3.4. TUPROQDAGI OZIQ MODDALAR VA O’SIMLIKLARNING OZIQLANISHI UCHUN LAYOQATLILIGI
Tuproqdagi yalpi azot miqdori bevosita gumus va fosfor miqdoriga bog’liq: organik moddalarga boy tuproqlarda azot ancha ko’p bo’ladi, lekin kaliyning granulometrik tarkibi va ona jinsga bog’liq ravishda o’zgaradi.
Tuproqda rejalashtirilgan hosil uchun zarur bo’ladiganidan bir necha baravar ko’p oziq moddalar mavjud, lekin ularning asosiy qismi o’simliklar bevosita o’zlashtira olmaydigan birikmalar shaklidadir. Masalan, azot gumus moddalarning, fosfor qiyin eriydigan mineral tuzlarning, kaliy alumosilikatli minerallar tarkibiga kiradi. Shunga ko’ra, oziq moddalarning yalpi zaxirasi tuproqning faqat potensial unumdorligini xarakterlaydi. Tuproqning samarali (effektiv) unumdorligini aniqlashda ular tarkibidagi o’simliklar tomonidan o’zlashtiriladigan oziq moddalar miqdorini bilish lozim.
O’simliklar tomonidan faqat suvda va kuchsiz kislotalarda eriydigan hamda almashinib singdiriladigan shakldagi moddalar oson o’zlashtiriladi. Tuproqdagi oziq moddalarning o’simlik o’zlashtira oladigan holatga o’tishi unda kechadigan biologik, fizik-kimyoviy jarayonlarning tabiati va jadalligiga bog’liq.
Tuproqning singdirish qobiliyati deganda, uni eritnnadan turli moddalarning ion va molekulalarini yutish hamda ushlab qolish xususiyati tushiniladi.
K.K. Gedroys tuproqning singdirish qobiliyati, o’g’it qo’llash muammolari, o’simlikning oziqlanishi va tuproqlarni kimyoviy melioratsiyasi o’rtasida chambarchas bog’liqlik borligini isbotladi va tuproqning singdirish qobiliyatini 5 ta turga boidi:
