Am aliy m ashg'ulotlar va hisoblash grafik ishlari uchun

i"
Ы
N .kN
90 __
7 EE
90 E E
7
260
7
260
7
52
-
rasm. Asosiy sistema va ichki kuch epyurasi
Buning uchun ikki pog'onali brusni va ikkita chetki sterjenlardan 
bittasini berilgan 
N
kuchidan deformatsiyasini reaktsiya kuchlari 
ta'siridagi de format si yaga tenglashtiramiz:
НС 
НС 
НС 
H2C 
ВС 
BC 
Ya 2C 
. ,
.
-A
— + ------ + ------- + ------------------------------------d—
= A («)
2 FA 
4EA
4 
EA 
EA 
\EA E2A 
E4
ft
Agar, 
YA
= — deb 
qaralsa (v) tenglamani
\2 H C - 1 B C
= 4A£>lko’rinishga keltiramiz. Bu erdan:
R
\2 H C
- 4 A E 4 _ 12 • 50 • 1 - 4 -10 
• 2 -10* ■
2 - 10~* = 4 4 0 ^
7 
С
~
7 1
7 *
72
В
reaktsiya kuchini 
(
b
) 
tenglamaga keltirib qo’ysak 
VA
reaktsiya
. • ■ * 
ir 
2H~B
_
и
в
ГЛ 
440 
130 .
kuchini topamiz: 
YA
= —— =
H - -
= 50 - — = —
kN
Pog’onali brusni oraliqlarga bo’lib, ichki bo'ylama kuch 
N  
ni 
topamiz
1 - l q i r q i m . 
= N t - H + В - 0
yoki 
4 40 
90
N t = H - B =
5 0 — — = ----- (siquvchi kuch)
2 —2 qirqim. 
= N, - 2 H + В = 
0
N
2
=
2H
— 
В = 2 *
50 — ^
=
Ц^-kN
(cho’zuvchi kuch)
HISOBLASh - GRAFIK IShI VChUN TOPSMRIQLAR
Ш
Г
&
*1
S
4a
M il
a
к
Я Ш
.
л .
© '
5E
822
л
TV?
0 '
0
t '
P u i’unali brusni 
cbo’ziliih va siqili»hga 
hisublash.
I Ichki bo vlama kuch topilsin 
2 Normal kuchlanish hisob- 
lansin
3. Absolyut uzavish topilsin 
4 Ichki bo'ylama kuch. normal 
kuchlanish va absolyut uzavish 
cpyurlan qunlsin
73

---

Variant
Kuchlar, kN
Kesim vuza
Г.1
I
Izunlik, m
E
l
' '
•4,
A,
I'
..
. .(t_
h
L,
1
10
100
50
60
100
5 0
1 0
1.0
20
90
40
70
80
4 0
2 0
2 0
3
30
80
30
80
60
3 0
30
3 0
4
40
70
20
90
40
2 0
4 0
4 0
5
50
60
10
100
20
1.0
50
5 0
6
60
50
50
100
100
1.0
1 0
1 0
7
70
40
40
90
80
2 0
2 0
2 0
8
80
30
30
80
60
3.0
30
3 0
9
90
20
20
70
40
4.0
4 0
4 0
10
100
10
10
60
20
5 0
50
5 0
ш т а т .
' Г '
trurrntrrfit
1
"Л
— "
*3
^
F
2
 
*2
1
И Ш Ш
<*•2
V 
\ _ Л
« й г м м
.
я
Аз
At •<*2
®l h
&
1;
*3
Г1» -
t
h
Ь
©
Г
'
>3
А
*1
Щ Ш Ш л
SL
7Ш ЯЯШ Г
л2
Г8
ш
ш
I
Р З Й Ж .
if Л; 
I
Ж
ШЯЯШЯг,
h
Statik 
noanik 
pogonali 
brus 
chuzilish 
va 
siqilishga 
hisoblansin 
Chizmada
Д/ * 20* 
vo 
qabul qilinsin
74

---

75

---

2.6-misol 
Rasmda 
tasvirlangan 
uchburchak 
elementning AS va SV yoqlari bo'yicha bir xil 
qisuvchi normal kuchlanishlar — SO MPa va 
urinma kuchlanishlar ta'sir qiladi, AV yoqqa esa 
y u k
qo’yilmagan. AS va SV yoqlar bo'yicha 
urinma kuchlanishlar qiymatini hamda asosiy 
kuchlanishlaming qiymati va yunalishini aniqlang. 
javob: 
т = 50 MPa; Ci = 0, 2.7-misol.
Bosim balandligi 100 m bo'lganda diametri 120 sm li 
cho’van vodoprovod trubasining dcvori qalingligini aniqlang. Cho’yan 
uchun cho’zilishga ruxsat etiladigan kuchlanish 20 MPa deb oling.
javob: 
30 mm = 3 1 0 '2 m.
2.8-misol
Tashqi diametri 54 mm va ichki diametri 50 m li viniplast 
vodoprovod trubasida bostmning maksimal balandligi qancha bo’lishi 
mumkin? Viniplast uchun uzoq cho’zilishga ruxsat etiladigan kuchlarishni 
80 MPa deb oling.
javob: 
61,5 m.
2.9-misol
Ish bosimi 10 at ta'sirida bo’lgan diametri 250 sm li po’lat 
qozon devorining mustahkamligini tekshiring. Devoming qalinligi 12 mm, 
uchun ruxsat etiladigan kuchlanish 90 MPa ga teng. IV mustahkamlik 
nazaj iyasini qo’llang
javob: 
CTiv = 90 MPa.
III. S lU I S h
Parchin mixli birikmani qirqilishga va ezilishga hisoblash bilan 
birga, har bir detal cho’zilishga ham hisoblanadi, parchin mix o ’mi va soni 
to’g’ri hisoblanganmi - yo’qmi tahlil qilinadi. Birikmaga qo'yilishi 
mumkin bo’lgan kuchni ruxsat etilgan qiymati, biriktiriluvchi detallar 
kesimining o ’lchamlari-eni va qalinligi hisoblanadi. Bunday masalalar [4] 
da ko'plab keltirilgan. Masalan, echish sifatini doskada aniq va ravon, 
chiroyli chizilgan sxemasi ham belgilaydi, bunday 
ayrim 
detallarni 
akseonometrik 
ko’ri-nishlari berilishi kerak. [12] to’plamdan 3,1; 3,4; 
3,5; 3,9; 3,10; 3,12; 3,15; 3,16; 3,19; 3,20 masalalar tavsiya etiladi.

---

# * Г * Г
»
*1'
1 
* р
3 .
1
-rasm
3.1-misol. 
Kuch R = 120 kN bilan yuklangan 
tirsakli richagni A nuqtada shamirli po'lat bolt 
va V nuqtada rolikli tayanch tutib turadi. Po'lat 
uchun ruxsat etiladigan qirqish va ezish 
kuchlanishlari 
[
t
] 
= 120 MPa va [oe] = 250 
MPa bo'Isa, boltning zarur diametrini aniqlang.
Richag tayanch
lari orasidagi masofa 1 = 75 sa, o’lcham a=50 sm
q a l i n l i k
t = 3 sm. 
Ko’rsatma. Boltga tushadigan bosimni 
richagning 
muvozanatlik shartidan kelib chiqib A nuqtadagi to ’liq reaktsiya sifatida 
aniqlang
javob: 
d = 2,8 sm.
H it
W
1
3.2-rasm
3.2-misol 
Cho'zilishga ishlaydigan d = 100 
mm diametri bolt kallagi listga tavanib 
turibdi (3.2-rasmga qarang). 
Agar bolt 
kesimidagi cho’zuvchi kuchlanish 
a
= 100 
MPa, 
kallak 
tayangan 
yuzadagi 
ezish 
kuchlanishi
a e = 40 MPa va kallakm qirqish kuchla-nishi 
т = 50 MPa bo’Isa, kallak diametri D ni va 
balandligi t ni aniqlang.
Javob: D = 187 mm; t =50 mm.
F
T
© ©I® ©
Ш
40 6060 40
3.3-rasm
3.3-misol. 
Qalinligi t = 10 mm 
bo’lgan va har binning qalin-ligi 
t| = 6 mm.li ikki ust qo'yma bilan 
yopilgan ikki listning tutashgan 
joyi R = 240 kN kuch bilan 
cho’ziladi. 
(3.3-rasm). 
Agar 
ruxsat etiladigan kuchlanishlar: 
parchin mixlar uchun - qirqi- 
lishga [t] = 100 MPa, ezilishga 
[ae] = 240 Mpa va listlami

---

echish 
Old choklaming mustahkamligi qirqimga shartli ravishda 
tekshiriladi. Barcha choklar qabul qiladigan kuch ularning ish kesimi 
bo’yicha bir tekis taqsimlanadi deb qabul qilingan.
Demak, bundan yon choklaming uzunligi hisoblanadi.
~
4
 “ i 
- w) - °.°«> «•
Chokning loyihadagi uzunligini (chokning faat bir tomonida 
payvandlanmay qolgan joy bor deb hisoblab) quyidagicha olish kerak:
I__
r
t t
.o A*
J_u
*• I
--I - / —
3.7-rasm
3.7-misol 
Ikkita 
ustqo'ym a 
bilan 
yopilgan ikki listning tutashgan joyi P= 
240 kN kuch bilan cho'ziladi ( 3.7- 
rasmga qarang).
a) Agar listlaming qalinligi t = 10 nun, 
ustqo'ymalarning qalinligi t t = 8 mm, 
choklaming qirqimiga ruxsat etiladigan 
kuchlanishi [те] = 100 MPa bo’lsa, 
ustqo’ymalarni biriktirish uchun zarur 
yon choklaming uzunligini aniqlang.
Har bir chokning faqat bir uchidagi 5 mm 
uzunlikda payvand­
lanmay qolgan joyni o’lchamlarini (ustqo’ymaning eni va uzunligini 
parchinmixli birikma o’lchamlariga (3.7- masaladagi ma'lumotlarga 
qarang solishtiring. Parchin mixli birikma o'm iga payvand birikmadan 
foydalanganda qancha metall tejalishini chamalab ко’ring.
javob: 
a) 1= 112 mm; b) payvand chok uchun a=150 mm, bj = 130 
mm, L = 225 mm, parchinmixli birikma uchun b| = 190 nun va L = 400 
m m ). Faqat listlaming asosiy metalini tejash 21 % ni tashkil qiladi.
3.8-misol 
Boltli birikma dagi
F
3.8-rasm
po'latdan tayyorlangan valik 
orqali 480 
kN
kuch uzatiladi. 
Valikni 
qirqilishga 
va 
ezilishga 
mustahkamlik 
shartidan foydalanib, uning 
diametrini 
va 
ulanuvchi 
elementlami 
o'lchamlari 
topilsin.
88

---

m2
R uxsat etilgan kuchlanish: q irq ilish g a 
ezilishga
[o ]=95 1 0 3 ^
\a]=
160 103**
1 J 
m2 
n *
va cho'zilishga
echish: 
Boltli 
birikmani 
mustahkamlik shartidan 
foydalanib
P
valiknmg diametrini ropamiz: 
r = —
<.
[r]
4 
A
bu erda: 
A
= 
* 
d - - valikni bitta qirqilish yuzasi, 
4 
- qirqi-lish
4
yuzalarining soni
. 
Г 
4 
F 
I
480
d 
=
----- = -------------------- = 40 mm
у 4 ■
л [r ] V 3,14-95-103
Unda valikni diametri:
1
1 - qalinliklardagi elementlarning ezilishga mustalikamlik shartidan
F
foydalanib 
t\
qalinlikni 
topamiz. 
a
= — ^ [cr], 
bu 
erdan
* 
ntd
I. 
= — 
, = -------- - 0------ - = 0,024m
1 
2d№\
2 0,04-250 103
Ikkita bir xil 
t\ 
- qalinlikdagi va eni bir xil bo'lgan elementlarni 
cho zilishga mustahkamlik shartidan foydalanib 
p
b 
ni topamiz. 
a  
= —
-
-----