Microsoft Word Qabusname doc

274
 var imiş, adına 
Əbülfəth Büsti deyərmişlər. Nəsa və Bavərdin
275
 idarəsini ona 
tapşırırlar. O, Nəsadan bir nəfəri tutub malına yiyələnir, 
mülkünü zəbt edir, özünü də dustaqxanaya salır. Bir azdan sonra 
bu kişi hiylə işlədərək həbsxanadan qaçır, gedib Qəznəyə çıxır, 
Soltana yol tapır və bağışlanmasını xahiş edir. Soltan əmr edir, 
ona rəsmi sənəd versinlər. Nəsaya gəlib sənədi amilə göstərirlər. 
Amil deyir: "Bu kişi ikinci dəfə  Qəznəyə gedib şahı görə 
bilməz". Onun mülkünü geri qaytarmır, sənədə  də  əhəmiyyət 
vermir. Kişi ikinci dəfə qaçıb Qəznəyə getməyə müvəffəq olur. 
Qəznəyə çatdıqdan sonra hər gün Soltan Mahmudun sarayının 
qapısına gedir, nəhayət, bir gün Qələbə bağında
276
 Soltan 
Mahmuda rast gəlir, ah-fəryad qoparıb Nəsa amilindən  şikayət 
edir.  Şah ikinci dəfə ona məktub verir. Kişi deyir: "Bir dəfə 
gəlib məktub aparmışdım, xeyri olmadı". Soltan Mahmudun 
qanı qara, özü fikirli olduğundan əsəbiləşib deyir: "Mənim işim 
məktub verməkdir, tabe olmursa, mən nə edim, get haranın 
istəyirsənsə, gülünü başına tök". Kişi deyir: "Şahım, sənin 
amilin sənin  əmrinə  əməl etmir, gülü isə  mən başıma töküm?" 
Soltan Mahmud deyir: "Yox səhv etdim, gülü mən başıma 
tökməliyəm". 
O saat saray qulamlarından ikisini Nəsaya göndərir, hamin 
nahiyənin  şəhnəsini
1
 hazır etdirir, sonra o naməni  Əbülfəthin 
                       
 
 
 
 
 
 
 
1
 Шящня – полис ряиси 
178 /
 ﻪﻣﺎﻨﺳﻮﺑﺎﻗ   .……………………………………………..
 
boynuna bağlayıb kəndin girəcəyində dardan asdırır və car 
çəkdirir ki, "Öz hökmdarının  əmrini saymayanın mükafatı bu 
olacaqdır". 
Ondan sonra heç kəsdə ürək qalmadı ki, şahın əmrinə əməl 
etməsin, fərmanlar yerinə yetirilir, camaat asudə yaşayırdı. 
H e k a y ə t. Bil, ey oğul, Məs'ud
277
  şahlıq taxtına 
oturduqdan sonra şücaət və  mərdanəlik xülyasına düşdü. Ölkə 
dolandırmaq qaydalarını bilmədiyindən,  şahlıq  əvəzinə 
kənizlərlə  əyyaşlığa başladı. Ordu və xidmətçilər onun nə ilə 
məşğul olduğunu gördükdə qudurmağa başladılar, camaatın işi 
get-gedə xarab olmağa üz qoydu. Ordu və  rəiyyət mütilikdən 
çıxdılar. Bir gün Fəravə
278
 karvansarasından zülm edilmiş bir 
qadın gəlib o vilayətin amilindən  şikayət etdi. Soltan Məs'ud 
kağız verdi, amil ona əməl etmədi və dedi: "Bu qadın bir də 
Qəznəyə getməyəcəkdir ki"!... Qarı ikinci dəfə  Qəznəyə gedib 
şikayət verdi, ədalət tələb etdi. Soltan Məs'ud  əmr verdi kağız 
yazsınlar. Qarı dedi: "Bir dəfə kağız aparmışam, işə keçmədi". 
Məs'ud dedi; "Bəs mən nə edim?" Qarı dedi ki, ölkəni elə 
dolandır ki, kağızına  əməl etsinlər, bacarmırsan, tapşır,  əmri 
keçən bir adam idarə etsin, həm sən öz kefində ol, həm Allah 
bəndələri sənin amillərinin zülmündən xilas olsunlar. 
Məs'ud çox xəcalət çəkdi,  əmr etdi qarının haqqını özünə 
qaytarsınlar, amili isə dardan assınlar. Ondan sonra qəflət 
yuxusundan ayıldı, heç kəsdə cür'ət olmadı ki, onun fərmanına 
əməl etməkdə səhlənkarlıq etsin. 
Şahın  əmrinə baxmırlarsa, demək o, şah deyil. Şahla 
adamlar arasında fərq olduğu kimi, onun əmri ilə başqalarının 
əmri arasında da fərq olmalıdır. Ölkədəki qayda-qanun 
fərmanların icrası ilə nizama salınır, fərmanların icrası  cəza 
tədbiri ilə  həyata keçirilir. Demək, cəzada səhlənkarlığa yol 
vermək olmaz. Belə etdikdə, hökmlər rəvan, işlər isə sahman 
olar. 
Bir də diqqət et, qoyma ordu rəiyyətə zülm etsin. Ordunun 
mənafeyini qoruduğun kimi, rəiyyətin də  mənafeyini qoru. 
Padşah günəş kimidir,olmaz ki,birinə işıq versin, birinə yox. 
Bir də ki, rəiyyəti  ədalətlə dolandırmaq olar, ədalət olan 
yerdə, rəiyyət dövlətli olar, hökumətin də gəliri rəiyyətdən gəlir. 
Demək, ölkədə  ədalətsizliyə yol vermə,  şahların məmləkətləri 
yalnız  ədalət sayəsində uzun müddət yaşayıb qədimləşə bilər, 
ədalətsizlərin evləri isə tez dağılıb xarab olar, çünki ədalət 
abadlıqdır,  ədalətsizlik isə xarabazarlıq. Abadlıq  ədalət olan 
www.duddud.com - Elektron kitab, proqram yükləmə saytı
www.duddud.com saytından yüklənlib

---

 
 
yerdə  əbədiləşər  ədalətsizlik olan yerdə dağılar. Alimlər 
demişlər: "Dünyanın  şadlıq çeşməsi adil şah, qəm bulağı isə 
zalım şahdır". 
Allah bəndələrinin  əzab çəkmələrinə dözmə, həmişə 
xəlvətə  çəkilib onlardan qaçma, sən qoşun və rəiyyətdən nifrət 
etsən, ordu və  rəiyyət də  səndən nifrət edər. Ordu və  rəiyyəti 
yaxşı dolandırmaqda köməyi  əsirgəmə,  əsirgəsən, düşmənə 
kömək etmiş olarsan. Lakin ordunu eynitərkibli etmə,ordusu 
eynitərkibli ölan şah həmişə ordunun əsiri olar və öz ordusu 
qarşısında aciz qalar, çünki eynitərkibli qoşunlar öz aralarında 
birləşdikdə onları bir-birinin üstünə saldırmaq olmaz. Müxtəlif 
tərkibli olduqda isə bu növü o növün üstünə göndərmək və bir 
növlə digər növə qulaq burması vermək olar, belə olduqda bu 
tayfa o tayfanın qorxusundan, o tayfa bu tayfanın qorxusundan 
itaətsizlik edə bilməz və  sənin  əmrlərinə tabe olarlar. Sənin 
hökmdar baban Soltan Mahmudun dörd min türk, dörd min 
hindli qulamı vardı, həmişə hindlilərlə türkləri, türklərlə 
hindliləri cəzalandırardı, beləliklə, onların hər ikisi babana tabe 
olardı. 
Həmişə qoşununu çörək və  şəraba çağır, onlara yaxşılıq 
elə, hədiyyə bağışla, və'dələr ver, könüllərini al. Lakin birinə 
bəxşiş verərkən az olsa, bərkdən dilinə gətirmə, gizlində birinin 
vasitəsilə çatdır, görməmişlik kimi çıxmasın, belə etməsən, bir 
tərəfdən  şaha layiq olmayan şey bağışladığın bilinər, digər 
tərəfdən özünü xalqa alçaqtəbiət tanıtdırmış olarsan. 
Mən səkkiz il Qəzneyndə Soltan Moduda
279
 nədim oldum, 
onda üç şey görmədim. Birincisi, verdiyi ən'am iki yüz dinardan 
az olduqda heç vaxt özü verməzdi və açıqdan deməzdi, başqası 
vasitəsilə çatdırardı, ikincisi, heç vaxt elə gülmədi ki, onun dişi 
görünsün, üçüncüsü, qəzəbləndikdə heç kəsi söymədi. Bu üç 
xasiyyət çox yaxşıdır. Eşitmişəm, Rum şahında da bu üç 
xasiyyət vardır. Lakin onlarda elə adətlər var ki, ərəb və əcəmdə 
yoxdur. Məsələn, Rum şahları birini öz əli ila vursa, artıq heç 
kəs cəsarət etməz ki, o adamı vursun. Nə qədər sağdır deyərlər: 
"Şah onu öz əli ilə vurub, onu vurmaq üçün gərək onun kimi bir 
şah olasan". 
İndi yenə öz sözümüzə qayıdaq. Səxavət haqqında sənə 
deyə bilmərəm ki, zorla əliaçıq ol, əgər təbiətində yoxsa, heç 
olmasa, dediyim kimi et ki, açıqdan-açığa camaata öz xəsisliyini 
bildirməyəsən. Çünki səxavət göstərməsən, bütün xalq sənin 
düşmənin olar, əgər dərhal sənə bir şey edə bilməsələr də, 
180 /
 ﻪﻣﺎﻨﺳﻮﺑﺎﻗ   .……………………………………………..
 
düşmən hücuma keçəndə öz canlarını  sənin uğrunda qurban 
verməzlər və sənin düşməninin dostu olarlar. 
Çalış şahlıq şərabı səni məst etməsin və altı xasiyyəti əldən 
vermə: zəhmlilik,  ədalət, səxavət, həyalılıq, mülayimlik və 
doğruluq. Şah bu altı xasiyyətdən bircəsindən uzaqlaşsa, şahlıq 
sərməstliyinə yaxınlaşmış olar, şahlıqdan məst olan şah isə 
yalnız  şahlığı  əldən çıxdıqdan sonra ayılar.  Şahlıqda sadəlövh 
olma, dünya şahlarının vəziyyətindən xəbər tut, elə et ki, hansı 
şah nə eləsə, sən onu biləsən. 
H e k a y ə t. Mən keçmiş  əmir, rəhmətlik (Allah onu 
bağışlasın) atamdan eşitmişəm ki; "Fəxrəddövlə