2-mavzu: pul nazariyalari

Uchta motivning birlashishi⁵
Pulga talabning 3 ta motivini birlashtirib Keyns aniq nominal va haqiqiy kattaliklarni ajrata oldi. Pulga bo’lgan narx unga nima sotib olish mumkinligi bilan aniqlanadi. Masalan agar iqtisodiyotdagi o’rtacha narx ikki barobar oshsa o’sha nominal pul miqdoriga ikki barobar kamroq tovar va xizmatlarni sotib olish mumkin. Keyns ta’kidlar ediki ma’lum miqdordagi pul qoldig’lariga egalik qilishga harakat qilishadi(haqiqiy ifodadagi pul miqdori) bu pulning haqiqiy miqdori yuqorida ko’rgan uchta motiv bilan aniqlanadi va haqiqiy daromad Y ga bog’liq va protsentli stavka I ga bog’liq. Keyns pulga talab tenglamasini keltirib chiqardi, likvidlikni afzal ko’rish funksiyasi nomi bilan mashxur, Shunga ko’ra real pul qoldiqlariga bo’lgan talab M^d/P bu funksiya i va Y⁶
- + = / 0 yu
‘-’ va ‘+’ belgilar manfiy bog’liqlikni ko’rsatadi real pul qoldig’iga bo’lgan talabni protsent stavka i dan va musbat bog’lanishni real daromad Y dan likvidlikni afzal ko’rish funksiyasi pulga talab bo’yicha faktorlarni isbotlaydi. Shunday qilib Keyns xulosa qildi : pulga bo’lgan talab faqat daromadga bog’liq emas balki protsent stavkaga ham bog’liq. Mana Shunda Keynsning nazariyasi Fisher nazariyasidan farq qiladi qaysiki protsentli stavkani hisobga olishmagan. Likvidlikka moyillik tenglamasini quyidagicha yozish mumkin : ˜/aF
Tenglikni ikki tarafini G ga ko’paytirib va Mˆni M ga almashtirib(ular teng pul bozorida muvozanatli bo’lgan holda):
V^lm u^py -lp^yo’ 22.5
Tenglamaga ko’ra, Keynsning nazariyasiga ko’ra aylanish tezligi doimiy emas, foiz stavkaning o’zgarishi bilan tebranadi. Pulga talab foizli stavkaga teskari bog’liqlikda, bundan kelib chiqadiki qachonki I ko’paysa f(I,Y) tushadi, va aylanish tezligi kattalashadi. Boshqacha qilib aytganda foiz stavkalarning o’sishi, kamroq haqiqiy pul qoldiqlarini o’zida ushlashga undaydi, berilgan daromadlar bo’yicha va aylanish tezligi o’sadi. Shunday qilib, likvidlikni afzal ko’rish nazariyasidan quyidagi xulosaga kelinadi foiz stavkalardagi sezilarli o’zgarishlar bo’lsa aylanish tezligi sezilarli tebranadi. Shuni aytish lozimki 22.5 tenglama aylanish tezligining o’sish tezligini pasayishini ko’rsatadi iqtisodiy inqiroz paytida. Buni nima bilan izohlash mumkin ? foiz stavkalarning sikilli xarakteri haqida bir eslaylikchi. iqtisodiy yuksalish paytida foiz stavkalar ko’tariladi, retsessiya davrida esa pasayadi. Lividlikni ustun ko’rish nazariyasiga ko’ra foiz stavkalarning o’sishi pul aylanish tezligi ortishiga olib keladi. Foiz stavkalarning o’zgarishi tebranish bilan bir qatorda , muvozanatli aylanish tezligining tebranishiga sharoit yaratadi.
Spekulyativ pulga talab modeli aylanish tezligi tebranishining boshqa sababini ham ochib beradi. Normal darajadagi foiz stavkasining o’zgarishida pulga bo’lgan talab bilan nima sodir bo’ladi ? masalan nima bo’ladi agar odamlar kelajakda foiz stavkasining ko’tarilishini kutishsa hozirgi kunga nisbatan ? foiz stavkalarning o’sishining kutilishi bilan birga obligatsiyalarga bo’lgan narxlarning tushishini kutishadi va kapital yo’qotilishidan qo’rqishadi. Obligatsiyalardan kutilayotgan daromad pasaymoqda, alternative usulda pulni saqlashga bo’lgan ehtiyojga talab ko’payadi. Natijada ularga bo’lgan talab oshadi. Bu shuni anglatadiki f(I,Y) kattalashadi va aylanish tezligi kamayadi. Pulning aylnish tezligi o’zgaradi kutilayotgan foiz stavkalarning o’zgarishida; bu kutilishlarning nomuvozanatliligi nomuvozanat pul aylanish tezligiga olib keladi. Bunga yana bir sabab nega Keyns aylanish tezligini doimiy emas deb hisoblashida.
Demak keynchilik nazariyasining likvidlikni ustun ko’rilishi, pul saqlashning 3 ta motivni ko’rib chiqadi:
Transaksionli, ehtiyotkorlik motivi va spekulyativ. Ikkita motiv bo’yicha pulga bo’lgan talabni hisobga olib, Keyns teskari bog’liqlikni isbotladi, spekulyativ motiv bo’yicha foiz stavkasining darajasiga qarab.
Keynchilik pulga talab nazariyasidan shunday xulosaga kelinadiki aylanish tezligi doimiy emas, u foiz stavkalarga to’g’ri bog’langan, qaysiki kuchli tebranishga moyil. Keyns nazariyasiga ko’ra aylanishning doimiy emasligi yana bir narsa bilan isbotlangan, foiz stavkalarning normal darajasiga nisbatan o’zgarishlarning kutilishi pulga talabni o’zgartiradi va shuningdek ularning aylanish tezligini ham. Shunday qilib Keynnsning nazariyasi klassiklarning miqdoriy nazariyasini shubha ostiga qoldiradi ya’ni nominal daromad pul miqdorining o’zgarishi bilan aniqlanadi.⁶