Arab tilida olmoshlar ilmiy rahbar

Birikuvchi olmoshlar

Birikuvchi olmosh deb otlar, predloglar hamda fe’llarning oxiriga qo’shiladigan olmoshlarga aytiladi. Ular:

KO’PLIK	IKKILIK	BIRLIK	JINS	SHAXS
ـنَا		ـِى	umumiy	I
ـكُمْ ـكُن	ـكُمَا	ـكَ ـكِ	muzakkar muannas	II
ـهُم ـهُن	ـهُمَا	ـهُ ـهَا	muzakkar muannas	III

Bu birikuvchi olmoshlar otlarga qo’shilganida, egalik ma’nosini bildiradi va mening …-(i)m, sening …-(i)ng, uning …-i deb tarjima qilinadi.

مَجَلَّتُهُمَا	←	ـهُمَا	+	مَجَلَّةٌ
u ikkisining gazetasi		u ikkisining		gazeta

Eslatma! Birikuvchi olmoshlarning otlarga qo’shilishi izofa birikmasi demakdir. Bunda ot muzof bo’lsa, birikuvchi olmosh esa muzof ilayhi hisoblanadi. Shuning uchun birikuvchi olmosh qabul qilgan ot hech qachon “ ال ” aniqlik artiklini qabul qilmaydi.

bu kitobim yangidir	–	كِتَابِي هَذَا جَدِيدٌ
sening bu yorug’ honang kengdir	–	غُرْفَتُكَ النَّيِّرَةُ هَذِهِ وَاسِعَةٌ

Agar birikuvchi olmoshlar o’timli fe’llarga qo’shilsa, ular vositasiz to’ldiruvchi vazifasini bajaradi va meni, seni, uni deb tarjima qilinadi.

ضَرَبْتُكَ	←	كَ	+	ضَرَبْتُ
seni urdim		seni		urdim
رَأيْتَهُ		ـهُ	+	رَأيْتَ
uni ko’rding		uni		ko’rding

A gar birikuvchi olmoshlar predloglarga qo’shilsa, ularni predlog ma’nosidan kelib chiqib, tarjima qilinadi.

مِنْكَ	←	كَ	+	مِنْ
sendan		sen(b/o)		…dan
عَنْهَا	←	هَا	+	عَنْ
u haqida		u(b/o)		…haqida
مَعَنَا	←	نَا	+	مَعَ
biz bilan		biz(b/o)		Bilan

bu talabaning stoli va uning ustida kitob bor – هَذِهِ طَاوِلَةُ الطَّالِبِ وِ عَلَيْهَا كِتَابٌ

Birikuvchi olmoshlar ba’zi so’zlarga qo’shilganda ayrim o’zgarishlar yuz beradi:

1. 
   alif maqsuraga tugagan so’zlarda, alif maqsura cho’ziq alifga aylanadi.
   

مُسْتَشِفَاكَ	←	كَ	+	مُسْتَشِفى
sening shifoxonang		Sening		Shifoxona

2. 
   ikkilik va muzakkar to’g’ri ko’plikdagi so’zlarga qo’shilganda, ular oxiridagi nun tushib qoladi.
   

كِتَابَاكُمَا	←	كُمَا	+	كِتَابَانِ
2ta kitobingiz		sizning(ikkilik)		2ta kitob

qaratqich va tushim kelishiklarida	كِتَابَيْهُمَا	←	هُمَا	+	كِتَابَينِ
	uning 2ta kitobi		uning(ikkilik)		2ta kitob

3. 
   ل ِـ predlogiga birikuvchi olmosh qo’shilganda predlog kasrasi fathaga aylanadi.
   

لَهُمْ

←

هُمْ

+

لِـ

لَه

←

ـهُ

+

لِـ

Biroq birinchi shaxs birlikdagi birikuvchi olmoshi bundan mustasno

لِـ

+

ـِى

←

لِى

4. 
   إلَى، عَلَى، لَدَى predloglariga qo’shilganda alif maqsura sukun oladi.
   

لَدَيْكُمْ	←	كُم	+	لَدَى		إِلَيْنَا	←	نَا	+	إلَى
						عَلَيْكُمْ	←	كُمْ	+	عَلَى

Biriq birinchi shaxs birikuvchi olmoshi qo’shilganda tashdidlanadi.

ــ + ـِى = عَلَيَّ، إلَيَّ، لَدَيَّ

5. 
   uchinchi shaxs birikuvchi olmoshlari qanday so’zga qo’shilmasin, agar ulardan oldingi unli kasra yoki yoy harfi bo’lsa, birikma olmoshlaridagi damma kasraga aylanadi.
   

ـهُمْ	ـهُمَا	ـهُ
ـهُنَّ		×

عَلَيْهِ، فِى بَيْتِهِمْ، مُعَلِّمَيْهِمْ

6. 
   o’tkan zamon ikkinchi shaxs muzakkar ko’plik shaklidagi fe’lga birikuvchi olmoshlar qo’shilganida olmoshdan oldin choziq ـُو unlisi orttiriladi.
   

رَأيْتُمُوهُ

←

ـهُ

+

رَأيْتُمْ

7. 
   a ) birinchi shaxs birlik birikuvchi olmoshi fe’llarga qo’shilganda:
   

يَسْأَلُنِى

←

ـِى

+

يَسْأَلُ

ضَرَبْتَنِى

←

ـِى

+

ضَرَبْتَ

2. 
   عَنْ، مِنْpredloglariga qo’shilganda ن tashdidlanadi.
   

مِنْ ، عَنْ + ـِى ← مِنِّى ، عَنِّى

2. 
   Huzuridaعِنْدَ birgaمَعَ predloglarida oxiridagi fatxa kasraga aylanadi
   

مَعِى

←

ـِى

+

مَعَ

عِنْدِى

←

ـِى

+

عِنْدَ

2. 
   Birinchi shaxs birikuvchiـِى olmoshi so’zlarga qo’shilganida, hosil bo’lgan so’z kelishiklarda turlanmaydi.
   

B
صَدِيقِى → صَدِيقٌ + ـِى Q
T

HULOSA

Biz mazkur mavzu bo’yicha bitiruv taqdimot ishini qaysidir manoda tamomlar ekanmiz. Mavzu yuzasidan quyidagi yakuniy fikrlarni aytib o’tishimiz mumkin.

• 
  Avvalo arab tili grammatikasining naqadar mukammal ekanligini mazkur mavzu orqali yana bir bor guvohi bo’ldik.
  
• 
  Arab tili grammatikasi o’rganilishi jihatidan boshqa til grammatikalari ichida ahamiyatliligi
  
• 
  Arab tili grammatikasi boshqa til grammatikalariga manbaa sifatida asoslanmaganligi
  
• 
  Mazkur tilning yana bir eng asosiy yutug’i boshqa tillardan mutloq ustunligi va grammatikasining mukammallik asosi, avval til va mazkur til asosidagi mukammal grammatik qonun qoidalarga asoslangan ilohiy kitob asosida vujudga kelganligi
  
• 
  Olmoshlar garchi sodda va kichkina mavzu ko’rinsada, Grammatik mavzular tasnifida o’ziga xos o’rin tutganligi
  
• 
  Mavzuning yana bir muhim jihati shundaki olmoshlar ishlatilish nuqtalariga qarab alohida alohida tasniflanganligi
  
• 
  Arab tilida mavjud bo’lmagan kelishik ma’nolarini keng ko’lamda ochib berishligi
  

Ko’rinib turibdiki arab tili grammatikasidagi har bir mavzu keng qamrovli ilmiy tadqiqot olib borishlikni talab etadi. Biz akadenik litsey talabalari mazkur taqdimot ishini muolaja etishda shunga amin bo’ldikki, arab tili grammatikasi va u haqda tadqiqot olib borishlik mustahkam bilim va katta tajribani talab qilar ekan. Biz anashunday mashaqqatli bo’lishi bilan bir qatorda sharafli bo’lgan ishga ilk qadamni qo’yganligimiz o’ylaymanki kelajakda oliy o’quv yurtlariga kirishda, ilmiy faoliyatlarimizni davom ettirishda va turli anjumanlarda ishtirok etishda muhim asos vazifasini bajaradi
Darhaqiqat ish bor joyda kamchilik bo’lganidek, qolaversa, qaysi soha bo’lishidan qatiy nazar dastlabki olib borilgan tadqiqotlar yoki izlanishlar ma’lum ma’nodagi xatolar nuqsonlar hamda yo’qotishlar tufayli yetuklikka erishadi. Shu bois biz siz ustozlardan manashu yo’l qo’yilgan xato va kamchiliklar o’rnini imkon qadar tez va to’g’ri to’ldirib, kelajakda sohaning saviyali bilimdonlari bo’lishga harakat qilamiz.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

	Mualliflar	Manba nomi	Nashr etiligan joyi va yili
	N. Ibrohimov	“Arab tili grammatikasi” (I-II)	Toshkent, 1997
	B. Xolidov	“Учебник арабского языка”	Toshkent, 1978
	B.Hasanov	“Arab tili darsligi” (o’quv qo’llanma),	Toshkent, 2007
	V. Kuzmin	“Учебник арабского языка”	Moskva, 2001
	B. Sharbatov	“Учебник арабского языка”	Moskva, 1998
	N. Ibrohimov	“O’zbekcha-arabcha lug’at”	Toshkent, 2000
	E. Talabov	“Arab tili” (darslik)	Toshkent, 1993
	A. Abdujabborov	“Arab tili darsligi”	Toshkent, 2008
	A. Abdujabborov	“Arabcha-o’zbekcha-ruscha lug’at”	Toshkent, 1998
	"النحو والصرف"، القاهرة-2001		Qohira, 2001
	"النحو الواضح"، بيروت 2002		Bayrut, 2002
	2003- "المبسط" (القواعد النحوية والصرفية) ، بيروت		Bayrut, 2003