəmiyyət daşımış və indiyə kimi öz aktuallığını itirməmişdir. Bütün 
bunlarla yanaşı Makiavelli siyasətdə kütləvi psixologiyanın daha mürəkkəb məsələlərinə də 
toxunmuşdur. O cəmiyyəti təşkil edən insanlarla kütlənin psixoloji vəziyyətindəki fərqlərin 
köklərini axtarmışdı. 
Ümumiyyətlə, siyasi psixologiyanın Platondan başlamış bizim günlərə qədərki tarixi geniş 
işlənməmişdir. Aristotel, Hobbs, Makiavelli və s. yeni elmin yaranmasında mühüm xidmətlər 
göstərmişlər. Bu alimlər müxtəlif nəzəri çərçivədə fəaliyyət göstərmişlər. Ancaq XIX əsrin II 
yarısından başlayaraq siyasi psixologiya ilə bağlı konsepsiyalar yaranmağa başladı. Böyük Fransa 
inqilabı dövründən başlayaraq böyük insan kütləsinin siyasi hərəkata qoşulduğu bir zamanda 
siyasi psixologiya ümumfikirlərin bir aspekti olaraq qala bilməzdi və tədqiqatçıların diqqət 
obyektinə çevirildi. Böyük Fransa inqilabı və onun ardınca baş verən hadisələr iki böyük siyasi-
psixoloji problemə diqqəti cəmləşdirdi: kütlə psixologiyası və siyasi rejimin psixologiyası. 

---