Microsoft Word Qabusname doc

290
 özünün "Rəsaili adab-ət-təsəvvüf", Şeyx 
Əbulhəsən  əlMüqəddəsi
291
 "Bəyan-əs-Səfa",  Əbu-Mənsur  əd-
Dəməşqi
292
 "Əzəmət" və Əli Vahidi
293
 "Kitabül-Bəyan fikəşfil-
www.duddud.com - Elektron kitab, proqram yükləmə saytı
www.duddud.com saytından yüklənlib

---

 
 
əyan" kitabında yazmışlar. Mən burada bu təriqətin bütün 
şərtləri haqqında,  şeyxlərin başqa kitablarda yazdıqları  qədər 
mə'lumat verə bilmərəm. Mənim bu kitabdan məqsədim nəsihət 
vermək və sənə yaxşı gün ağlamaqdır. Ona görə bu baradə də öz 
borcumu yerinə yetirdim ki, əgər bu tayfa ilə də oturub dursan, 
nə sən onlara yük olasan, nə onlar sənə. 
 Mən bu dəstənin də cavanmərdlik şərtlərini sənə danışmaq 
istəyirəm, çünki elə bir adam tapılmaz ki, özlərini hamıdan daha 
üstün və daha yaxşı hesab edən bu dəstə kimi Allah xatirinə, 
könüllü olaraq həyatda bu qədər əziyyətə mə'ruz qalsın. 
Eşitmişəm ilk dəfə bu təriqəti kəşf edən Üzeyr peyğəmbər 
olmuşdur, iş oraya çatmışdır ki, lə'nətə  gəlmiş  yəhudilər onu 
Allahın oğlu adlandırmışlar (ağızlarına daş-torpaq). 
Eşitmişəm ki, Peyğəmbərin vaxtında onun səhabələri 
arasında da yamaqlı paltar geyən on iki "suffə sahibi" olmuşdur. 
Peyğəmbər tez-tez onlarla xəlvətə çəkilər və onları sevərmiş. 
Bu dəstənin cavanmərdlik  şərtləri o biri dəstələrdən 
çətindir. Bu dəstənin adət və  ən'ənələri, cavanmərdlikləri iki 
curdür: biri yoxsul sufilərə xasdır, o birisi sufi dostlarına. Hər 
ikisindən də danışaçağam. Lakin tam mə'nada əsl dərvişlik odur 
ki, heç bir şeyin olmasın. Heç bir şey olmamaq və  təklik 
təsəvvüfün özüdür. 
H e k a y ə t. Belə  eşitmişəm, bir dəfə iki sufi gedirmiş, 
bunlardan birinin heç bir şeyi yox imiş, o birisinin isə beş dinar 
pulu var imiş. Heç bir şeyi olmayan ürəklə gedir, heç kəsdən 
qorxmur, haraya çatırdısa, orada özünü arxayın hiss edir, 
təhlükəli yerlərdə yatır və könlü istədiyi kimi şellənirdi. Beş 
dinarı olan isə qorxusundan yata bilmir, lakin pulunu da ata 
bilmirdi. Nəhayət, gəlib bir quyunun başına çıxdılar. Yer 
qorxulu və bir neçə yol ayırıcı idi. Şeysiz sufi çörəyini yedi, 
başını atıb yatdı. Beş dinar sahibi ieə qorxudan yata bilmir və 
hey deyirdi: "Nə edim, beş dinar qızılım vardır, bura qorxulu 
yerdir, sən yatırsan, amma məni yuxu aparmır nə yata bilirəm, 
nə gedə bilirəm".  Şeysiz sufi deyir: "O beş dinarı ver bura". 
Alır. Alan kimi dinarları quyuya atır və deyir: "canın qurtardı, 
arxayın yat, müflis mis qalada olar, yə'ni müflisə zaval yoxdur". 
Bütün şeyxlərin fikrinə görə, təsəvvüf üç şeydən ibarətdir: 
təcrid, təslim və  təsdiq (yə'ni heç bir şeyi olmamaq, özünü 
Allaha təslim etmək, sidq ilə iman etmək).  Əgər hər  şeyə bir 
nəzərlə baxsan, bəladan uzaq olarsan, heç bir işində maneəyə 
rast gəlməzsən, təriqətin əsli də elə budur. Deməli, özünü təslim 
etmiş  dərviş heç bir adamla özü üstündə açıq düşmənlik 
190 /
 ﻪﻣﺎﻨﺳﻮﺑﺎﻗ   .……………………………………………..
 
etməməlidir. Məsləkdaşı və ya qohumu üstündə edə bilər. Onun 
paxıllığı  həmişə bu olmalıdır ki, "nə üçün mənim qardaşım 
məndən yaxşı deyil?". O, mənliyini unutmalı, qərəzi bir kənara 
atmalı, özündən keçməli, hər  şeyə  təcrid və  təsdiq gözü ilə 
baxmalı, heç kəsə iki müxtəlif nəzərlə baxmamalı, şəkk, şübhə, 
güman kimi şeylərdən əl çəkməlidir, çünki şəkkə yol verməyən 
baxış  təsdiq deməkdir. Heç kəs buna e'tiraz edə bilməz, çünki 
həqiqətin mahiyyəti ikiliyi rədd etmək, təsdiqinki isə ziddiyyəti 
rəf etməkdir. 
Bil, ey oğul, kim ayağını sidqlə suya qoysa, su onun ayağı 
altında buz olar. Bu barədə söhbət açsalar, bil ki, mümkün 
olmasa da ağıl onu rəva bilər. Bir şeyə ki, sidqlə inandın, onu 
inkar etmə, şübhəyə yol vermə. Sidq elə bir şeydir ki, onu ağıl 
və ya güclə ürəyə daxil etmək olmaz, o ya Allah-taala tərəfindən 
bəxş edilməlidir, ya da adamın öz canında olmalıdır. 
Dərviş ona deyərlər ki, sidq gözü ilə baxsın, qorxunu 
özünə peşə etməsin, zahirdə  və batində bir olsun, həmişə 
Allahın təkliyi haqqında düşünsün. Lakin düşünərkən, bir az 
ehtiyatlı olmalıdır ki, düşüncələr atəşi içərisində yanmasın. Bu 
təriqət sahibləri düşüncəni elə bir od adlandırmışlar ki, onun 
suyu yalnız təsəlli ola bilər. Ona görə də işrət, rəqs və musiqini 
təsəlli üçün vasitəçi ediblər.  Əgər dərviş oxuyub vird etməyə 
meyl göstərməsə, həmişə düşüncələr odu içərisində yanar. 
Tövhid haqqında düşunməyənə musiqiyə qulaq asmaq və avazla 
oxumaq çətin olar, çünki bu, qaranlıq üstünə qaranlıq gətirər. 
Şeyx  Əxi Zənkanı
294
 ömrünün axır vaxtlarında musiqini 
qadağan etmişdi, O deyirdi: "Musiqi (səma) sudur, su od olan 
yerdə lazımdır. Suyu suya töksən, bulanıqlıq və lillik artar. Əlli 
adamdan yalnız birində od varsa bu bir nəfər xatirinə o biri qırx 
doqquzunun üstünə su səpməyinə dəyməz, o bir nəfərdən səbr, 
bu qırx doqquz nəfərdən isə sədaqət tələb etmək lazımdır". 
Əgər dərvişin batinində ədəb nuri yoxdursa, zahiri tərbiyə 
vacibdir ki, heç olmasa, iki xususiyyətdən biri yerində olsun. 
Deməli, dərviş ibadət edən, şirindil, ziyansız, pis işlərdən uzaq, 
təmiz, pəhrizkar və düz olmalıdır. Onun səfərdə  və başqa 
yerlərdə lazım olan dərvişlərə aid butün ləvazimatı, məsələn,əsa, 
kəşkül, su qabı, səccadə, yelpic, daraq, iynə, dırnaq düzəldən, 
heybə və s. olmalıdır. Dərvişin dərziyə və paltaryuyana ehtiyacı 
olmamalıdır, bu iki işdə o, bəlkə özü qardaşlarına xidmət 
göstərməlidir. O səyahəti sevməli, lakin səfərə  tək çıxmamalı, 
Xanqaha
295
  tək getməməlidir. Həmişə  bəla təklikdən doğur. 
www.duddud.com - Elektron kitab, proqram yükləmə saytı
www.duddud.com saytından yüklənlib

---

 
 
Xanqaha getdikdə, başqalarının işinə mane olmamalı, 
xoşrəftarlığı heç kəsdən  əsirgəməməlidir.  Əvvəlcə, sol 
ayaqqabısını  çıxarmalı, geydikdə isə sağ ayaqqabısını 
geyməlidir. Kəməri bağlı olmamalıdır. Xalq arasına 
soxulmamalıdır. Səccadəsi haraya salıblarsa, orada oturmalı, 
oturduqda içazə istəməli və icazə ilə  də iki rükət namaz 
qılmalıdır. Başqa vaxtlar gəlib getdikdə salam versə  də olar, 
verməsə də, lakin səhər salamını yaddan çıxarmamalıdır. 
Camaatla xoş söhbət etməli, nalayiq sözlər deməkdən 
qaçmalıdır.  Şirin danışmağı bacarmırsa,  şirin  əhvalatlar nağıl 
etməlidir ki, Xanqahda qaldıqca onun xatirini daha çox 
istəsinlər. Heç kəsi zorla söhbətə məcbur etməməlidir. Qocalara 
hörmət etməlidir. Hörmət vacibdir, söhbət isə yox. Hər işi 
razılıq və  cəmiyyətin tapşırığı ilə etməlidir. E'tiraz etsə günahı 
olmasa da, gərək cəmiyyətin əksinə getməsin, üzr istəsin. 
Xalqa çox xırda eyiblər tutmaqda ifrata varmamalıdır ki, 
onun özünə də hər addımbaşı eyib tutmasınlar. Səccadədən az-
az ayrılmalı, hər şey üstündə tez-tez bazara qaçmamalıdır. Bir iş 
başlamaq istədikdə  və ya özünə aid bir iş görmək arzusunda 
olduqda,cəmiyyətin razılığı ilə görməlidir. Paltar geymək və 
çıxarmaq istəsə, cəmiyyətdən və ya cəmiyyətin mürşüdündən 
(başçısından) icazə almalıdır. Səccadəyə dirsəklənməməli və 
bardaş qurub onun üzərində oturmamalıdır. Camaatdan gizlin 
xirqə  yırtmamalı, camaatdan xəlvət heç şey, bir badam belə 
yeməməlidir. Bu çox pis iş sayılır heç bir şeyi öz zahiri adı ilə 
adlandırmamalı, came
296
 necə deyirsə, o da elə deməlidir. 
Cəmiyyət arasında çox danışmamalıdır. Hamı xirqəni yerə 
salanda o da salmalı, geyəndə o da geyməlidir. Bacardıqca heç 
kəsin xirqəsini cırmamalı  və  tək bir şey yeməməlidir, bunların 
hər ikisinin xüsusi şərtləri vardır ki, hər adam onu yerinə yetirə 
bilməz. 
Ələ su tökməyi qənimət bilməli, ayağını başqasının 
səccadəsi və xirtəsi üzərinə qoymamalıdır. Cəmiyyətin 
içərisində sür'ətlə getməməli və  çəmiyyətdən çox qabağa 
keçməməlidir. Başqalarının yerində oturmamalı, zəhlətökən 
olmamalıdır. Musiqi çalınarkən və oxunarkən, ya xirqə 
parçalanarkən, ya sirr aşkar edilərkən mürşüdlə öcəşməməli, 
ayağa qalxmamalı  və  səs salmamalıdır. Yersiz rəqs etməməli, 
əynindəki naltar cırılankimi çıxarıb başçının qabağına 
qoymalıdır.  Əgər bir dərviş onu pisləyib ya tə'rifləsə  təşəkkür 
edib, ona bir şey təqdim etməlidir. Bir dərviş ona xirqə versə 
alıb: "Xoşdur" deyib öpməli, bundan sonra özünə qaytarmalıdır. 
192 /
 ﻪﻣﺎﻨﺳﻮﺑﺎﻗ   .……………………………………………..
 
Əgər dərvişlik işi görsə, ya paltar tiksə, ya paltar yusa, təşəkkür 
etməyinçə geri verməməlidir. Bir dərvişi incitmiş olsa, tez 
ürəyini ələ almalı, kəffarəsini
297
 verməlidir. 
Əgər biri yaxşılıq etsə, dərhal təşəkkür etməli və  əvəzini 
çıxmalıdır. Bacardıqca heç kəsdən, xüsusilə dərvişlərdən bir şey 
istəməməlidir.  İsfahan camaatı istəyər, lakin verməz; 
xorasanlılar həm istəməzlər, həm verməzlər. 
 Təbəristanlılar istəməzlər,lakin verərlər; parslar istərlər və 
verərlər. Eşitmişəm sufilik ilk dəfə farsda meydana çıxmışdır. 
Dərviş  gərək cavanlıqda zəhmət çəkib  əziyyətə dözməyi 
özünə peşə etsin, qocalıqda isə bir güncə  çəkilib sakit-sakit 
yaşasın. 
Çörək yemək vaxtı süfrə başında hazır olmalıdır ki, camaat 
onu gözləməsin. Camaatdan əvvəl çörəyə  əl uzatmamalı, 
camaatla birlikdə yöməkdən  əl götürməlidir. Payından artığına 
göz dikməməli, göstəriş olmadan heç kəsi öz payına  şərik 
etməməlidir. Müəyyən səbəbə görə çörək yeyə bilməyəcəksə, 
süfrə açılmamışdan əvvəl üzr istəməli və süfrə başında heç bir 
şey deməməlidir. Orucdursa, süfrə açsalar, oruc olduğunu 
deməli və orucunu yeməlidir. Təharət qaydasını öyrənməli, 
ayağını  səccadənin altına soxmamalı, müxtəlif qaydalarla 
təharət almamalıdır. Cavanmərdlik, sufilik, onların qayda və 
şərtləri mənim bu dediklərimdən ibarətdir. 
Sufi dostu olmağın şərti budur ki, sufilərin rəmzli sözlərini 
rədd etməyəsən, onların  şərhini soruşasan. Sufilərin eybini 
məziyyət biləsən, məsələn, küfrünü iman sayasan. Onların 
sirrini heç kəsə deməməli, bəyəndiyi işlərini tə'rifləməli, 
bəyənmədiyini düzəltməyə çalışmalıdır. Onların yanına 
getdikdə təmiz paltar geyməli, nəzakətlə öz yerində oturmalı və 
onların xirqəsinə layiqi hörmət etməlidir, onu geyməməli, 
başına qoymamalı, yerə salmamalı, nalayiq işlərdə ondan 
istifadə etməməlidir. Bacardıqca yaxşılıq etməli, sufilərin 
xirqələrini yerə saldıqlarını gördükdə, o da salmalıdır.  Əgər 
xirqə işrət xatirinə salınıbsa, onları də'vət etmək və ya qonaqlıq 
verməklə  əvəzini çıxmalı, bir-bir yerdən götürüb öpməli və 
yiyəsinə qaytarmalıdır, yox əgər xirqə  çəkişmə  nəticəsində 
salınıbsa,  əlbəttə, ona baş qoşmamalı, bunu mürşidin öhdəsinə 
buraxmalıdır və bacardıqca mübahisə edən sufilərin arasına 
düşməməlidir, düşsə, yerində oturmalı, onlar məsələni özləri 
həll edib qurtarana qədər səsini çıxarmamalıdır. Sufilər arasınla 
özünü Allahın vəkili hesab etməməli və deməməlidir ki, 
"Namaz vaxtı çatıb, durun namaz qılağın", ibadətə  də'vət 
www.duddud.com - Elektron kitab, proqram yükləmə saytı
www.duddud.com saytından yüklənlib

---

 
 
etməməlidir, çünki onların heç kəsin göstərişinə ehtiyacları 
yoxdur. Onların arasında çox gülməməli, eləcə  də cansıxıcı  və 
qaşqabaqlı olmamalıdır, beləsinə "ağırayaq" adam deyərlər. 
Əlinə  şirin yemək düşsə, az olsa da, onların yanına 
aparmalı, azlığı üçün üzr istəməli və deməlidir: "Doğrudur, 
azdır, lakin əliboş  gəlmək istəmədim". Sufilərin  əsl malı 
halvadır. Bu barədə mən bir şe'r də demişəm: 
Mən ki bir sufiyəm, ey çöhrəsi nur, nazlı nigar, 
Bunu hər kəs bilir: arvad, kişi, gənclər, qocalar 
O sənin al dodağın halva kimi şirindir, 
Onu sən sufiyə ver, sufi malı halva olar. 
 
Belə olsan, dostların  ən kamili və  ən düzü olarsan, çünki 
cavanmərdlik və dostların düzluyü bundan ibarətdir. 
İnsanlıq idealından payına bədən, can və hisslər, yə'ni 
cavanmərdlik, doğruluq və elm düşən dəstə peyğəmbərlərdir. 
Hansı  bəndədə bu üç xüsusiyyətin üçü də birlikdə olsa, o, 
mütləq ya peyğəmbər olar, ya nəsihətçi filosof, çünki cismani 
iste'dadın hər ikisi ondadır. Cismani iste'dad doğruluq və 
mə'rifət, ruhani iste'dad isə elmdir. Elmin nə üçün mə'rifətdən 
sonra yazıldığı  və  nə üçün bilikdən üstün tutulduğu sənə 
qaranlıqdırsa, mən bu sirri sənə aça bilərəm. Bil ki, "mə'rifət" 
farsca "tanımaq" deməkdir. Tanımaq ona deyərlər ki, bir şeyi 
tanıya bilmək həddindən tanışlıq dərəcəsinə çatdırasan. "Elm" 
farsca "daneş" deməkdir, onun vasitəsilə tanış  və yad şeyi 
tanışlıq və yadlıq cəhətdən tam şəkildə tanıyırsan, onun yaxşılıq 
və pislik dərəcələrini tə'yin edirsən. 
Bil ki, tam bilmək beş cürdür: "əniyyət", "keyfiyyət", 
"ləmiyyət", "kəmiyyət" və "səbəbiyyət", yə'ni "nəlik", "necəlik", 
"nə üçünlük", "neçəlik" və "səbəb". 
"Nəlik" odur ki, deyəsən: "Filanı tanıyıram, "nədir" və 
"kimdir". Bu "mə'rifət"dir. 
"Mə'rifətdə", yə'ni tanımaqda heyvanlar insanlara 
şərikdirlər, ona görə ki, onlar da öz yeməklərini və balalarını 
tanıyırlar, adamlar da. Lakin əlavə olaraq insanlarda bilik də 
olduğundan onlar "nəliyi", "necəliyi", "neçəliyi", "nə üçünlüyu" 
və "səbəbi" də bilirlər. Görmürsənmi, heyvanların yemi olan 
yerə od qoyduqda onlar başını ora soxub odun yandırdığını hiss 
etməyincə  çəkilmirlər, çünki onlar odun "nəliyini" bilir, 
"necəliyini" bilmirlər.  İnsanlar isə  həm "nəliyi", həm də 
"necəliyi" bilirlər. 
194 /
 ﻪﻣﺎﻨﺳﻮﺑﺎﻗ   .……………………………………………..
 
Demək, aydın oldu ki, nə üçün elm "mə'rifətdən" 
yüksəkdir. Buna görə dedim ki, kimin elmi kamil olsa, o, 
peyğəmbərliyə layiq olar. Biz heyvanlara nisbətən üstün 
olduğumuz qədər peyğəmbərlər də bizdən üstündürlər. 
heyvanlar bircə "nəliyi" bilirlər, insanlar "nəliyi" və "necəliyi", 
peyğəmbərlər isə adamların  ən kamilləridir, onlar "nəliyi", 
"necəliyi", "neçəliyi", "nə üçünlüyü" və "səbəbi" də bilirlər. 
Heyvan yalnız onu bilir ki, "od" yandırır, insan bilir ki, "necə 
yandırır", ən kamillər bilirlər ki, "nə yandırır", "necə yandırır", 
"nə üçün yandırır" və "nə səbəbə yandırıcıdır". 
Lakin adamların  ən kamili odur ki, onda cavanmərdlik 
kamil olsun. Cavaimərdlik o zaman kamil olar ki, bilik kamil 
olsun, bu isə peyğəmbərlərdə olar. Peyğəmbərlik tam 
ruhanilikdir, çünki insanlıq dərəcəsində peyğəmbərlikdən daha 
yüksək mövqe yoxdur. Deməli, insanlıq idealından paylarına 
bədən, can, hisslər və  mə'nəviyyat düşən dəstə yalnız 
peyğəmbərlərdir. Həqiqətən, insanlıq idealından kimin payına 
insanlığa aid olan bütün xüsusiyyətlər düşübsə, onu 
"təmizlikdən" başqa heç cür təsvir etmək olmaz, ondan 
üstününü axtarsan, özü kimisin taparsan, bu isə 
ünsiyyət,danışmaq və təcrübə vasitəsilə əldə edilər. 
Kimdə "təmizlik" varsa, o, özlüyündə  təkdir, onun nəyi 
varsa, ondan onadır, ondan nə baş verirsə, o onu ona vadar edir, 
o kimlə olursa, onunla birlikdə olur; onun suyu təmiz, məqsədi 
qərəzsiz, köməyi tələbsiz olar, qorxu bilməz, xudpəsəndlik 
tanımaz, məhrumiyyətdən uzaq olar. O, varlığını yoxluqda 
tapar, yoxluq içində yox olduğu üçün əbədi qalar, yoxluqda 
varlıqla birlikdə mövcud olar. Təmizlikdə  tə'rifə  gəlməz qədər 
təmiz olar, özünü başqasında görər, başqalarını isə özündən 
xaricdə görə bilməz, o, hər şeyə gözü olmayan bir gözlə baxar. 
Ona görə bu dəstə  nə  qədər yüksək dərəçə, nə  qədər böyük 
hörmətə çatsa layiqdir. 
Deməli, ey oğul, nə olursan ol, qabaqda ol, cavanmərdliklə 
yaxınlıq et. Yalnız beləliklə dünya elçisi ola bilərsən. Hansı 
təbəqədən olursan ol, cavanmərdlik yoluna düşmək istəsən ayıq 
ol. Görmək lazım olmayan, etmək lazım olmayan və demək 
lazım olmayan şeylərdən üç şeyi həmişə bağlı saxla: gözü, əli və 
dili. 
Üç  şeyi isə  həmişə dost və düşmən üzünə açıq qoy: ev 
qapısını, yemək süfrəsini və pul kisəsini. 
Bacardıqca yalan danışma, çünki əsl nacavanmərdlik yalan 
danışmaqdır. Bir adam sənin cavanmərdliyinə e'tibar edirsə, sən 
www.duddud.com - Elektron kitab, proqram yükləmə saytı
www.duddud.com saytından yüklənlib

---

 
 
ən əziz adam olsan və o sənin ən əziz adamını öldürüb, sənə ən 
böyük düşmən olsa, lakin özünü sənə təslim edib zəifliyini iqrar 
etsə  və  sənə  pənah gətirsə bağışla. Bu iş üstündə  həyatın da 
məhv olsa, qoy olsun, qorxma, son damla qanına qədər onu 
müdafiə et, onda əsl cavanmərdliyə çatmış olarsan. 
Bir də nə qədər ki, sağsan, vaxtı keçmiş intiqamla məşğul 
olma, ona xəyanət etmək haqqında fikirləşmə cavanmərdlikdə 
belə bir qayda yoxdur. 
Ey oğul, bu küçə uzun küçədir, hər təbəqənin cavanmərdlik 
şərtlərini sənə saysam, çox "necə" və "nə üçünlər" meydana 
çıxar. Ona görə xülasə edirəm. Cavanmərdlik haqqında nə 
demişəmsə, hamısının məğzi də bu sözdədir: bil, ən kamil 
cavanmərdlik odur ki, öz malını özününkü hesab edəsən, özkə 
malını özgəninki. Başqalarının malına tamah salmayasan, 
özünün bir şeyin varsa, xalqa verəsən, gözünü xalqın malına 
dikməyəsən. Özün qoymadığın  şeyi götürməyəsən. Xalqa 
yaxşılıq etməyi bacarmasan, heç olmasa, bəlanı onlardan 
uzaqlaşdıra biləsən. Ən böyük və ən insani cavanmərdlik budur. 
Kim mən dediyim kimi yaşasa, bu dünya da onundur, o 
dünya da. 
Bil, ey oğul, mən bu kitabda dəfələrlə  qənatdən 
danışmışam, bir də  təkrar edirəm: istəyirsən ki, qanı qara 
olmayasan, qane olmalısan. həmişə könlünün xoş olmasını 
istəyirsənsə, paxıl olma. Qəmli olmağın əsası paxıllıqdır. 
Bir də bil ki, insana yetişən yaxşılıq və pislik fələyin 
əlindədir. Mənim müəllimim deyərdi:  İnsan gərək uzaqgörən 
olsun, fələyin işləri qarşısında boynunu uzadıb, ağzını açıq 
saxlasın, fələkdən zəiflik gəlsə, boynuna salsın, yemək gəlsə, 
ağzına alsın. Allah-taala da buyurmuşdur: "Payını al, Allahına 
şükür elə!". 
Fələyin tə'siri bu iki şeydən xaric ola bilməz. Bu yolu 
tutsan, sənin azad bədənin heç vaxt qul olmaz. 
Bir də qəlbində tamahkarlığa yer vermə, yaxşı, pis nəsibin 
nə olsa, onunla da kifayətlən və bil ki, bütün tayfalar bir 
Allahın—bir Adəm  əleyhissəlamın övladlarıdır, biri o birindən 
əskik deyil. İnsan tamahı qəlbindən çıxartsa, qənaəti özünə peşə 
etsə dünyada heç kəsə ehtiyacı olmaz. 
Be yt  
İşlərin asan olar, olsan tamahdan
azad,  
Qənaətə başladın, ev-eşik oldu 
abad! 
196 /
 ﻪﻣﺎﻨﺳﻮﺑﺎﻗ   .……………………………………………..
 
Dünyada  ən möhtəşəm adam odur ki, heç kəsə ehtiyacı 
olmasın.  Ən məzlum və yazıq adam odur ki, hamıya möhtac 
olsun və utanmadan qızıl, gümüş üçün özü kimi kişilərə əl açsın. 
H e k a y ə t. Eşitmişəm bir gün Şibli
298
 (Allah ona rəhmət 
eləsin) iki rükət namaz qılmaq və bir az dincəlmək üçün 
məscidə gedir. Məktəb  şagirdləri məsciddə imiş  və  təsadüfən 
onların çörək yemək vaxtları imiş. İki şagird Şiblinin (Allah ona 
rəhmət eləsin) yanında oturmuşmuşlar. Bunlardan biri dövlətli 
oğlu, biri yoxsul uşağı imiş. Dövlətli oğlunun heybəsində çörək 
və halva, yoxsulun zənbilində isə yavan çörək var imiş. 
Dövlətlinin oğlu halva-çörək yeyir, yoxsul uşağı isə ondan hey 
halva istəyirmiş. Dövlətli oğlu deyir: "Sənə bir parça halva 
versəm, mənim itim olarsanmı?" Deyir: "Olaram". Deyir: "hür, 
sənə halva verim". O yazıq hey hurür, dövlətli oğlu da ona hey 
halva verir. Bir neçə dəfə belə edirlər, Şibli (Allah ona rəhmət 
eləsin) onlara baxır və  ağlayır, Müridləri
299
 soruşurlar: "Ya 
şeyx, sizə nə oldu ki, ağlayırsınız?" Deyir: "Görünüz tamah və 
qane olmamaq insanı  nə kökə salır. Nə olardı, o uşaq öz quru 
çörəyinə qane olaydı və o oğlanın halvasına tamah salmaya idi? 
Onda o, özü kimi birisinin iti olmazdı". 
Deməli, ey oğul, zahid də olsan, fasiq də, gözü tox və 
qənaətkar ol, onda dünyanın ən böyük və ən təmiz adamı da sən 
olarsan. 
Bil, ey oğul, bu kitabın qırx dörd fəslində bildiyim hər 
fəndən bacardığım qədər danışdım və  hərəsi haqqında sənə 
nəsihət edib öyüd verdim, yalnız ağıllılıqdan başqa. Deyə 
bilmərəm ki, zorla ağıllı ol ağılı zorla öyrətmək olmaz. 
Bil, ağıl iki cürdür: biri anadangəlmə, ikincisi, sonradan 
əldə edilmə. Sonradan əldə edilmiş  ağlı öyrənmək olar, 
anadangəlmə  ağıl böyük və izzətli Allahın hədiyyəsidir, onu 
tə'lim və  təhsillə  əldə etmək olmaz. Əgər böyük Allah sənə 
anadangəlmə  ağıl versə, bu sənin üçün böyük xoşbəxtlikdir, 
zəhmət çək, sonradan əldə edilmiş ağlı da öyrən, sonradan əldə 
edilmiş ağlı anadangəlmə ağılla birləşdirsən, öz əsrinin ən gözəl 
alimi olarsan. Əgər anadangəlmə  ağıl olmasa, nə  sən, nə  mən 
heç bir şey edə bilmərik. Onda sonradan əldə edilmiş ağla qarşı 
səhlənkarlıq etmə, mümkün qədər yaxşı öyrən. Ağıllılar 
zümrəsinə daxil olmasan da heç olmasa axmaqlar sırasına da 
daxil olma. Heçdənsə ikisindən biri olmaq daha yaxşıdır. 
Deyiblər: "Atası olmayana atalıqdan yaxşı heç nə yoxdur". 
www.duddud.com - Elektron kitab, proqram yükləmə saytı
www.duddud.com saytından yüklənlib

---

 
 
İndi istəyirsən ağıllı olasan, hikmət öyrən, çünki ağlı 
hikmətlə öyrənmək olar. 
Filosof  Ərəstudan
300
 soruşdular: "Ağıl qüvvəti haradan 
alır?" Dedi: "hamı qüvvəti yeməkdən alar, ağlın yeməyi isə 
hikmətdir". 
İndi, ey oğul, bil, mən nəyə adət etmişdimsə, hamısını 
sənin üçün bir kitab etdim. Bildiyim elm, sənət və peşə 
haqqında bu kitabın qırx dörd fəslində  hərəsindən bir az 
danışdım. 
Bil, ey oğul, mənim uşaqlıqdan qocalığa qədər peşəm bu 
olmuş və belə olmuşam, mənim altmış üçillik ömrüm bu cür, bu 
minvalla başa vurulmuşdur. Mən bu kitabı dörd yüz yetmiş 
beşinci ildə başladım. Əgər bundan sonra Allah ömur versə, nə 
qədər varam, belə  də olacağam. Özümə  nəyi bəyənmişəmsə, 
sənə də onu məsləhət bilmişəm. 
Əgər sən bunlardan daha gözəl adət və xasiyyət tapsan, elə 
ol, qoy sənin üçün daha yaxşı keçsin. Tapmasan, mənim bu 
nəsihət və öyüdlərimə canla-başla qulaq as və elə də et. Qulaq 
asmayıb qəbul etməsən, məcburi deyil. Allah kimi xoşbəxt 
yaradıbsa, oxuyub anlayar, çünki burada yazılanların hamısı hər 
iki dünyanın xoşbəxtləri üçün yazılıbdır... 
O böyük və müqəddəs Allahın mənə və sənə rəhmi gəlsin. 
Mənim bu xoş arzularım sənə  tə'sir etsin, Məhəmməd Mustafa 
və onun xanədanı xatirinə. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
198 /
 ﻪﻣﺎﻨﺳﻮﺑﺎﻗ   .……………………………………………..