9 amaliy mashg’uloti farmatsevtika ishlab chiqarish korxonalarida 1000 V gacha kuchlanishli uch fazali elektr tarmoqlarida insonning tok bilan shikastlanishi xavfini o‘rganish ishning maqsadi

Variantlar

1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
Inson tanasi qarshiligi, Rh (kOm)	1.2	0.9	1.1	1.0	1.3	0.8	0.9	1.25	1.5	1.35
Simlar izolyatsiyasi qarshiligi, Ru (kOm)	500	700	600	550	750	800	900	1200	850	1000
Pol qarshiligi Rпол (kOm)	1.4	1.6	2.2	2.0	1.8	1.5	2.5	2.4	3.0	3.5
Poyabzal qarshiligi, Rоб (kOm)	1.5	7.5	5.5	6.0	2.5	3.0	4.0	1.9	5.0	4.8
Ko‘rsatkichlar	Variantlar
	11	12	13	14	15	16	17	18	19	20
Inson tanasi qarshiligi, Rh (kOm)	1.40	0.7	1.45	1.50	1.55	0.8	0.7	1.3	1.2	1.35
Simlar izolyatsiyasi qarshiligi, Ru (kOm)	800	900	1200	850	1000	500	700	600	550	750
Pol qarshiligi Rпол (kOm)	1.2	3.8	2.4	2.3	1.7	1.7	2.2	2.8	3.2	3.3
Poyabzal qarshiligi, Rоб (kOm)	1.7	7.2	5.3	6.2	2.2	3.3	4.2	1.8	5.2	4.2

Insonni elektr toki urishining asosiy sabablari

1. Tasodifiy teginish yoki elektr qurilmasining tok oqimi qismlariga xavfli masofaga yaqinlashish.
2. Izolyatsiyasi shikastlangan mashinalar va transformatorlarning yerga yutiltirilmagan korpuslariga teginish.
3. Elektr qurilmalarini texnik ekspluatatsiya qilish qoidalariga rioya qilmaslik.
4. Nosoz qo‘l elektr asboblari bilan ishlash.
5. Himoyalovchi izolyatsion va xavfsizlik moslamalarisiz ishlash.
6. Tok o‘tkazuvchi simning uzilishi natijasida yer yuzasida pog‘onali kuchlanish.
Elektr toki urishidan himoya qilishning texnik usullari.
Himoyalovchi yerga yutiltirish - bu elektr ulanishi yoki unga teng bo‘lgan elektr toki bilan ta'minlanishi mumkin bo‘lgan tok o‘tkazmaydigan metall qismlarlarni yerga yutiltirib ulashdir. Yer yutiltirishning mohiyati shundaki, quvvatlanishi mumkin bo‘lgan barcha metall konstruktsiyalar past qarshilik orqali yer yutiltirish qurilmasiga ulangan. Bu qarshilik inson qarshiligidan (Rh = 1000 kOm) ko‘p marta kam bo‘lishi kerak. Qurilmaning korpusiga qisqa tutashuv sodir bo‘lganda, oqimning asosiy qismi yer yutiltirish qurilmasi orqali o‘tadi (1-rasm).
Himoyalochi nolga tenglik - bu elektr toki o‘tishi mumkin bo‘lgan metall tok o‘tkazmaydigan qismlarning nol himoyali o‘tkazgichi bo‘lgan elektr aloqasi. Bunday elektr aloqasi yerga tok o‘tkazuvchi qismlarning har qanday qisqa tutashuvini bir fazali qisqa tutashuvga aylantiradi va bu "himoya" (himoyalovchilar, o‘chirgichlar va boshqalar) ishlashini ta'minlaydi, shikastlangan o‘rnatishni tarmoqdan uzib qo‘yadi. (1-rasm).
Xavfsiz o‘chirish. U bilan kuchlanish rele ishlatiladi, u elektr toki bilan ta'minlanishi mumkin bo‘lgan uskunaning metall tok oqimini o‘tkazmaydigan qismlariga ulanadi. Fazani korpusga tutashuvi bo‘lganda, fazalarning izolyatsiyalash qarshiligi pasayganda yoki tarmoqda yuqori kuchlanish paydo bo‘lganda, elektr qurilmasi avtomatik ravishda quvvat manbaidan uziladi (6-rasm).
Potentsiallarni tenglashtirish. Buning uchun odam tegishi va turishi mumkin bo‘lgan elektr zanjirining nuqtalari orasidagi kuchlanish kamaytiriladi (potentsiallar birlashtiriladi).
Past kuchlanish (420 V dan ko‘p emas) odamga elektr toki urishi xavfini kamaytiradi. Ular yuqori xavfli va o‘ta xavfli xonalarda elektr asboblarini, mahalliy yoritish moslamalarini, portativ lampalarni yoqish uchun ishlatiladi.
Tarmoqni elektrdan ajratish. Tarmoq alohida, alohida bo‘lingan transformatorlar yordamida (har bir elektr qabul qiluvchining o‘z transformatoriga ega) bir biri bilan bog‘lanmagan bo‘limlarga bo‘linadi. Ushbu transformatorlar umumiy tarmoqdan quvvat qabul qiluvchilar bo‘lib, shuning uchun sizib chiqayotgan tok oqimlari va qisqa tutashuvlarni ta'sir qilishini oldini oladi. Bu elektr shikastlanishiga olib keladigan sharoitlarni yo‘q qiladi.
Izolyatsiya - elektr qurilmasining tok o‘tkazuvchi qismlariga kiritmaslik imkoniyatini ta'minlaydi. To‘g‘ri izolyatsiya elektr xavfsizligining asosiy shartidir. Biroq, ish paytida izolyatsiya uning qarishiga olib keladigan ta'sirlarga duchor bo‘ladi. Asosiysi, uni ishlaydigan va ishga tushirish toklari, qisqa tutashuv oqimlari yoki begona manbalardan isitish. Uning holatini vaqti-vaqti bilan kuzatib borish kerak. Izolyatsiya qarshiligi 0,5 mŌm dan kam bo‘lmasligi kerak.
1. Tokli qismlarning to‘siqlari ko‘pincha elektr jihozlarining konstruktsiyasi bilan ta'minlanadi. Korpuslar, kojuxlar, qalqonlar ular bilan tasodifiy teginishni oldini oladi. Ochiq simlar, shinalar, ochiq qurilmalar va apparatlar shkaflarga, qutilarga joylashtiriladi yoki qattiq yoki to‘rli panjara bilan qoplanadi (balandligi 1,7 - 2 m).
2. Bloklash elektr qurilmasi quvvatlanganda panjaralarning ochilishiga yo‘l qo‘ymaydi va panjara ochilganda kuchlanishni avtomatik ravishda olib tashlaydi.
3. Yorug‘lik va ovozli signalizatsiya elektr qurilmalarida elektr toki urishidan himoya qilishning boshqa choralari bilan birgalikda qo‘llaniladi.
4. Elektr qurilmalariga texnik xizmat ko‘rsatish uchun himoya vositalari. Bularga quyidagilar kiradi: izolyatsionshtangalar, o‘lchash va elektr qisqichlari, kuchlanish ko‘rsatkichlari, dielektrik qo‘lqoplar va izolyatsion tutqichli asboblar, shuningdek, dielektrik qopqoqlar, kalishlar, gilamchalar, izolyatsion stendlar, ko‘chma yerga yuttiruvchi qurilmalar, himoya vositalari, xavfsizlik plakatlari va belgilari. Ro‘yxatdagi elektr himoya vositalariga qo‘shimcha ravishda, agar kerak bo‘lsa, individual himoya vositalari (ko‘zoynaklar, kaskalar, gaz niqoblari, qo‘lqoplar, xavfsizlik kamarlari, xavfsizlik arqonlari) qo‘llaniladi.

Rasm 1 Izolyatsiya qilingan neytral bilan uch fazali elektr tarmog‘ining ekvivalent sxemasi.
Elektr qurilmaning himoya yerga yuttirish sxemasi.
Elektr qurilmalarini nolga keltirish sxemasi.
Elektr qurilmalarini himoya o‘chirish sxemasi.
Jadval №2. 220/380V 50Gts li tarmoq uchun tok kuchining zararli ta'siri va tushuntirishlar

Tok kuchining qiymati, mA	Ta'sir etish xarakteri		Tok ta'siri uchun umumiy nomi
	O‘zgaruvchan tok 50 Gts	Doimiy tok
0,6-1,6	Sezishning boshlanishi elektrodlar ostidagi terining yengil qichishi, achishishi	Sezilmaydi	Sezilmaydigan toklar (0,6 – 1,6mA)
2-4	Tok hissi bilakka tarqaladi, qo‘lni biroz uvushtiradi	Sezilmaydi	Seziluvchan toklar (3mA)
5-7	Og‘riq butun qo‘lda kuchayadi, tortishuvlar bilan birga keladi; zaif og‘riqlar butun qo‘lda, bilakgacha seziladi. Qo‘llarni odatda elektrodlardan olish mumkin	Sezishning boshlanishi. Elektrod ostida terini isitish kabi	Qo‘yib yuboradigan toklar (6mA)
8-10	Butun qo‘lda, shu jumladan bilakda kuchli og‘riqlar va tortishuvlar. Qo‘llar qiyin, lekin ko‘p hollarda hali ham elektrodlardan uzib tashlash mumkin	Issiqlik hissi kuchayishi
10-15	Butun qo‘lda chidab bo‘lmaydigan og‘riqlar. Ko‘p hollarda qo‘llarni elektrodlardan olib tashlash mumkin emas. Davomiyligi oshishi bilan og‘riq tok oqimi bo‘ylab kuchayadi.	Elektrodlar ostida ham, terining qo‘shni joylarida ham issiqlik hissi yanada kuchayadi.	Qo‘yib yubormaydigan toklar (10-15mA)
20-25	Qo‘llar bir zumda falaj bo‘ladi, o‘zingizni elektrodlardan olib tashlash mumkin emas. Qattiq og‘riq, nafas olish qiyinlishuvi	Terining isishi hissiyotining yanada kuchayishi, ichki issiqlik hissi paydo bo‘lishi. Kichik mushaklar qisqarishi
25-50	Qo‘llar va ko‘krak qafasidagi juda kuchli og‘riq. Nafas olish juda qiyin. Uzoq muddatli oqim bilan nafas olish falaji yoki ongni yo‘qotish bilan yurak faoliyatining zaiflashishi mumkin.	Qo‘llarda kuchli issiqlik, og‘riq va tortishuvlar hissi. Qo‘llar elektrodlardan ajratilganda, mushaklarning tortishib qisqarishi natijasida chidab bo‘lmaydigan og‘riq paydo bo‘ladi.	bo‘g‘uvchi toklar (25-50mA)
50-80	Bir necha soniyadan keyin nafas olish falajlanadi, yurakning ishi buziladi. Uzoq muddatli tok oqimi bilan yurak fibrilatsiyasi paydo bo‘lishi mumkin.	Juda kuchli yuzaki va ichki issiqlik hissi, butun qo‘lda va ko‘krak qafasida kuchli og‘riqlar. Nafas olishda qiyinchilik. Aloqa buzilganda kuchli og‘riq tufayli qo‘llarni elektrodlardan olib tashlab bo‘lmaydi
100	2-3 soniyadan keyin yurakning fibrilatsiyasi; bir necha soniyadan keyin - yurak etishmovchiligi	Uzoq muddatli tok oqimi bilan nafas olish falaji	fibrillyatsion toklar (100-200mA)
300	Qisqa vaqt ichida xuddi shunday harakat	2-3 soniyadan keyin yurakning fibrilatsiyasi; bir necha soniyadan so‘ng - nafas olish falaji
5000 (5A)dan ko‘p	Nafas olish darhol falaj bo‘ladi - soniyaning bir qismida. Yurakning fibrilatsiyasi, qoida tariqasida, sodir bo‘lmaydi; mumkin bo‘lgan vaqtinchalik yurak to‘xtatishi mumkin. Uzoq muddatli tok oqimida (bir necha soniya), kuchli kuyishlar, to‘qimalarni yo‘q qilinishi sodir bo‘ladi		Issiqlik ta'siri (5A va undan yuqori)