Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Azərbaycan Respublikası Təhsil Problemləri İnstitutu

2.1. Məkanda baş verən 
hadisə, proses və təzahürlərlə 
bağlı bilik və bacarıqlar 
nümayiş etdirir.  
 
 
 
 2.1.1. Kapitalist 
münasibətlərinin inkişaf  
prosesində və müasir dünyada 
ölkələrin və xalqların sosial, 
siyasi, iqtisadi və mədəni 
həyatında baş verən 
dəyşiklikləri, məkan baxımdan 
qiymətləndirir. 
 
X-d. 4.1.2. 
Az-d. 1.2.2. 
Ə. 3.1.2. 
H-d. 2.3.1.  
2.1. Məkanda baş 
verən hadisə, 
proses və 
təzahürlərlə bağlı 
bilik və bacarıqlar 
nümayiş etdirir.  
 
 2.1.1. Müxtəlif 
tarixi dövrlərdə 
ölkələrin və xalqların 
sosial-iqtisadi və 
mədəni həyatında 
baş verən 
dəyşiklikləri məkan 
baxımından 
qiymətləndirir. 
 
Az-t.  2.1.1. 
 
 
2.1. Məkanda baş 
verən hadisə, proses və 
təzahürlərlə bağlı bilik 
və bacarıqlar nümayiş 
etdirir.  
 
 
 2.1.1. Ölkələrin və 
xalqların sosial-iqtisadi 
və mədəni həyatında, 
beynəlxalq 
münasibətlərdə baş 
verən dəyişiklikləri, 
inteqrasiya prosesi ilə 
bağlı informasiyaları 
məkan baxımından 
qiymətləndirir. 
 
Ə. 2.1.3. 
C. 3.2.2. 

---

 
39 
2.1.2. Təbii-coğrafi şəraiti 
əks etdirən xəritə əsasında 
hadisələrin baş verdiyi 
tarixi məkanı təsvir edir. 
  
 
Az-t. 2.1.2. 
X-d.   2.1.3,   
İnf.     3.2.3. 
Ə.      2.1.3. 
2.1.2. Dövlətlərin 
və xalqların ərazi 
məkanında baş 
verən dəyişiklikləri 
xəritələrin 
məlumatı əsasında 
təhlil edir. 
İnf.   3.2.3. 
Ə.  2.1.3. 
C. 3.1.1.  
Az-t. 2.1.2. 
2.1.2. Dövlətlərin və 
xalqların həyatında 
baş verən ərazi 
dəyişikliklərini xəritə 
və sxemlərdəki 
məlumatlar əsasında 
kontur xəritələrə 
köçürür. 
Az-t. 2.1.2. 
İnf. 3.2.3. 
C. 3.1.1.  
2.1.2. Dövlətlərin ərazi 
dəyişikliklərini əks etdirən 
cədvəl və sxemlər hazırlayır. 
 
 
 
 
Az-t. 2.1.2. 
İnf. 3.3.3., 3.3.4. 
Ə. 2.1.3. 
C. 3.1.1. 
2.1.2. Dünya 
ölkələrində baş verən 
geosiyasi 
dəyişiklikləri 
müxtəlif formalarda 
(xəritə, sxem, 
cədvəllər) təqdim 
edir. 
Az-d.   4.1.4. 
İnf.   2.2.4. 
Az-t. 2.1.2. 
2.1.2. Müasir dövrdə 
baş verən geosiyasi 
dəyişiklikləri müxtəlif 
formalarda (xəritə, 
sxem, cədvəl, diaqram) 
təqdim edir. 
Az-t.2.1.1., 2.1.2. 
İnf.    2.2.2. 
 X-d.     4.1.4. 
A-d.     1.2.4. 
Ə.        3.1.2. 
C.    3.2.3. 
Dövlət 
 
VI sinif 
VII sinif 
VIII sinif 
IX sinif 
 
X sinif 
XI sinif 
3.1. Dövlətlərin 
yaranması,  inkişafı və 
tənəzzülü ilə bağlı bilik 
və bacarıqlarını nümayiş 
etdirir. 
 
3.1.1. Qədim dövlətlərin 
(Misir, Şumer, Babil, 
Aşşur, İskit, Midiya, 
Əhməni, Hun, Çin, 
Parfiya, Hindistan, 
Yunanıstan və Roma 
dövlətləri) yaranmasını, 
idarəetmə qaydalarını, 
sosial-iqtisadi 
münasibətlərini təsvir edir.  
 
 
3.1. Dövlətlərin 
yaranması,  
inkişafı və 
tənəzzülü ilə bağlı 
bilik və 
bacarıqlarını 
nümayiş etdirir. 
 
3.1.1. Feodal 
dövlətlərinin (Çin, 
Sasani, Qafqaz 
xalqları, Ağ Hun, 
Qərbi Hun, 
Göytürk, Uyğur, 
Xəzər, Avar, 
Bulqar, Hindistan, 
Ərəb xilafəti, Frank, 
Bizans, Slavyan 
3.1. Dövlətlərin 
yaranması,  inkişafı 
və tənəzzülü ilə 
bağlı bilik və 
bacarıqlarını 
nümayiş etdirir. 
 
3.1.1.Dövlətlərin 
(İngiltərə, Fransa, 
Rusiya, ABŞ, 
Osmanlı, İran, Çin, 
Hindistan, Mərkəzi 
Asiyanın türk 
dövlətləri, 
Qazaxıstan, Krım, 
Sibir, Volqaboyu, 
Qafqaz xalqları) 
yaranmasını, 
3.1.Dövlətlərin yaranması, 
inkişafı və tənəzzülü ilə bağlı 
bilik və bacarıqlarını nümayiş 
etdirir. 
 
3.1.1. Dünyanın (Avropa 
dövlətləri və Rusiya, ABŞ və 
Latın Amerikası ölkələri, Türk 
dünyası və Qafqaz xalqları, 
Asiya, Afrika ölkələri) siyasi 
inkişaf mərhələsini şərh edir. 
 
 
X-d. 2.1.1. 
Ə.2.1.3. 
H-b. 2.1.1., 2.1.2, 2.2.1. 
Az-t. 3.1.1. 
 
3.1. Dövlətlərin 
inkişafını siyasi, 
sosial, iqtisadi 
münasibətlərin 
xarakterinə görə 
qiymətləndirir. 
 
3.1.1. Cəmiyyətin 
inkişafının 
kapitalizimə qədərki 
dövründə dövlətlərin 
(Afrika ölkələri, 
Asiya, Avropa və 
Amerikanın aparıcı 
dövlətləri) 
yaranması və 
inkişafı prosesini, 
geosiyasi 
3.1. Dövlətlərin 
inkişafını siyasi, sosial, 
iqtisadi 
münasibətlərin 
xarakterinə görə 
qiymətləndirir. 
 
3.1.1. Cəmiyyətin 
inkişafının yeni və 
müasir mərhələsində 
dövlətləri (Almaniya, 
İngiltərə, Fransa, ABŞ, 
SSRİ, Rusiya, Türkiyə, 
Yaponiya, Çin, Koreya, 
Hindistan, İran, Qafqaz 
xalqları, Mərkəzi Asiya, 
Krım, Volqaboyu, 
Sibirin türk xalqları, 

---

 
40 
 
 
 
Az-t. 3.1.1. 
Ə. 2.1.3.  
H-b. 2.1.1, 2.1.2, 2.2.1.  
dövlətləri, Oğuz, 
Səlcuq, Samani, 
Qaraxanlı, Qəznəvi, 
Xarəzmşahlar, 
Monqol, Osmanlı, 
Qızıl Orda, 
Teymuri 
Qaraqoyunlu, 
Ağqoyunlu, Səfəvi, 
Böyük Moğol,  
Rusiya, İngiltərə, 
Fransa, İspaniya, 
İtaliya, Almaniya) 
yaranması, 
idarəçilik formaları 
və sosial-iqtisadi və 
siyasi 
münasibətlərini şərh 
edir. 
Ə. 2.1.3. 
H-b. 2.1.1, 2.1.2, 
2.2.1. 
Az-t. 3.1.2. 3.1.3. 
idarəçilik formalarını, 
siyasi, sosial-iqtisadi 
münasibətləri təhlil 
edir. 
 
Az-t. 3.1.1.  
Ə. 2.1.3. 
H-b. 2.1.1, 2.1.2, 
2.2.1. 
dəyişiklikləri izah 
edir.  
 
Az-t.3.1.1. 
X-d. 3.1.4. 
Ərəb ölkələri) siyasi 
quruluşuna, aqrar 
(ənənəvi), sənaye və 
informasiya 
cəmiyyətlərində 
vəzifələrinə görə 
dəyərləndirir. 
 
Az-t. 3.1.1., 3.1.2. 
Az-d. 1.2.2. 
Ə. 2..1.3. 
 
3.1.2. Mənbələr əsasında 
qədim dövlətlərlə bağlı 
məlumatlar toplayır və 
təqdim edir. 
 
 
İnf. 3.2.1., 3.2.3. 
Ə. 3.1.2. 
Az-t. 3.1.2.3.1.3. 
3.1.2. Feodal 
dövlətlərin oxşar və 
fərqli cəhətləri ilə 
bağlı cədvəl və 
dioqramlar 
hazırlayır. 
İnf. 2.1.2. 
Az-t. 3.1.3. 
3.1.2. Yeni tipli 
dövlətlərin qeyri-
bərabər inkişafına aid 
esse yazır. 
 
 
 
Az-d. 3.1.1. 
Ə. 3.1.3. 
X-d. 4.1.2. 
3.1.2. Dünyanın siyasi inkişaf 
mərhələsinə aid təqdimatlar 
hazırlayır 
 
 
 
 
Az-t. 3.1.3. 
İnf. 3.3.3. 
Az-d. 1.2.4. 
3.1.2.Geosiyasi 
dəyişikliklərin 
cəmiyyətin sosial-
iqtisadi həyatına 
təsirini şərh edir. 
 
 
Az-d. 1.2.2. 
 
 
3.1.2. Qlobal 
problemlərin həllində 
dövlətlərin rolunu şərh 
edir. 
 
 
C. 3.2.5.  
Az-d. 1.2.2. 
Ə. 2..1.3. 
C. 3.1.1. 

---

 
41 
 
 
 
 
3.1.3. Mənbələr 
əsasında dövlətlərin 
tarixinə dair 
materiallar toplayır 
və məruzələr 
hazırlayır. 
Az-d. 3.1.4. 
X-d. 4.1.4. 
3.1.3. Mənbələr 
əsasında dövlətlərin 
tarixinə dair təhlillər 
aparır, referat və 
tezislər hazırlayır. 
Az-d.   3.1.4. 
Ə.      3.1.3. 
4.1.Tarixi şəxsiyyətləri 
dövr baxımından 
qiymətləndirir. 
4.1.1. Tarixi şəxsiyyətləri 
(I Tutmos, III Tutmos, II 
Ramzes, Hammurapi, 
Aşşurbanipal, II Sarqon, II 
Kir, I Dara, Mete xaqan, 
İskəndər, Sin Şixuandi, 
Aşoka, Solon, Mitridat, 
Perikl, Yuli Sezar, 
Oktavian Avqust, 
Konstantin) 
müəyyənləşdirir.  
 
 
Az-d. 2.2.3. 
Ə. 2.1.3. 
Az-t. 4.1.1. 
 
4.1. Tarixi 
şəxsiyyətləri dövr 
baxımından 
qiymətləndirir. 
4.1.1. Dövlətlərin 
və mədəniyyətlərin 
inkişafında 
şəxsiyyətlərin 
(Attila, Xlodviq, 
Bumın xaqan, 
Məhəmməd 
peyğəmbər, Böyük 
Karl, Mahmud 
Qəznəvi, Alp 
Arslan, Məlik şah, 
Çingiz xan, Qara 
Yusif, Uzun  Həsən, 
Batı xan, II 
Mehmet, Əmir 
Teymur, Sultan 
Süleyman Qanuni, 
Əkbər şah, Şah 
İsmayıl, I 
Təhmasib, Oranlı 
Vilhelim, IV İvan) 
4.1. Tarixi 
şəxsiyyətləri dövr 
baxımından 
qiymətləndirir. 
 4.1.1. Tarixi 
şəxsiyyətləri (Oliver 
Kromvel, 
Maksimilian 
Robespyer, I Pyotr, II 
Yekaterina, Corc 
Vaşinqton, Benjamin 
Franklin, Köprülü 
Mehmet paşa, III 
Səlim, Nadir şah, 
Ağa Məhəmməd şah 
Qacar) müqayisə 
edir. 
 
Mus. 1.1.1 
Ə. 2.1.3. 
Az-t. 4.1.1.  
4.1. Tarixi şəxsiyyətləri dövr 
baxımından qiymətləndirir. 
4.1.1. Tarixi şəxsiyyətləri (I 
Napoleon, Cüzeppe Haribaldi, I 
Aleksandr, Sultan II 
Əbdülhəmid, Otto Bismark, 
Avraam Linkoln, Franklin 
Ruzvelt, Vladimir İliç Lenin, 
İosif Visarianoviç Stalin, 
Mustafa Kamal Atatürk, Sun 
Yatsen, Şarl de Qoll, Konrad 
Adenaur, Turqut Özal, Mao 
Tszedun, Cəvahirləl Nehru, 
Heydər Əliyev) fəaliyyətini 
sosial qrupların mənafeyi 
baxımından təhlil etməklə 
onlara münasibət bildirir. 
 
Mus. 1.1.1 
X-d. 4.1.2. 
Az-t. 4.1.1. 
4.1. Tarixi 
şəxsiyyətləri dövr 
baxımından 
qiymətləndirir. 
4.1.1. Tarixi 
şəxsiyyətləri (II 
Ramzes, Hamurapi, 
II Kir, I Dara, 
İsgəndər, Yuli 
Sezar, Konstantin, 
Atilla, Məhəmməd 
Peyğəmbər, Böyük 
Karıl, Alp Arsla, 
Çingiz xan, II 
Mehmet Fateh,Əmir 
Teymur, Sultan 
Süleyman Qanuni, 
Şah İsmayıl, 
Təhmasib, IV İvan) 
mənsub olduqları 
dövlətlərin mənafeyi 
baxımından 
qiymətləndirir.