Anguage and literature
Yüklə 0,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
“Mehnat sen o‘ylaganingday
mashaqqat emas. Sen ham mehnat qilib non yeganing - da uning qanday shirin bo‘lishini bilarding. Mehnatning tagi rohat, deydilar. Ishonmasang, buni o‘zing sinab ko‘rishing mumkin”, degan gapidan shubhalanadi. Bu o‘rinda ham Jin bilan Dehqon taqqoslanadi. Dehqon yolg‘on gapirmaydi. Jin esa yolg‘on gapirishi mumkin. Pedagog tomonidan beriladigan navbatdagi “Nima deb o‘ylaysiz, nima uchun jin baliq pishirishni bilmadi?” degan savolga ham ertak matnida tayyor javob yo‘q. Unga ham bolalar o‘zlarining saviyasi va intellektual im- koniyatlaridan kelib chiqib javob berishlari talab qilina- di. Ma’lumki, jin bunday ishlarni o‘zining “kuf-suf” yoki “abraka-dabra”lari bilan muhayyo qilib o‘rgangan. Hech qachon mehnat qilmaganligi uchun baliq pishirishni ham bilmaydi. Chunki baliq pishirish – bilim, mehnat. Jin bunday qobiliyatdan, mehnat qilishdan, bilimlarni o‘zlashtirishdan bebahra. Undan bu narsalar hech qa- chon talab qilinmagan. Bolalar, umuman shu mazmun- da javob beradilar. O‘qituvchi esa borini qabul qilib, keyingi savol-topshiriqqa o‘tadi: “Ertakda: “Odamlarga qul bo‘lib ularning bema’ni istaklarini ro‘yobga chiqa- rishdan ko‘ra mehnat qilib hayot kechirgan, non top - gan yaxshiroq ekanini anglabdi”, degan jumla bor. Siz uni qanday tushundingiz? Bu jumlaning mazmunini o‘z gaplaringiz bilan tushuntirib bering”. Bu o‘rinda, avvalo, bolalarning e’tibori “odamlarga qul bo‘lish” iborasiga qa- ratiladi. Bu gapning mazmuni so‘raladi. Bolalar Jinning holatidan kelib chiqib javob berishlari mumkin. So‘ngra Jinning qullikdagi va mustaqillikdagi hayoti qiyos laniladi. Bolalar uning har ikkala hayotida qilgan ishlarini sanab beradilar. Suhbat davom ettirilib: “Hojasi tirikligidagi Jin bilan oltin baliq o‘rtasida qanday o‘xshashlik bor, sizning- cha?Jinningoltinbaliqtaklifiniradetishiningsabablari haqida o‘ylab ko‘ring, buni qanday tushundingiz? O‘ylab ko‘ring-chi,oltinbaliqningJinninggaplarigaishonmasli- gi sababi nimada? Siz oltin baliqni tutib olganingizda un - dan nimalar so‘ragan bo‘lardingiz? Siz dehqonning o‘rni - da bo‘lsangiz Jinni qo‘yib yuborarmidingiz yoki uning xizmatidan foydalangan bo‘larmidingiz? Baliqchining: “Mehnat qilib non topib yeyish qanchalar rohat ekanini bilganingda edi, bu rohatni hech narsaga alish tirmagan bo‘lareding”,degangaplarinio‘zso‘zlaringizbilanifo- dalab bering. Dehqon bilan baliqchi o‘rtasida qan day o‘xshashlik bor?” singari savollar ustida ishlanadi. Mashg‘ulotlarda bolalarni mustaqil fikrlashga yo‘nal - tirishda rivoyatlardan ham foydalanish mumkin. Ma- salan, shoir Alisher Navoiy va shoh Husayn Boyqaro haqidagi “Non hidi” rivoyatini quyidagicha o‘rganish mumkin. Avval bolalar rivoyat matni bilan tanishtiriladi 3 . Asar ustida ish boshlaganda bolalarning diqqati rivoyatning ichki mohiyatini, Navoiyning shaxsini ochishga qaratil- mog‘i lozim. Bolalar yo‘naltiruvchi savol va topshiriqlar- ga javob qidirish asnosida allomaning shaxsiy sifatlarini o‘zi ochsinkim, millat ulug‘larining nafaqat yozganlari, balki insoniy sifatlari ham o‘quvchilar ma’naviy kamoloti yo‘lida xizmat qilsin. 12 e-mail: til_adabiyot@umail.uz Metodik tavsiya Millatning barkamol kishilari hayoti va ijodi ta’lim muassasalarida o‘quvchini o‘zbekning shunday adi- bi bilan tanishtirish uchun emas, balki ularning asar- lari va shaxsi misolida bilganlarini o‘ziga singdiradi- gan, ma’naviy kamoloti yo‘lida o‘zi mehnat qiladigan, o‘zlashtirganlari orasidan muhimni nomuhimdan ajra- tib, hayotida foydalanish qo‘lidan keladigan shaxslarni tarbiyalash uchun o‘rganiladi. Yuqorida tilga olingan rivoyat bo‘yicha: “Navoiy Husayn Boyqaroning nimani qo‘msayotganini bilish uchun nega dehqonga murojaat qildidebo‘ylaysiz?O‘ylabko‘ring-chi,bunimadanda- lolat beradi? Siz yangi yopilgan nonning hidini tuygan - misiz? Uning qanaqa bo‘lishini so‘z bilan ifodalashga urinib ko‘ring. Navoiy qilgan ishi orqali uning qanday odam ekaniga baho bera olasizmi?” kabi savol-top- shiriqlar o‘rtaga tashlansa, bolalar fikrlay boshlaydilar, matn mazmuniga qayta-qayta murojaat qilib, javob qidiradilar. Mana shu izlanish bilim olish yo‘lida mehnat 1 http://ertaklar.uz/kr/non-va-tilla 2 httpertaklar.uz “Bosh sahifa” Jahon_xalqlari_ertaklari 3 Kamalakning yetti jilosi. Ota-onalar uchun uslubiy qo‘llanmalar to‘plami (7 kitobdan iborat). 4-kitob. – Toshkent: Viking, 2016. 24-bet. qilish bo‘ladi. Mehnat bilan o‘zlashtirilgan bilim bolaning xotirasiga emas, ruhiyatiga o‘rnashadi. Ta’lim muassasalarida bolalarni badiiy asarlar bi- lan tanishtirishda ular ustida shu tariqa ishlash, savol va topshiriqlar ko‘magida har bir asarning mohiyatiga kirish, bundan zavq olish orqaligina bolalarda badi- iy asar o‘qishga moyillik paydo qilish mumkin. Badiiy asardan zavq olgandagina odam uni qayta o‘qishga ehtiyoj sezadi. Inson tabiatan ko‘ngliga huzur bag‘ishla- gan ishgagina yana ishtiyoq sezadi. Bolalarni shunday vaziyatlarga sola bilish, bugungi tarbiyashunoslikning maqsadiga muvofiq keladi. Aks holda, badiiy adabiyot bolalarga hech narsa bermaydi, eshitilgan joyida qolib ketaveradi. Xulosa qilib aytganda, ta’lim muassasalarida bo- lalarni mustaqil mulohazaga yo‘naltirishda badiiy matn- larning turfa xillaridan, yuqoridagi kabi turli metodlardan foydalanish belgilangan maqsad yo‘lida samaraga eri- shish mumkinligini ko‘rsatadi. Yüklə 0,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|