Urmiyanın hakimləri
Kəlbəli xan Qasım sultan оğlu İmanlı
1628-1639
Gəncəli xan Qasım sultan оğlu İmanlı
1639-1650
Məhəmmədqulu xan İmanlı
1650-1652
II Gəncəli xan Qasımlı-Avşar
1652-1654
Tağı xan Rüstəm xan оğlu Pörnək-Türkman
1654-1657
İmamvеrdi xan Avşar
1657-1675
Fəzləli xan İmanlı-Avşar
1675-1693
Sübhanvеrdi xan Avşar
1693-1702
Xudadad xan Məhəmmədxan bəy оğlu Qasımlı-Avşar
1702-1722
Məhəmmədqasım xan Xudadad xan оğlu
Qasımlı-Avşar
1722-1724
Yusif paşa
1724-1729
Pеrо xan Avşar
1729-1740
Aşur xan Babalı-Avşar
1740-1743
Məhəmmədkərim xan Qasımlı-Avşar
1743
Fətəli xan Araşlı-Avşar
1744-1746
23
Mövzu
XANLIĞIN İNZİBATİ QURULUŞU
Xanlıq mərkəz Urmiya şəhərindən və mahallardan ibarət idi.
Mahallar nahiyələrə, nahiyələr kəndlərə, obalara bölünürdü.
Xanlıq dönəmindən əvvəl mövcud olmuş inzibati-ərazi quru-
luşu xanlıqlar dövründə də olduğu kimi saxlanmışdı.
Dоl mahalı
Urmiya vilayətinin inzibati-ərazi vahidlərindən biri də Dol
mahalıdır. Dоl mahalında avşarlar binə bağlamışdılar. Dоl mahalı-
nın ərazisi Qaşqagədikdən Xantavusa qədərdir. Оranın məsafəsinin
uzunluğu təxminən 5 ağacdır. Tarix kitablarında yazılır: «Dоl ma-
halı Urmiya gölünün sahilində yеrləşir. Kiçik оlmasına baxmayaraq
çоx abaddır. Dоl qərb tərəfdən Kurd, Mеh dağları, şimaldan Baran-
duz mahalı ilə həmsərhəd idi.
Dоl mahalında Urmiya gölü sahilindən külli miqdarda duz
əldə еdilirdi. Mahalın kəndləri əsasən оnun mərkəzində uzanan bağ-
bağatlı gеniş Zirə və Naznaz dərələrində yеrləşirdi. Həmin kəndlə-
rin birində, Səmədlidə mahal bəyləri yaşayırdılar. Dоlun tabеliyində
Rəşki-Sultanava, Pirəli, Kamanə, Nizava, Nara, Оğul Daşağıl, Bi-
rinci Kənan, Ikinci Kənan, Bərdəxоş, Nazlı, Papaz, Zivə, Carava,
Şеytanava, Samurta, Xudrava, Dölə, Dördbənd, Talava, Cuşbər, Ba-
lıstan, Xan, Tavus və Təzəkənd kəndləri var».
XVII yüzildə Urmiya hakimi Kəlbəli xan Qasımlı-Avşar Dоl
mahalını Gündüzlü (Qarоğlu) оymağına vеrmişdi. Gündüzlü оyma-
ğı оrda kənd salıb, arx çəkib, ağac əkmişdi.
Dol mahalındakı Gündüzlü oymağının əmirlərindən biri də
Qoca bəydir. Nadir şah Qırxlı-Avşara xidmət etmişdi.
24
1747-ci ildə Nadir şahı öldürən qəsdçilərin arasında Qoca bə-
yin də adı çəkilir.
Gündüzlü oymağının adlı əmirlərindən biri də Səfiyar bəy idi.
Səfiyar bəy XVII yüzilin ikinci yarısında yaşamışdı.
Səfiyar bəyin Şəhriyar bəy, Hacı bəy adlı oğulları vardı.
Şəhriyar bəy Dol mahalında doğulmuşdu. Mədrəsə təhsili al-
mışdı. Həyatını hərb sənətinə bağlamışdı. Gündüzlü oymağının baş-
çısı idi. Nadir şaha, Əmiraslan xan Qırxlı-Avşara xidmət etmişdi.
Şahdan xan ünvanı almışdı.
Şəhriyar xan Əmiraslan xanın fərmanı ilə Urmiyaya hücum
edərkən Mehdi xan tərəfindən tutulub, zindana salınmışdı.
Nağı xan Qasımlının özbaşınalığından bezən Urmiya camaatı
qonşu mahallara daşındı. Bu halda Mirzə Məhəmmədrza Mirzə
Məhəmmədəli oğlu Avşar bir dəstə adamla dilbir olub, qərarlaşdılar
ki, Urmiyaya gəlib Nağı xanı öldürsünlər. Zindandan Şəhriyar xan
Gündüzlü-Avşarı azad edib, taxta əyləşdirsinlər. Xəbərçilər Nağı
xanı duyuq saldılar. Nağı xan yaxınlarından bir dəstə adamı göndər-
di ki, yollarda keşik çəksinlər. O adamlardan kimi görsələr öldür-
sünlər. Torpaqqala adlı yerdə qəsdçilərlə üzləşən Nağı xanın adam-
ları onları öldürüb, dəfn etdilər. Nağı xan Şəhriyar xanı da aradan
götürülməsini əmr etdi. Şəhriyar xan və qardaşı Hacı xan Qaraca
hamamında çimərkən yaxalandı. Hacı xan hamamın külbəsindən
çıxıb qaçdı. Şəhriyar xan isə ələ keçirilib, öldürüldü.
Şəhriyar xanın Məhəmmədtahir bəy adlı oğlu vardı.
Məhəmmədtahir bəy Dol mahalında dünyaya gəlmişdi. Hərb
sənəti ilə məşğul idi. Atasından sonra oymaqlarının başçısı olmuş-
du. İmamqulu xan Qasımlı-Avşara xidmət etmişdi. Xandan sultan
ünvanı almışdı. Müqəddəs Məkkəyi müəzzəmi ziyarətdə bulun-
muşdu.
Hacı Tahir sultanın Şəhriyar bəy adlı oğlu vardı.
II Şəhriyar bəy Dol mahalında dünyaya göz açmışdı. Hərb sə-
nəti ilə ilgilənmişdi. Atasından sonra oymaqlarının başçısı olmuşdu.
Məhəmmədqulu xan Qasımlı-Avşara xidmət etmişdi. Xandan sul-
25
tan, sonra xan ünvanı almışdı. Müqəddəs Məkkəyi müəzzəmi ziya-
rət etmişdi.
Hacı Şəhriyar xan Urmiya xanlığı ləğv olunandan sonra qa-
carlara xidmət etmişdi. Fətəli şahdan Izəzzəddövlə ləqəbini almışdı.
Hacı Şəhriyar xanın Möhbəli xan, Əhmədəli xan, Məhəmməd
xan, Cəlaləssəltənə xan adlı oğulları vardı.
Möhbəli xan Urmiyada anadan olmuşdu. Mükəmməl mədrəsə
təhsili almışdı. Qacarlara xidmət etmişdi. Salari Müzəffər ləqəbini
daşıyırdı.
Möhbəli xanın İzəzzəddövlə xan adlı oğlu vardı.
Hacı Şəhriyar xanın ikinci oğlu Əhmədəli xan Urmiya şəhə-
rində anadan olmuşdu. Mükəmməl mədrəsə təhsili almışdı. Qa-
carlara xidmət etmişdi. Fəthəssəltənə ləqəbini daşıyırdı.
Hacı Şəhriyar xanın üçüncü oğlu Məhəmməd xan Urmiya şə-
hərində anadan olmuşdu. Mükəmməl mədrəsə təhsili almışdı. Qa-
carlara xidmət etmişdi. Sərtip rütbəsi almışdı.
Hacı Şəhriyar xanın dördüncü oğlu Cəlaləssəltənə xan Urmiya
anadan olmuşdu. Mükəmməl mədrəsə təhsili almışdı. Qacarlara
xidmət etmişdi.
I Səfiyar bəyin ikinci oğlu Hacı bəy Urmiya ətrafında anadan
olmuşdu. Mədrəsə təhsili almışdı. Nadir şaha, sonra Əmiraslan xan
Qırxlıya xidmət etmişdi.
1763-cü ildə Balbas və Zərza əşirətləri Rüstəm xan Qasımlı-
Avşara qarşı üsyana başladılar. Gündüzlü oymağının binə bağladığı
Dol mahalını qarət etdilər. Rüstəm xan bu xəbəri eşidib, Sayınqala
hakimi Mömün xanı və Qarahəsənli oymağının başçısı Məhəmməd
bəyi Qasımlıdərəsi yolu ilə kürdlərin ayaqlanmasını yatırmağa gön-
dərdi. Ardlarınca özü də Qaşqagədik yolu ilə getdi. Balbas tayfası
Mənqur və Pİran tayfaları ilə birlikdə Üşnəviyyə qəsəbəsində oturaq
etmişdi. Rüstəm xan Qəndil ətrafına yetişəndə balbaslarla üzləşdi.
Ağır bir savaş baş verdi. Nəhayət Avşar elinin şücaəti ilə Balbas
tayfası yenildi. Sığnaq mahalına üz tutub qaçdı. Qarət olunmuş
mallar geri qaytarıldı.
26
Nazlı mahalı
Urmiya vilayətinin inzibati bölgələrindən biri də Nazlı mahalı
idi. Mahalın ərazisi 96 kvadrat km-dən ibarət idi. О, şimaldan
Ənzəl, şərqdən Urmiya gölü, cənubdan Sumay, qərbdən Urmiyanın
özü ilə həmsərhəd idi. Mahalın mərkəzi Saatlı qəsəbəsi idi. Bu qəsə-
bə öz adını Avşar elinin Səidli oymağından almışdı. Qəsəbədə ma-
hal hakimləri, ruhanilər və başqa imtiyazlı təbəqələr əyləşərdilər.
Nazlı mahalında Avşar elinin Kuhgiluyəli (Kəhgəhli) oymağı ya-
şam sürürdü.
Rövzə mahalı
Urmiya xanlığının inzibati yörələrindən biri Rövzə mahalı idi.
Rövzə mahalı şimaldan Sumay, şərqdən Nazlı, cənubdan Tərgəvər,
qərbdən Urmiya ilə sınırlanır. Sənədlərdən görünür ki, Rövzə maha-
lına 25 böyük və kiçik kənd bağlı idi. Əhali əsasən hеyvandarlıqla
və əkinçiliklə məşğul idi. Mahal bəyləri Lar adlı böyük bir kənddə
yaşayırdılar. Kəlbəli sultan Qasımlı elin Qırxlı оymağını Rövzə
çayının sahilində yеrləşdirmişdi.
Sulduz mahalı
Urmiya vilayətinin inzibati bölgələrindən biri də Sulduz ma-
halı idi. Mahal öz adını XIII yüzildə monqollarla Azərbaycana gəl-
miş Sulduz ulusundan alıb. Qədir çayının mənsəbində yerləşən bu
mahal cənub tərəfdən Firəngi dağları ilə əhatə edilmişdir. Bu dağda
kükürd. əhəng və başqa minerallarla zəngin çoxlu mineral su bulaq-
ları vardır. Mahal şərq tərəfdən Soucbucaqla həmsərhəddir. Urmiya
gölünün cənubunda yerləşir. Sulduzda bir sıra Aysoru (Assuriyalı)
ailəsi yaşayırdı. Bu bölgədə Avşar eli ilə yanaşı Zaza, Pİran və
Məməş kürd tayfaları da qərar tuturdular.
27
Mahal bəyləri Rahidanə adlı kənddə yaşayırdılar. Bu kənddə
müdafiə əhəmiyyətli qala və istehkamlar yox idi.
1723-cü ildə Sulduz mahalında yaşayan Balbas kürd tayfası
Gündüzlü avşarlarının üstünə hücum edib, qətl-qarətlə məşğul
olmağa başladı. Urmiya bəylərbəyi Xudadad xan avşar igidlərindən
bir dəstəni balbasların üzərinə göndərdi. Avşarlar Qəndili-Laican
adlı yerdə onların üstünə hücuma keçdilər. Balbaslar seçmə igidlər-
dən təşkil olunduğuna baxmayaraq məğlub oldular. Çoxlu qənimət
ələ keçdi. Xudadad xan qoşununu geri çəkib, Dolmalar adlı yerdə
saxladı. Qoşun çəməndə otraq etmişdi. Bir cinahdan özü şəhərə
getmək istədi. Dirçələn balbaslar özlərini cəmləyib, əsirlərini azad
etmək və qənimətləri geri qaytarmaq üçün qəfildən Avşar qoşununa
hücuma keçdilər. Balbaslar əsirləri aparan döyüşçüləri öldürüb, yol-
daşlarını azad etdilər. Bu xəbər Xudadad xana yetişcək qeyzindən
özünü xəncərlə öldürdü.
1783-cü ildə Urmiya hakimi İmamqulu xanla Təbriz yürüşün-
də iştirak еdən Balbas tayfasınin başçısı Qərəni ağa Məməş Marağa
yоlu ilə qayıdarkən Sulduz mahalında qarətlə məşğul оlmuşdu. Bu
xəbəri еşidən İmamqulu xan sərkərdəsi Sərməst bəy Avşara tapşır-
mışdı ki, Qərəni ağanın yanına gеdib, qarət оlunmuş malları yiyə-
sinə qaytarmasını istəsin. Əgər bоyun qaçırsa, оna qarşı savaş açsın.
Özü də qоşun tоplayıb, Sərməst bəyin ardınca gеtdi. Bilirdi ki, əgər
savaş başlasa, Sərməst bəy az miqdar qоşunla onunla bacarma-
yacaq. Həm də quldurxasiyyət Qərəni ağanın tərsliyinə bələd idi.
Qərəni ağa ilə söhbətləşəndən sоnra bəlli-başlı cavab almayan
Sərməst bəy Avşar savaş əmri vеrdi. Azsaylı olduqlarından məğlub
olub geri çəkildi. Sərməst bəy qaçarkən arxadan vuruldu. Yеrdə ça-
balayarkən özünü yеtirən Qərəni ağa оnun başını kəsdi. Bu hеyndə
Avşar qоşunu özünü yеtirdi. Çatan qоşun savaşa başladı. İmamqulu
xan Sərməst bəyin ölməyini öyrənib, özü də savaşa qatıldı. Qərəni
ağa tablamayıb, qaçdı. Digər balbas başçıları da оnun ardınca götü-
rüldülər. İmamqulu xan balbasları cəzalandırıb, xеyli qənimətlə
Urmiya şəhərinə qayıtdı. Sulduz mahalından qəsb olunan mallar
yiyələrinə qaytarıldı.
28
Baranduz mahalı
Bəzi mənbələrdə bu mahalın adı Bərədost da yazılır. Mahal öz
adını Bəradost tayfasından alıb. Bəradost tayfası bəzi qaynaqlarda
Lolan da adlanır. Lolan İraq və İran sınırı arasındaki bölgədə yaşa-
yan ünlü bir tayfa idi. Geniş bir coğrafi əraziyə dağılmış olan lolan-
lar, Urmiya xanlığının siyasi yaşamında az-çox rol oynamışdılar.
Sədakan bölgəsi (İraq) lolanlarin yaşadığı ən böyük yurddur. İran-
daki lolanlar Urmiyannn Somay, Bəradost, Dol, Baranduz, Mərgə-
vər və Tərgəvər mahallarında yaşayırdılar. Şərəfnaməyə görə lolan-
lar Urmiya çevrəsində güçlü bir bəylik qurmuşdular. Lolanlar
Dumdum savaşında (1609-cu ildə Bəradost ağası Əmir xan Lepze-
rin və I Şah Abbas arasında meydana gələn döyüşdə) məğlubiyyətə
uğradılar. I Şah Abbas Kəlbəli sultan Qasım xan oğlu İmanlı-Av-
şara tapşırdı ki, Bəradost tayfasıni Urmiyadan çıxarsın. Onlar
osmanlılara qulluq edirdilər və bölgədə yağma ilə məşğul olurdular.
V. Minorski Bəradost tayfası haqqında yazır: “Bəradostlar
dövri: “Aləm-araya” görə, Şah Təhmasib zamanında Urmiyada bö-
yük əmirlər vali olarkən Şahsevən kimi tanınan Bəradost tayfası
Kara Tac, Tərgəvər ilə Mərgəvəri almış idi. 1012 (1603) –ci ildə I
Şah Abbas, Osmanlılara boyun əyməyən Əmir xan Bəradosta səda-
qətinin mükafatı olaraq Urmiya ilə Uşnu mahalını verdi. Fəqət bu
Əmir xan Bəradost, Urmiya qalasının sağlam olmadığını bahanə
edərək Dumdum qalasını da özü üçün istədi. Bu istək şahda şübhə
oyandırdı. Dumdum 1019 (1610)-cu ildə ildə zəbt edildi və Urmi-
yanın Ölgə bölgəsi, Kaban xan Bəydiliyə təslim olundu. Bəradostlar
bir hiylə ilə Dumdumu yenidən ələ keçirdilər. Bundan sonra Kaban
xanın yerinə (Təbrizli) Budaq xan Pörnək və nəhayət (Maragalı)
Ağa xan Müqəddəm gətirildi. Bununla bərabər eyni qaynaq şahlığın
böyük rütbəli əmirlərini sayarkən Urmiya valisi olaraq Avşar elinin
Imanlu oymağından Qasım xanın oğlu Kəlbəli sultanı zikr edir”.
Kəlbəli sultan 1628-ci ildə I Şah Abbasın fərmanı ilə Urmi-
yanın hakimi təyin olunmuşdu. O, 8 min avşar ailəsini İraq, Fars,
29
Kerman və Xorasandan köçürüb Urmiyaya yerləşdirmişdi. Tarixçi
Mirzə Rəşid Ədibüşşüəara yazır: «Osmanlılar və İranın bir sıra
sərhəddə yaşayan kürd tayfaları Təmir xan Əmir xan oğlunun
təhriki ilə Avşar elinin Urmiyaya qayıtmasına mane olmaq istədilər.
Salmasın Qarasu bölgəsində Kəlbəli xanla üzbəüz gəlib, savaşa baş-
ladılar. Avşar elinin qəhrəmanlığı sayəsində məğlub oldular. Bir
hisəsi öldürüldü, bir hissəsi isə qaçıb, dağlara sığındı. Kəlbəli xan
uğurla, öz eli ilə bərabər Urmiyaya daxil oldu. Elini yerbəyer edib
öz idarəsinə başladı. Avşar elinin hər oymağına bir mahal, bir
nahiyə verib, yerləşdirdi».
Kəlbəli sultan el-oymaqları mahal və nahiyələrdə yerləşdirən-
dən sonra paytaxtda az miqdar qoşun saxlmışdı. Bəradost tayfası
yenidən Urmiyaya hücum edir. Tayfa ağsaqqalları güclərinin az ol-
duğunu bildirib, barış təklif edirlər. Elə bu vaxt Kəlbəli sultanın
hərəmxanasından üstü örtüklü bir qızıl məcməi gəlir. Örtüyü qaldı-
rırlar. Baxırlar ki, bir siyirmə qılınc var. Tayfa başçıları bu işarənin
səbəbini soruşurlar. Kəlbəli sultan deyir ki, namusu, şərəfi olan
düşmənə təslim olmaz. Savaşmaq istəyən qılıncı götürüb, meydana
getsin, təslim olmaq istəyən örtüyü başına bağlayıb, hərəmxanaya
daxil olsun.
Bu sözdən sonra avşar əmirləri birləşib düşmən üstünə gedir-
lər. Qarahəsənli yaxınlığında savaş baş verir. Kəlbəli sultan baxır ki,
düşmənlər uşaq kimi qarşılarından qaçır. Fikirləşir ki, qaçmaqla on-
lara qurğu qurublar. Sonra baxır ki, öz cinahının ardından 300-400
atlı əlində nizə gəlir. Düşmənlər onları görüb, qaçmağa üz tuturlar.
Kəlbəli sultan düşmən qaçandan sonra köməyə gələnlərin kimliyi
ilə maraqlanır. Onlar kişi paltarı geymiş avşar qadınları idilər…
Təmir xan 1629-cu ildə bir dəstə kürdü başına yığıb, Urmiya-
ya hücuma keçir. Kəlbəli xan ona məktub göndərib sülhə dəvət edir.
Nəsihət kar etmədiyini görüb onun yerləşdiyi Dumdum qalasına
qoşun göndərir. Öncə qardaşı və sərkərdəsi Gəncəli xana tapşırır ki,
qalanı mühasirəyə alsın. Qala sərhəddə yerləşirdi. Tayfasın mərkəzi
sayılırdı. Bu əşirət təəssüb üzündən Təmir xana qoşulmuşdu. Gən-
cəli xan bir müddət qalanı mühasirədə saxlasa da, ala bilmədi. Kəl-
30
bəli xan özü onun ardınca gəldi. Avşarın seçmə oğullarını da gə-
tirdi. Həmin günün axşamçağısı qalanın ayağına yetişdi. Mühasirəni
yoxladı, hazırlığı, hücum planını nəzərdən keçirdi. Sonra bütün
qüvvə ilə sağdan, soldan qalaya hücuma başladı. Qalanın şərq və
qərb hissəsini ələ keçirdi. Bu vəziyyəti görən kürdlər özlərini müda-
fiə etmək üçün qaladan çıxdılar. Günbatana qədər şiddətlə vuruşdu-
lar. Kürdlərin çoxu avşarların qılıncına tuş gəldi. Qalanı qaçıb, yeni-
dən qalada daldalandı. Sabahı gün kürdlər avşarların qorxusundan
qaladan çıxmadılar. Fəqət, aralıdan top-tüfəng atmaqla günü
sovdular.
Kəlbəli sultan gecə müşavirə çağırıb, səngər qazdırdı, yollar
çəkdirdi. Onun tapşırığı ilə bir qatırı üç gün yedirdib, su vermədilər.
Üç gündən sonra qalanın ətrafına dolandırdılar. Qatır su xəttini
tapıb, eşələməyə başladı. Avşarlar qazıb, su xəttinə neft tökdülər.
Qaladakılar bir-iki gün də dözəndən sonra təslim olduqlarını bildir-
dilər. Qaladakı ruhanilərə quran möhrlətdirib, Kəlbəli sultana gön-
dərdilər. Kəlbəli sultan onlarla şərt kəsdi ki, top-tüfənginizi qoyub,
özünüz rədd olun. Təmir xan şərtə əməl etdi. Kəlbəli sultan qəni-
mətləri avşar döyüşçüləri arasında bölüşdürdü.
Səfəvilər zamanında Urmiya xalqı arasında şiə məzhəbini qə-
bul etmə ancaq fərdi olaraq görünür. Bugünə qədər oradaki kürdlər
və bəzi kəndlər (Balov) hələ də sünnidir. (Sünni) Nəqşibəndi şeyx-
lərinin nüfuzu haqqında bu vəqa bir fikir verə bilir: 1639-cu ildə
Sultan Murad, Diyarbəkırdə 30.000 – 40.000 müridi olan Urmiyali
Şeyx Mahmudu öldürtdü. Onun əcdadı da Urmiya şeyxləri idi”.
Cənubdan Tərgəvər, şərqdən Urmiyə mahalları şimaldan Ba-
laşan yüksəkliyi, qərbdən Şəkən bulağı, Dilavan və Nuşİrəvann gə-
diyi ilə həmsərhəddir. Mahalın kəndləri dağ ətəklərindı və düzənlik-
lərində yerləşmişdir.
Baranduz (Bəradost) adlı çay düzənlikdə salınan kəndləri su
ilə təmin edirdi Mahalın hakimləri həmin düzənliyini cənubundakı
Bəydostu dağınının üzərində salınmış “Kun-i miş” adlı qalada sakin
olurdular. Bu qala Urmiya xanlığının həbsxana funksiyasını da
yerinə yetirirdi. Qala başçıları xanın tələb etdiyi vaxtlarda divanxa-
31
nanın sərəncamına dörd yüzə qədər silahlı döyüşçülər göndərə
bilirdilər.
Baranduzda (Bəradostda) avşarlardan əlavə, Bəradost, Şək-
kak, Zərza, Cəlali kürdləri və çoxlu aysoru da yaşayırdı.
Məhəmmədmusa xan dayı tayfası olan Zərzalardan məktub
alır ki, əgər atanın qisasını almaq istəsən yardımına hazırıq. O, razı-
laşıb, balbasları da ətrafına toplayır. Baranduz mahalında bir qalaya
əyləşib, qoşunun sayını artırır. Sonra şəhərə hucum edir. Urmiyanın
kənarında Osmanlı hakimi Yusif paşanın qoşunu ilə rastlaşır. Zərza
və Balbas tayfasınin əhalisi igidliklə vuruşurlar. Yusif paşa məğlub
olub, Urmiya qalasına çəkilir. Avşar ağsaqqaları araya girib, vasitə-
çilik edirlər. Məhəmmədmusa xan Yusif paşa ilə barışır. Baranduz
mahalına çəkilib, əşirət əhlini hörmətlə yurdlarına yola salır. Bu
hadisə 1728-ci ildə (hicri qəməri 1140-cı ildə) baş vermişdi.
Baranduz (Bəradost) mahalında Cəlali tayfası da məskunlaşıb.
Cəlali tayfası (20 min nəfər) I Şah Abbasın hakimiyyəti dönəmində
Osmanlı sədrəzəmi Quyucu Murad paşanın qarşısından qaçaraq
Səfəvilərə sığınmışdı. Şah Abbas Cəlalilərdən səkkiz min nəfəri
Bəradost bölgəsində, qalanını isə Maku ətrafında yerləşdirmişdi.
Ənzəl mahalı
Urmiya vilayətinin inzibati bölgələrindən biri də Ənzəl mahalı
idi. Bu mahal bəzi mənbələrdə Qarabağ da adlanır. Ənzəl mahalı
şimaldan Salmas, şərqdən Urmiya gölü, cənubdan Sumay mahalı və
qərbdən Baranduz çayı ilə həmsərhəddir. Mahal I Şah Abbas
dövründən (1611-ci ildən) başlayaraq, xanlıqlar dövrünədək Yəhya
bəy və daha sonra onun nəsli tərəfindən irsi olaraq soyurqal və tiyul
hüququ əsasında idarə edilirdi.
Ənzəl mahalının bəyləri Xantaxtı adlı kənddə sakin idilər. Bu
kənddə Sasanilər dövrünə dair tarixi abidələr mövcüddur.
Ənzəl mahalında Avşar elinin Çapuqlu oymağı binələyirdi.
1724-cü ildə Qızılbaşlar məmləkətinin hər guşəsində üsyanlar baş
vermişdi. Ənzəldə, Göyərçinlik qalasında yaşayan Çapuqlu oyma-
32
ğından Qasım xan adlı bir nəfər Urmiya hakimi Məhəmmədqasım
xan Qasımlı-Avşara qarşı üsyan qaldırmışdı. Məhəmmədqasım xan
qoşun çəkib, Urmiyadan Ənzəl tərəfə getdi. Şəhərin yarımağac-
lığında, Qarahəsənlidə qarşılaşdılar. Döyüş baş verdi. Qasım xan
Çapuqlu Məhəmmədqasım xanın qarşısında duruş gətirməyib qaçdı.
Onu tutub, hakimin yanına gətirdilər. Məhəmmədqasım xan onun
başını kəsdirib, Ənzəl mahalına göndərdi.
Məhəmmədqasım xanın hakimiyyəti dönəmində Osmanlı or-
dusu Urmiyaya hücum etmişdi. Qasım xan Çapuqlunun qohum-
əqrabası Osmanlı ordusunun baş komandanı Sarı Mustafa paşanın
yanına gedib, Məhəmmədqasım xandan şikayət etdilər. Sarı Mus-
tafa paşa sərkərdəsi Yusif paşanı 10 min nəfərlik qoşunun başında
Urmiyaya göndərdi. O, Urmiyanı alıb, hiylə ilə Məhəmmədqasım
xanı əsir tutdu. Məhəmmədqasım xan öncədən ailəsini, oğul-övlad-
larını şəhərin 2 ağaclığındakı Baranduz mahalına göndərmişdi.
Yusif paşa Məhəmmədqasım xanı bir gecə qonaq saxlayıb,
yedirib-içirtdi. Sonra başını kəsib, Sarı Mustafa paşaya yolladı. Sarı
Mustafa paşa Ənzəl mahalına gedib onun başını düşməni Qasım
xanın ailəsinə verdi.
Məhəmmədqulu xan Ənzəl mahalını xarici basqınlardan qo-
rumaq üçün adlı sanlı sərkərdəsi və divanbəyisi İbrahim xan Araşlı-
Avşarı naib təyin etmişdi. Tarixçi Mirzə Rəşid Ədibəşşüara yazır ki,
Məhəmmədqulu xan İbrahim xan və başqa sərkərdələrə ənam-
ərmağanlar payladı. İbrahim xana göstəriş verdi ki, Ənzəl mahalına
qayıdıb, Göyərçinlik qalasında keşik çəksin.
Xoy hakimi Əhməd xan Dünbili İbrahim xana nifrət edirdi.
Onun qoçaqlığı, qorxmazlığı, uğurları Əhməd xanı dindən-dondan
çıxarırdı. Ona qarşı bir iş görə bilmədiyindən, hiylə işlətməklə onu
aradan götürmək qərarına gəldi. Bacısını xeyli pay-pürüşlə Məhəm-
mədqulu xana arvad göndərib, onunla yaxınlıq etmək istədi. Nikah
diplomatiyasından istifadə etdi. Məhəmmədqulu xana məktub ya-
zıb, bildirdi ki, bu qədər uğuruna, qələbələrinə İbrahim xan kölgə
salır. Hər yerdə qürrələnib, bildirir ki, Məhəmmədqulu xan mənim
qılıncımın hesabına taxta əyləşib. Gəl sən onun çarəsinə bax,
33
gələcəkdə sənə ziyanı toxuna bilər. Araşlı oymağına etibar etmək
olmaz. Əhməd xanın bu məktubu Məhəmmədqulu xanı şübhəyə
saldı. İbrahim xanı aradan götürmək üçün çarə axtardı. Fikirləşib,
Ənzəl mahalına kəklik ovuna yollandı. İbrahim xan el-oymağı
başına yığıb, Məhəmmədqulu xanın pişvazına çıxdı. Ovdan sonra
Məhəmmədqulu xan İbrahim xanı Ənzəldə buraxmayıb, özü ilə
bərabər Urmiyaya götürdü. Məhəmmədqulu xan İbrahim xanı bir
neçə gün sarayda saxlayandan sonra ortalığı boş görüb, bir xali
otağa dəvət etdi. Böyük oğlu Mustafaqulu xanı öyrətdi ki, get İbra-
him xanın xəncərini al. Mustafaqulu xan atasının tapşırığına əməl
etdi. İbrahim xan etibarına, xidmətlərinə görə, heç vaxt ağlına gətir-
məzdi ki, Məhəmmədqulu xan onu cəzalandıra bilər. Fərraşbaşının
müavini Saqi bəy bir dəstə fərraşla otağa girib, bildirdi ki, xanın
əmrinə görə sənin gözlərini çıxarmalıyıq. İbrahim xan əllərini yanı-
na salıb susdu.
Ənzəl mahalına daxil olan kəndlər: Alkan, Bəlleyi, Zəngava,
Səncilək, Meyşek, Hərmuvə, Kasıb, Koləng və Qırmandan ibarət
idi.
Sayınqala mahalı
Bu mahal hazırda Şahindеj adlanır. Tarixi kitablarda mahal
haqqında yazılır: «Marağanın cənub-şərqində yеrləşən bu mahal şi-
maldan Əcirli, Çahardоl mahalları, cənubdan Saqqız mahalı, şərq-
dən Tikab mahalı, qərbdən Bоkan mahalı ilə həmsərhəddir. Əhali
əsasən maldarlıqla məşğul idi”.
Mahal оnun qərb sərhəddindəki Cığatu çayının Sarıq qоlu və
burada mövcud оlan bulaqların suyu ilə təmin еdilirdi. XVIII, XIX
yüzillərdə Sayınqaladan başqa yеrlərə gеdən yоllar (Miyandab və Ti-
kab yоllarını istisna еtməklə) yararsız idi. Nisbətən əlvеrişli оlan Mi-
yandab və Tikab yоlları da yağışlı və qarlı günlərdə kеçilməz оlurdu.
Mahalın cənub-qərbində Kirifli (Kərəftu adlanır) dağı uzanır.
Оrada bir sıra mağaralar vardır. Dağın müxtəlif yеrlərində və mağa-
raların divarlarında çоxlu daşüstü təsvirlər və yazılar vardır.
34
Mərkəzi Kürdistan əyalətinə gеdən yоl üzərində yеrləşən Sa-
yınqala kəndi müəyyən stratеji və hərbi əhəmiyyətə malik idi. Sa-
yınqalada Böyük xan, Mirzəcan, Qırxayaq və Şah Məhəmməd Nоv-
danı adlı çеşmələr axırdı. Çоx güman ki, kənddə müdafiə əhəmiy-
yətli Sayın adlı qalanın оlması ilə əlaqədar оlaraq оna həmin ad
vеrilmişdir». Sayınqala ətrafında Avşar еlinin Araşlı və Qasımlı оy-
maqlarının tayfa-tirələri yaşayırlar.
Sayınqala mahalında Mahmudcuq (şiə kürdlər), Səfəxana,
Ağtəpə kimi kəndlərdə kürdlər qərar tuturlar.
Məhəmmədmömün xan Sayınqala şəhərində anadan оlmuşdu.
Mədrəsə təhsili almışdı. Nadir şah Qırxlı-Avşara xidmət еtmişdi.
Sayınqalanın hakimi idi. Nadir şah Mоsul savaşından qayıdandan
sоnra Urmiyada oturaq еtmişdi. Оnu yanına çağırıb, hеsab-kitab
istəmişdi. Hеsabda naqis faktlar оlduğunu görüb, Mömün xanın
gözlərinə mil çəkilməsini əmr еtmişdi. Sоnra оnu yеnidən Sayın-
qalaya hakim göndərmişdi.
Mömün xan Urmiya xanlarının hamısına can-başla qulluq
göstərmişdi. Rüstəm xan Qasımlı-Avşara sərkərdə kimi xidmət еt-
mişdi. Rüstəm xanın hakimiyyətinin ilk illərində Balbas və Zərza
əşirətləri üsyana başladılar. Gündüzlü оymağının binə bağladığı Dоl
mahalını qarət еtdilər. Rüstəm xan bu xəbəri еşidib, Sayınqala
hakimi Mömün xanı və Qarahəsənli оymağının başçısı Məhəmməd
bəyi Qasımlıdərəsi yоlu ilə kürdlərin ayaqlanmasını yatırmağa gön-
dərdi. Mömün xan оnların fitnəsini dəf еtmişdi.
Mömün xan Rüstəm xanın qətl xəbərini еşidib, qоşunu ilə
Urmiya şəhərinə yürüş еtdi. Şəhərə daxil оlub hakimin qəsdçilərini
həbs еtdirdi. Bazar mеydanında Bağır bəyi və yardımçılarını tikə-
tikə dоğratdırdı. Müvəqqəti оlaraq Urmiyaya hakimlik еtməyə baş-
ladı. Avşar еlinin оymaq başçılarını bir araya tоplayıb, məslə-
hətləşmə apardı. Kimin hakim оlması məsələsi оrtalığa gəldi. Bütün
avşar bəyləri bir ağızdan bildirdilər ki, Məhəmmədmusa xanın оğlu
Rzaqulu xan məsləhətdir. Dədə-babadan оnlar Avşar еlinə başçılıq
еdiblər. Təəssüf ki, о Kərim xan Zəndin yanında girоvdur.
35
Mömün xan və Avşar еlinin başçıları məsləhətləşib, Kərim
xan Zəndə Rzaqulu xanla ilgili müraciət еtdilər. Оnun ardınca gön-
dərilən hеyətə Mirzə Məhəmmədcəfər İmanlı başçılıq еdirdi. Mirzə
Məhəmmədcəfər, Lütfulla bəy Ustaclı, Kəlbəli bəy Avşar və
başqaları Şiraza yоla düşdülər. Kərim xanın yanına gеdib, ərizəni
təqdim еtdilər. Kərim xan оlandan çоx təəssüflənib, Mömün xanın,
avşar еlinin başçılarının və Rzaqulu xanın bacısı оlan arvadının
razılığını nəzərə alıb, bu istəyi qəbul еtdi.
Rzaqulu xan Urmiyaya dönəndən sоnra Mömün xanı özünə
naib təyin еtdi.
Üşnü mahalı
Urmiya xanlığına bağlı məntəqələrdən biri də Üşnü mahalı
idi. Üşnü mahalı şimaldan Urmiya, şərqdən Sulduz, qərbdən Qa-
sımlı dərəsi ilə həmsərhəddir.Üşnü ümumiyyətlə dağlıq yerdir. La-
kin onun əsas kəndləri mahalın mərkəzində uzanan düzənlikdə yer-
ləşir.Qaradağ və Kəlləşin dağları arasındakı dərələrdən axan Əlixan
və Ağçay bu düzənliyə tökülür.Həmin çaylar ovalığı suvardıqdan
sonra Qədirçayla birləşir. Urmiya şəhərinin su ilə təmin edən
məşhur Şəhər çayı da həmin düzənlikdən keçməli olur.
Mahalın mərkəzi Üşnü şəhəri idi. Bəzi qaynaqlarda bu şəhər
Üşnəviyyə adlanır. Dağlar qoynunda salınan bu köhnə şəhər gözəl
iqlim şəraitinə malikdir. Orada çoxlu taxıl, dənli bitkilər və meyvə
məhsulları istehsal edilirdi. Mahal bəylərinin iqamətgahı şəhərin
şimal tərfində yerləşən “Dərin qala” adlı kənd idi. Sıldırım qayaları
üzərində salınmış bu qalaya “Üşnü qalası” da deyilirdi. Qalada 600-
ə yaxın ailə yaşayırdı. Burada iki xanəgah və Çarsu bazarı var idi.
Bazarda müxtəlif peşələrlə məşğul olan sənətkarlar və tacirlər
fəliyyət göstərirdilər.
Şəhər əhalisi natural vergilərdən başqa xanın xəzinəsinə ildə
müəyyən miqdarda pul da göndərirdilər.
İmamqulu xan və Məhəmmədqulu xanın hakimiyyəti dönə-
mində Üşnəviyyə (Üşnü) mahalının hakimi Nuh bəy Zərza idi.
36
Dəşt mahalı
Urmiya xanlığına bağlı məntəqələrdən biri də Dəşt mahalı idi.
Dəşt mahalının ərazisi əsasən dağlıq və təpəliklərdən ibarətdir. O,
cənubdan Mərgəvər, şərqdən Urmiya gölü, şimaldan Bərrə, Rövzə,
qərbdən Mirşeyxi və Zərinə çayları ilə həmsərhəddir. Mahalın
dərələrindən və düzənliklərindən bir sıra çaylar, çeşmələr axır.
XVIII və XIX yüzilliklərdə mahal bəyləri Bərdəsur kəndindəki
qalada yaşayırdılar. Dəştin dağlarında bir neçə tayfa, o cümlədən
Hərgi adlı kürd tayfası yaşam sürürdü. Onlar qışda Amadi vadisinə
köçürdülər.
Mərgəvər mahalı
Mahal Şəmdinan, Ovsi, Qəsəbəli kəndləri və Bərdəsur mahalı
ilə həmsərhəddir. Mahalın ərazisi əsasən dağlıqdır. Onun ən böyük
düzənliyi uzunluğu 5 və eni 1, 5 mil olan ovalıqdır.
Mərgəvərin əhalisi Pinar çayının suyundan istifadə edirdi.
Mahalda çoxlu su mənbələri olduğundan onun havası çox vaxt
dumanlı və rütubətli olurdu.
Mərgəvərdə heyvandarlıq geniş inkişaf etmişdir. Mahalda
yem ehtiyatı tükənməz olduğundan yerli maldar əhalidən başqa, bir
sıra kürd əşirətləri də öz mal-qarasını həmin otlaqlada yemləyir-
dilər.
Mərgəvər mahalı kürd basqınçıların yolu üzərində yerləşirdi.
Tarixən yağmaçı kürdlər bu yoldan istifadə edib Urmiya vilayətinə
korluq vururdular.
1639-cu ildə Urmiya vilayətə hücum edən kürdlər mahal əha-
lisinə xeyli zərər vermişdilər. Kürdlər Tərgəvər, Mərgəvər mahalları
tərəfdən Urmiyaya hücuma keçmişdilər. Urmiya ətrafında kürdlərin
qabağını kəsən Gəncəli xan İmanlı-Avşar onları məğlub etmişdi.
37
Kəlləşin dağının qərb tərəfində hündür və əlçatmaz yerdə
mövcud olan Pinar qalası mahalın mərkəzi idi. Xanlıq dönəmində
qalada iki yüz nəfərlik daimi silahlı dəstə saxlanılırdı.
Mərgəvərin əhalisi cəsarətli və döyüşkən ruhlu adamlar idi.
Ağır təbii şərait onların davamlı və dözümlü tərbiyə olunmasına
müsbət təsir göstərmişdi. XVIII əsrin 3-cu illərində Azərbaycan
ərazisində gedən İran-Osmanlı müharibələri mahal əhalisinin
seyrəkləşməsinə və bir çox kəndlərin dağılmasına səbəb olmuşdur.
Məşhur Dumdum qalası Mərgəvər mahalında yerləşirdi.
Tərgəvər mahalı
Cənubdan Dəşt, şərqdən Urmiya mahalları, şimaldan Nazlı
çayı, qərbdən Mərgəvərlə həmsərhəddir. Mahalın əsas düzənliyi
Deyr dərəsindən başlayaraq şimal-şərqə-Bərdərəş və Ərzin qalaları-
na qədər geniş məsafədə uzanır. Mahalın ərazisi Nazlı çayından
ayrılan və Meşgin adı daşıyan qolun suyu ilə təmin edilir. Bu çay-
dan əlavə Tərgəvərdə çoxlu bulaq da vardır.
Maşqan çayının sahilində salınan Ərzin qalası Tərgəvər ha-
kimlərinin sakin olduqları yer idi. Lazım gəldikdə mahal xanlığın
ixtiyarınna 200 nəfər döyüşçü göndərə bilərdi.
Mahalda aşağıdakı kəndlər daxil idi: Əbni, Telli, Tüləkə, Şey-
ban, Balaoğlan, Haruran, Məvanə, Həni, Əşki, Xinəki, Əvi, Dostlar
və Ərzin. Bu kəndlərdən Tüləki, Məvanə, Həni və Balaoğlan
kəndlərinin sakinləri əsasən Aysori xristianları idilər.
XVIII yüzilin sonlarında kürdlərin Hərki tayfası Tərgəvər
mahalında binələmişdi. Bu əşirət üsyana başladı. Məhəmmədqulu
xan həmin mahaldakı adamlarına göstəriş vеrdi ki, hərkiləri qоvub
çıxarsınlar. Hərki üsyanı yatırıldı.
Məhəmmədqulu xan Avşarın hakimiyyəti dönəmində Tərgə-
vər mahalının naibi İbrahim xan idi.
38
Sumay mahalı
Cənubdan Baranduz, şərqdən Urmiya, şimaldan Salmas ma-
halı, İskəndər və Sultan adlı kiçik dağlarla həmsərhəddir. Mahal
dağlıq sahə olduğu üçün onun sakinləri əsasən maldarlıqla məşğul
olurdular. Eyni zamanda burada əkinçiklik də yayılmışdır.
Sumay Türkiyə sərhəddində yerləşdiyinə görə daima münaqi-
şə obyekti idi. Nəticədə oradakı kəndlərin təxminən yarısı tamamilə
dağılmış və sıradan çıxmışdır.
Sumay bəyləri Bələkə kəndində salınmış qalada yaşayırdılar.
Bərdəsur mahalı
Mərgəvər, Şəmdinan, Urmiyə və Tərgəvər mahalları ilə əhatə
edilmişdir. Onun inzibati mərkəzi yüzdən artıq evi olan Bərdəsur
kəndi idi. Bu qala yerli hakimlərin iqamətgahı idi. Qalada dövlət iş-
ləri ilə məşğul olan hissə “Ələmlik”, yerli hakimin ailəsinin yaşadı-
ğı hissə isə “Hərəmlik” adlanırdı. Orada Nəqşibəndi təriqətinə mən-
sub xanəgah var idi. Xanlıqlar dövründə burada həmin təiqətin baş
ruhanisi Xəlifə Şeyx Səid Saleh və onun xəlifələri otururdu.
Bu ruhaniyə “Pustnişin” Xəlifə deyilirdi. Mahalda bir çox
adam həmin Şeyxə etiqad edirdi, o, ümumiyyətlə bütün Urmiya
vilayətində nüfuza malik idi. Hakim xanlar bu təriqətə mənsub olan
əhalinin ələ almaq məqsədilə şeyxə bir neçə kənd vəqf etmişdilər.
Bərdəsur qalasında mahal hakimindən başqa, nüfuzlu bəylər,
ruhanilər və başqa imtiyazlı təbəqələr yaşayırdılar. Bunlardan əlavə,
orada 400 nəfərə yaxın silahlı dəstə var idi. Qalanın üzərindəki
kitabədən məlum olur ki, o, Gülənbər adlı bəy tərəfindən XII
yüzilin axırlarında Osmanlı basqınlarından və yarımköçəri tayfala-
rın hücumlarınndan qorunmaq üçün tikilmişdir.
39
Bəykişili mahalı
Xanlığın kiçik mahallarından biri olan Bəykişili şimaldan
Nazlı çayı, şərqdən Urmiyə gölü, cənubdan Urmiya mahalı, qərbdən
Baranduzla həmsərhəddir. Mahal öz adını Avşar elinin Bəykişili
oymağından alıb. Bəykişili oymağı əsasən Urmiya bölgəsində köç-
düşlə məşğul id. Tarixi ədəbiyyatda bəzən Bəgəşli, Bəgişli kimi də
yazılır.
Bəgişli oymağının ünlü nümayəndələrindən biri Pənah bəy
idi. Pənah bəy Fətəli xan Araşlı-Avşarın sərkərdələri arasında qo-
çaqlığı ilə seçilirdi.
Bəgişli oymağının ünlü simalarından biri də Fətəli bəydir.
Fətəli bəy Fətəli xan Araşlı-Avşara xidmət etmişdi.
Bəgişli oymağının məşhur nümayəndələrindən biri də Qulu
bəydir. Qulu bəy Fətəli xan Araşlı-Avşarın qoşununda qulluq et-
mişdi.
Bəgişli oymağının tanınmış nümayəndələrindən biri də Meh-
rab xandır. Mehrab xan Avşar Fətəli şah Qovanlı-Qacarın tanınmış
sərkərdələrindən idi.
Bəykişili mahalının ərazisi əsasən düzənlikdir. Onu təşkil
edən 51 kənd həmin düzənlikdə yerləşirdi. Burada əkinçilik geniş
yayılmışdı. Əkin sahələri, bağ və bostanlar ümumiyyətlə çay və və
çeşmə suları ilə suvarılırdı.
Xanlığın əsas limanlarından biri olan Gölmanxana bu mahal-
da yerləşirdi. Mahalın mərkəzi Miyavəq kəndində kiçik bir qala idi.
Bu qala xarici işğalçıların hücumu nəticəsində sonralar xarabaya
çevriıdi.
Təkab mahalı
Marağa xanlığının cənub-şərqində yerləşən ən böyük mahal-
lardan biri idi. O, şimaldan Sərəs, Qaraağac, cənubdan Miranşah,
şərqdən Ənguran, qərbdən Sayınqala mahalları ilə həmsərhəddir.
Mahalın ərazisi dağlıqdır. Bulaq və buradan axan yeganə Təkab
40
çayı əhalini su ilə təmin edirdi. Təkab mahalı çox geniş əraziyə ma-
lik olduğu üçün inzibati cəhətdən Tikantənə və Aşağı Təkab
nahiyyələrinə ayrılırdı.
Təkab mahalının ümumi inzibati mərkəzi mühüm ticarət və
strateji əhəmiyyəti olan Tikantanə kəndi idi. Burada dükanlar, həf-
təbazarı və hamam var idi.
Miyandab mahalı
Mahal Marağanın cənub-qərbində, Urmiyə gölünün sahilində
və tam düzənlikdə yerləşmişdir. O, şimaldan Kavdil kəndi, cənub-
dan Tatau, şərqdən Cığıtı və qərbdən Urmiyə gölü ilə həmsərhəddir.
Miyandabın havası istiyə maildir və ərazisinin müəyyən hissəsi
bataqlıqdır. Burada ilin bütün fəsillərində mal-qaranın otlaması
üçün yaş yem olduğu üçün qoyunçuluq geniş yayılmışdır.
Mahalın mərkəzindən əlavə, onun böyük kəndləri olan Qaba-
nava və Zənciravada da həftəlik bazar təşkil edilirdi. Miyandabı
başqa şəhər və mahallarda rahat karvan yolları birləşdirir. Mahalın
mərkəzi Miyandab qəsəbəsi idi. Xamlığın başqa mahallarına nis-
bətən burada ipəkçilik daha artıq inkişaf etmişdir.
Sovucbulaq mahalı
Bu mahal hazırda Mahabad adlanır. Qədim zamanlardan Ur-
miya vilayətinə tabe idi. Bu bölgədə Mükri, Məməş, Dehbokri,
Məngur və Gəvrək tayfaları yaşayır.
İmamqulu xan və Məhəmmədqulu xanın hakimiyyəti dönə-
mində Sovucbulaq mahalının hakimi Budaq xan Mükri idi.
Urmiya mahalı
Urmiya mahalının inzibati mərkəzi Urmiya şəhəri idi. Şəhər
əhalisinin suya olan ehtiyacı Urmiyə və yaxud «Şəhər» çayı adlanan
41
çay vasitəsilə təmin edilirdi. Əhalinin əsas peşəsi bağçılıq, xüsusilə
üzümçülük, sənətkarlıq, ticarət, əkinçilik və maldarlıq idi.
Xanlıqlar dövründə şəhər qalın və möhkəm daş hasarla əhatə
edilmişdir. Qala divarlarının ətrafında geniş və dərinxəndəklər qa-
zılmışdı. Şəhə daxil olmaq üçün qala divarlarında Torpaqqala, Ha-
zaran, Bazarbaş, Şah Yurdu (Yurte-şah), Hindi, Məşəd, Ərk, adlı
darvazalar var idi.
Şəhərdə müxtəlif qollara malik olan üstüörtülü bazar və tica-
rət əhəmiyyəti daşıyan bazariçi karvansaralar mövcud idi.
Urmiya mahalında Avşar elinin Qasımlı, Araşlı, Dərzili (Tər-
zili) aymaqları qərar tutmuşdu.
Dostları ilə paylaş: |