Academic Research in Educational Sciences VOLUME 3 | ISSUE 1 | 2022 ISSN: 2181-1385 Scientific Journal Impact Factor (SJIF): 5.723 Directory Indexing of International Research Journals-CiteFactor: 0.89 DOI: 10.24412/2181-1385-2022-1-174-180 Google Scholar Scientific Library of Uzbekistan Academic Research, Uzbekistan 178 www.ares.uz vegetatsiya davrida sarf boladigan suvning 60-70% foydalanadi. Shuning uchun
gullash va dukkak hosil qilish davrida o’smlikning suvga bo’lgan talabi qondirlmasa
hosil keskin kamayib kettadi [14]. Soya o’simligi qisqa kun o’simligi hisoblanib,
yorug’lik o’smlik o’sishida katta ahamyatga ega yorug’lik yetishmasligi o’simlikning
vegetatsiya davri cho’zilib ketishiga sabab bo’ladi [15]. Soya o’simligining ko’pgina
navlari uchun 13-16 soatlik yorug’lik uzunligi qulay hisoblanadi. Har xil soya
navlarining yorug’likka talabi har xil bo’ladi. Masalan, ertapishar navlari yoruglikka
kamroq talabchan, o’rtapishar va kech pishar navlari esa ancha talabchan bo’ladi. Soya issiqsevar o’simlik, urug’ yerga ekilgandan keyin, uning unib chiqishi, gullashi
va pishishi uchun zarur shart-sharoitlardan biri bu haroratdir [16].
Olimlarning ma’lumotlariga ko’ra erta pishar navlarining pishib yetilishi uchun
1800-2000 C
0
, o’rtapishar navlar uchun 2600-2800 C
0
va kechpishar navlar uchun
3000-3200 C
0
xarorat kerak hisoblanadi. Urug’ning unib chiqishi uchun minimal
xarorat 8 C
0
, 12-14 C
0
da urug’lar bir tekis, qiyg’os unib chiqadi. Soyaning issiqqa
bo’lgan talabi, unib chiqqandan pishish fazasi boshlanguncha oshib boraveradi.
Masalan, ekilgandan unib chiqqungacha bo’lgan davrga qaraganda gullash davrida
xaroratni ko’proq talab qiladi yoki gullashdan ko’ra meva hosil qilish fazasida
issiqlik ko’proq kerak. Faqatgina pishish fazasida xaroratni nisbatan kamroq talab
qiladi.
Soyani tuproq unumdorligi turlicha bo’lgan yerlarda o’stirish mumkin. Soya
kislotali, kuchli sho’rlangan yoki botqoqlangan tuproqlardan tashqari, boshqa
yerlarda ham o’saveradi. Soya o’stirish uchun tuproq muhiti pH 6,7- 7,0 qulay
hisoblanadi. Soya turli tuproqlarda o’sa olishdan qat’iy nazar, uning mexanik tarkibi
yengil, unumdor, g’ovak, chirindilarga boy, tuproqqa ekilganda hosildorlik va uning
sifati yaxshi bo’ladi [6].
Soya ko’p miqdorda yer ustki massasi hosil qilishi tufayli mineral o’g’itlarga
talabi ham yuqoridir. Ilmiy izlanishlar natijalaridan olingan ma’lumotlarga ko’ra
gektaridan bir tonnadan va shunga muvofiq yer ustki massasi xosil qilish va to’plash
uchun soya tuproqdan 80-85 kg azot, 30-35kg P
2
O, 36-40kg K
2
O va 60-70 kg kalsiy
o’zlashtiradi. Soyaning vegetatsiya davomida oziq elementlarga bo’lgan talabi fazalar
bo’yicha har xildir. Bizning tajribalarimizga ko’ra, soya azot, fosfor va kaliyni
gullash fazasidan, dukkaklarning to’lishish davrigacha eng ko’p miqdorda
o’zlashtiradi [17]. O’simlik o’z navbatida fosforli o’g’itlarga ham vegetatsiyaning
boshlarida talabchan bo’ladi. Chunki bu vaqtda bo’g’imlar, shoxlar va gullar
shakllanayotgan bo’ladi [18].