Atmosferaning umumiy sirkulyatsiyasi

Atmosfera havosini ifloslantiruvchi manbalar.
Atmosferada sodir bo`ladigan fizik, kimyoviy va biologik o`zgarishlar tirik organizmlarga o`z ta`sirini ko`rsatadi. So`nggi yillarda inson ta`sirining kuchayishi natijasida gazlar muvozanatining o`zgarishi kuzatilmoqda. Atmosferadagi gazlar doimiy miqdorining o`zgarishi sayyoramiz uchun salbiy oqibatlarga olib kelishi aniqlangan.
Buyuk mutafakkir Abu Ali Ibn Sino aytganidek “Agar havoda chang va tutun bo`lmasa inson ming yilgacha umr ko`rgan bo`lardi”.
Atmosferaning ifloslanishi deganda havoga zaharli birikmalarning qo`shilishi natijasida uning fizik va kimyoviy xususiyatlarini o`zgarishi tushuniladi.
Insoniyatga qolaversa, barcha jonivorlarga hayot baxsh etadigan atmosfera havosini hozir asosan ikki manba: tabiiy omillar va inson faoliyatining mahsuli – antropogen (sun`iy) manba ifloslantiradi. Tabiiy omillarga: kosmik changlar, vulqonlarning otilishidan, to jinslarining emirilishi va tuproqning nurashidan vujudga kelgan moddalar, o`simlik va hayvon qoldiqlari, o`rmon va dashtdagi yonin, dengiz suvining mavjlanishi bilan havoga chiqqan tuz zarrachalari kabilarni misol qilib ko`rsatish mumkin.
Atmosferaning sun`iy ifloslanishiga: avtomobil transporti birinchi o`rinni (40%), energetika sanoati ikkinchi o`rinni (20%), korxona va tashkilot ishlab chiqarishi uchinchi o`rinni (14%), qishloq xo`jaligi ishlab chiqarishi, maishiy kommunal xo`jaligi va boshqalar zimmasiga ifloslanishning (26%) to`ri keladi.
YEr sharining har xil mintaqalarida qaysiki, qaerda kimyoviy korxonalar ko`p bo`lgan joylarda atmosfera havosining ifloslanishi juda sezilarlidir. Masalan: Yaponiyada, AQShda, YEvropada, Rossiyada, Tojikiston (TADAZ) va Xitoyda, respublikamizda esa Toshkent, Farona, Chirchiq, Bekobod, Navoiy, Olmaliq kabi shaharlarni ko`rsatish mumkin.
Hozirda er kurrasida xo`jalik faoliyati bilan boliq holda atmosferaga har yili 500 mln.tonna oltingugurt gazi, sulfat oksidi, azot oksidi, 6,5-7 mlrd. t. karbonat angidrid chiqarilmoqda. Shuningdek atmosferaning ifloslanishida va ko`plab kislorodni sarflanishida samolyotlarning ham roli katta. Birgina reaktiv samolyot 8 soat ichida Amerikadan YEvropaga uchib o`tganda 50-100 tonnagacha kislorod yoqadi, ya`ni buni 100 ming gektar o`rmonzor bir kunda chiqarib beradi, bir kosmik kemaning fazoga chiqishi uchun 16 km radiusida ozon qatlami emiriladi.
Atmosfera havosining ifloslanishida qishloq xo`jalik ishlab chiqarishining ham hissasi bor, bunda parrandachilik va chorvachilik komplekslari, go`sht kombinatlari, kimyoviy o`itlar, zararli ximikatlar ko`proq ta`sir etadi. Bulardan tashqari kanalizasiya shaxobchalaridan, avtomobil ildiraklaridan, oyoq kiyimidan, oshxonalardan va boshqalardan chiqqan chang, gazlar, hidlar ham atmosferani ifloslaydi.
Havoning ifloslanishi natijasida vujudga keladigan salbiy holatlar va