A. A. Karimov j. E. Kurbanbayev s. A. Jumanazarov
Yüklə 4,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 12.4. Mahsulot tannarxini kalkulyatsiya qilishning usullari
|
400
500 1. M aterial xarajatlari 1500 2200 2500 II X 5000 7500 2. M e h n a t xarajatlari 2250 3000 3750 Y = 7,5x 7500 11250 3. Ishlab chiqarish u stam a x arajatlari 1500 1700 2100 Y = 60 0 + 3x 3600 5100 4. S otish xarajatlari 1200 1250 1400 Y = 900 + l x 1900 2400 5. M a ’m u riy x arajatlar 5500 5500 5500 Y = 5500 5500 5500 408 6 . B o sh q a operatsion x arajatlar 7000 70 0 0 7000 Y = 7000 7000 7000 Jam i Y = 1 4 0 0 0 + 1 6 ,5x 3 0 5 0 0 38750 Materiallar: у = bx; b = (1500 : 300 = 5, 2500 : 500 = 5). Y = 5x. Mehnat: у = bx; b = (2250 : 300 = 7,5, 3750 : 500 = 7,5). Y = 7,5x. IUX: у = a + bx. b = ; a = y - b x = 1 5 0 0 -3 * 3 0 0 = 600. Y = 600 + 3x. Sotish xarajatlari: у = a + bx. b = ; a = y - b x = 1 2 0 0 - 1*300 = 900. Y = 900 + lx. M a’muriy xarajatlar: у = a. Y = 5500. Boshqa operatsion xarajatlar: у = a. Y = 7000. 12.4. Mahsulot tannarxini kalkulyatsiya qilishning usullari X o‘jalik yurituvchi subyektda va uning ayrim olingan b o‘limlarida ishlab chiqarish faoliyatining samaradorligini aks ettiradigan ko‘rsatkichlarning umumiy tizim ida tannarx ko'rsatkichi asosiy o ‘rin tutadi. Chunki tannarxning tarkibi uni tashkil qiladigan tegishli xarajatlaming yig‘indisidan iborat. Korxonalarda xarajatlami boshqarish eng qiyin jarayonlardan biri hisoblanadi. Chunki u ahamiyati b o ‘yicha xo‘jalik yurituvchi subyektning faoliyatini boshqarish majmuasi deb tushuniladi. Mahsulot ishlab chiqarish uni tayyorlash jarayonida sarflangan xomashyo, materiallar, ishlab chiqarish vositalari, ishchilarga to ‘langan ish haqi, shuningdek mahsulotni ishlab chiqarish va sotish bilan bog‘liq boMgan xizmatlar uchun to ‘lov va xarajatlaming pul orqali ifodalanishidir. Tannarx korxona iqtisodiy-xo‘jalik faoliyatining muhim ko‘rsatkichi hisoblanadi, chunki u mahsulot yoki ko‘rsatilgan xizmat tannarxi qancha past bo ‘lsa, y a ’ni buning uchun qancha kam xarajat 409 qilingan b o is a , mahsulot yoki xizmatning qiymati va binobarin uning bahosi shuncha past bo‘ladi. Baho qancha past b o isa , shu tovar yoki xizmatga b o ig a n talab shuncha yuqori b o iish i tabiiy. M ahsulotning tannarxi uning bahosini aniqlashda asos b o iib xizmat qiladi. Shu bilan birgalikda mahsulot ishlab chiqarish jarayonida sarflangan xomashyo, materiallaming bahosi yaratilgan mahsulotning tannarxiga bevosita ta ’sir k o ‘rsatadi. M ahsulot tannarxi k o ‘rsatkichi ishlab chiqarishni rejalashtirish, uning samaradorligini tahlil qilish va xarajatlar ustidan nazoratni amalga oshirishda muhim rol o ‘ynaydi. M ahsulot tannarxi individual va tarmoq tannarxiga b oiinadi. Mahsulotning individual tannarxi deb korxonada xomashyo va materiallardan foydalanib, mahsulot ishlab chiqarish va uni realizatsiya qilishga ketgan xarajatlarga aytiladi. Tarmoq tannarxi esa muayyan mahsulotni ishlab chiqarish uchun tegishli tarmoqda sarflangan xarajatlaming o ‘rtacha hajmi bilan oichanuvchi ko‘rsatkichdir. M ahsulot tannarxi darajasiga juda ko ‘p omillar ta ’sir ko‘rsatadi. Biroq mahsulot tannarxini pasaytirishga ta ’sir k o ‘rsatuvchi asosiy omillar quyidagilardan iborat: - mehnat unumdorligini oshirish; - fan-texnika chiqarish fondlaridan samarali foydalanish; - xomashyo materiallar yutuqlaridan foydalanish; - y o q ilg i va elektr energiyasidan tejamkorlik bilan foydalanish; - ishlab chiqarishni boshqarish tizimini takomillashtirish va boshqaruv xarajatlarini kamaytirish. M ahsulot tannarxini rejalashtirish, korxonaning ishlab chiqarish- x o‘jalik faoliyatini oshirish y o ilarin i belgilash uchun korxona xarajatlarini shu mahsulotni ishlab chiqarish uchun tarmoq b o ‘yicha sarflanayotgan xarajatlar bilan taqqoslash juda muhim ahamiyat kasb etadi. M ahsulot tannarxini to ‘g‘ri rejalashtirish, hisoblash va tahlil etish hamda uning pasayish manbaalarini aniqlash maqsadida faqat umumiy xarajatlam igina emas, balki ulaming tarkibiy qismlarini ham bilish 410 muhimdir. Ishlab chiqarish turi va murakkabligi, ishlab chiqarilayotgan mahsulot nomenklaturasi va xarakteri, ishlab chiqarish jarayonining davomiyligi va boshqa omillarga k o ‘ra kalkulyatsiya qilishda respublikamiz korxonalari quyidagi tannarxni kalkulyatsiya qilish usullaridan foydalanishmoqda: Yüklə 4,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|