nterferonların biotexnologiyası. London alimləri saaks və Lindemani
1957-ci ildə müəyyən etdilər ki, viruslar təsirinə məruz qalmış heyvan hüceyrələri
onlara birus yolixmasına qarşı davamlılıq verən xüsusi maddələr ifraz edirlər.
Yoluxucu virusların çoxalmasının qarşısını alan bu maddələrə interferonlar
deyilir.(interferon ingiliscə “interfere” sözündən olub, “mane olmaq” deməkdir).
Bu elmi kəşf yoluxucu virislara qarşı mübarizə üçün yeni yollar açdı.
nterferonların kimyəvi quruluşu, biosintez yolları, viruslara təsir mexanizmi,
klinikada istifadə etmək üçün lazım olan bioloji xüsssusiyyətləri öyrənildi. Onlar
qısa zəncirli zülallar olub 146-166 amin tutşularından təşkil olunmuşlar. Üç qrup
interferonlar məlumdur:
1.Virusların leykositlərə təsirindən əmələ gələn α- interferonlar;
2.Virusların fibroblastlara təsirindən əmələ gələn β- interferonlar;
3. mmunitet xassəsi daşıyan y-interferonlar.
nterferonlar virus xəstəlikləri, skleroz, osteosarkoma, miolem, udlaq, ciyər
və beyin şişlərinə qarşı müsbət müalicəvi təsirə malikdirlər. Onlar növ
spesifikliyinə malik olub, insanların müalicəsində ancaq insan hüceyrələrindən
alınmış olanları kara gəlir. 1 l insan qanından 1 mkq interferon alınır. Deməli,
interferon almaq üçün başqa səmərəli mənbə axtarmaq lazımdır.
nsan hüceyrələrində interferonları sintez edən RNT çox az olub, müxtəlif
zülallar sintez edən RNT-nin ümüumi miqdarını 0,1%-ni təşkil edir. Ona görə də
insan interferonu geninin klonlaşdırılması xeyli çətin başa gəlir.
Bu çətinliyə baxmayaraq genitik mühəndislik yolu ilə interferon (leykositlər,
ffibroblast və immunogen) genləri E. coli hüceyrəsində klonlaşdırılmışdır. Həmin
üsulla alınan E. coli bakteriya kulturası qida mühitinin 1 litrində 5 mq interferon
sintez edib toplayır ki, bu miqdar 1 l insan qanında olan interferonlardan 5 min
dəfə çoxdur. Amerika, isveçrə, Almaniya, ingiltərə və eləcədə Rusiyada E. Coli
bakteriyasından sənayedə interferonların istehsalı texnologiyası həyata keçirilir.
Son illər Amerika alimləri Saccharomyces serevisae maya göbələyi
hüceyrəsinə müvafiq rekombinat molekulu keçirmək və təsir etmə üsullarını
öyrənməklə interferon sintezedən maya göbələyi almışlar.
nterferonların ətraflı tədqiqi göstərri ki, onların ümumi xassələri ilə yanaşı,
hər birinin özünəməxsus xüsusiyyətləri də vardır. Onların aşkar edilməsi səyəsində
müvafiq genləri məqsədyönlü dəyişməklə interferonların xassələrini dəyişmək
mümkün olmuş, nəticədə yeni xassəli interferonlar alınmışdır.
nterferonların
biotexnologiyası
hələlik
öz
inkişafının
başlanğıc
nöqtəsindədir. Bəşəriyyəti narahat edən bir çox xəstəliklərin müalicəsondə
interferonlara böyük ümid bəslənilir.
Genetik mühəndislik və vaksinlərin alınması. Bu günə qədər istifadə
olunan vaksinlər müsbət və mənfi xassələrə malikdirlər ki, onlar vaksinlərin
istehsalı və təsiretmə xüsusiyyətləri ilə bağlıdır. Bəzi canlı və öldürülmüş
mikroorqanizmlər, məsələn, hepatit B viruslar, papoviruslar, herpesviruslar
potensial onkogen xassəyə malik olduqları üçün onlardan vaksin almaq mümkün
deyildir. Çox vaxt adi üsulla kifayət qədər antigenlər alınmasının qeyri-
mümkünlüyü vaksinlərin alınmasında çətinlik törədir (məsələn, hepatit A və B
arenovirusların, malyariya və mieloidoz viruslarının antigenləri).
Genetik mühəndislik metodları ilə alınan vaksinlər aşağıdakı üstünlüklərə
malikdir:
1.
preparatlarda ballast (lazımsız) komponentlərin olmaması və ya cüzi
miqdarda olması;
2.
preparatların tam zərərsizliyi (antigenlər virulent olmayan rekombinat
hüceyrələrdən alındığı üçün preparatda hüceyrələrdən alındığı üçün preparatda
hüceyrələrin olması təhlükə törətmir);
3.
preparatın ucuz başa gəlməsi.
Genetik mühəndisliyin geniş imkanlara malik olması ondan yoluxucu
xəstəliklərə, ilk növəbədə yoluxucu viruslara qarşı vaksinlərin alınmasında istifadə
etmək inkanını yaratdı. Virus genemu prokariot hüceyrə genomuna nisbətən çox
sadə və kiçik ölçüyə malik olduğundan virus DNT-sində yerləşən geni
klonlaşdırmaq nisbətən asan başa gəlir. Lakin bu üsulla asanlıqla hepatit, qrip və
polimielit virusları genini daşıyan rekombinat bakterial plazmidlər (DNT
molekulu) alınmasına baxmayaraq, onların bakteriya hüceyrəsində ekspressiyasını
yaratmaq mümkün olmurdu. Bu, hər şeydən əvvəl, həmin virusların uzun sürən
təkamül prosesində insan və ali heyvanların orqanizmində parazitliyə
uyğunlaşması ilə əlaqədardır. Çoxalma məqsədilə onlar parazitik etdikləri
hüceyrənin biosintetik sistemindən istifadə edirlər. Bu biosintetik sistem prokariot
orqanizmlərin biosintetik sistemindən kəskin fərqlənir. Deməli, yoluxucu viruslar
üçün resipient hüceyrə rolunu eukariot mikroorqanizmlər oynamalı idi. Lakin
maya göbələkləri və digər ibtidai eukariot orqanizmlərdən istifadə etdikdə belə
istənilən nəticə alınmadı.
Ali eukariot hüceyrələrdə (toyuq embrionu, heyvan və insan hüceyrəsi
kulturaları) təcrübələr vasitəsilə rekombinat virus DNT-sini çoxaltmaqla virusa
qarşı antigenlərdən ibarət faydalı vaksinlərin alınması sübut olundu.
Antigen xassəyə malik immonugen zülalların gen mühəndisliyi üsulu ilə
alınması da böyük əhəmiyyət kəsb edir. mmonugen zülallara bütün virus zülalları
və bir çox mikrob vaksinləri aiddir. mmonugen zülalların əsas xüsusiyyəti onların
orqanizmdə antitellər əmələ gətirməsidir.
Bakteriya və göbələk hüceyrəsində virus zülalı polipeptidli monomerlər
şə
klində sintez olunmasına baxmayaraq, onlar birləşib üçüncü və ya dördüncü
(fəza) quruluşu yaratmaq imkanına malik deyillər. Buna görə də prokariot və
ibtidai eukariotlarda sintezolunan zülallar immonugen xassə daşımırlar.
Lakin mikrobioloji sintez yolu ilə viruslara qarşı vaksinlərin alınması
eukariot sistemlərdəki sintezə nisbətən çox böyük səmərə ilə başa gəlir. Gen
mühəndisliyi üsulu ilə belə xassəyə malik mikroorqanizmlərin alınması üçün
müəyyən fundamental elmi problemlər həll olunmalıdır. Bununla bərabər viruslar
tərəfindən xəstəliklərə qarşı gen mühəndisliyi vaksinləri alınması nəticəsində
müəyyən müvəffəqiyyətlər əldə edilmişdir.
Hepatit A virusları. Hepatit A və ya yoluxucu hepatit çox geniş yayılmış
virus xəstəliklərindəndir. Bu xəstəliklə mübarizədə qanında hepatit A virusuna
qarşı antitellər olan insan zərdabından istifadə edilir. Son illər hepatit A viruslarını
heyvan və insan hüceyrələrində yetişdirməklə vaksinlər alınmışdır, nəticədə
viruslar və onların fərdi struktur zülallarının preparativ alınması mümkün
olmuşdur. Fərdi struktur zülalların təsirindən sintezedilən antitellər bütöv viruslara
qarşı həssas olmurlar.
Gen mühəndisliyi üsulları ilə bakteriya hüceyrələrindən hibrid antitellər
alınmışdır. Lakin onlar da hepatit A viruslarına qarşı mübarizədə istifadə olunmağa
yararsızdırlar. Bu sahədə elmi axtarışlar davam etdirilir.
Poliomielit virusları. Poliomietil virusları insanların əsəb sisteminə təsir
edib paralic əmələ gətirirlər. Canlı və cansız vaksinlərin alınması və birgə tətbiqi
demək olar ki, xəstəliyin qarşısının alınmasına səbəb olur. Poliomilet əleyhinə
vaksinlər alınmasının ən əlverişli yolu gen mühəndisliyi üsuludur. Bunun üçün
aşağıdakı məsələlərin həlli tələb olunur:
1.poliomielit
xəstələyini
törədən
virusun
biomolekulyar
və
genetik
xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi;
2.poliomielit virusu zülalının sintezini törədən güclü promotora malik vektorun
quraşdırılması və bakteriya hüceyrəsinə keçirilməsi;
3.hüceyrədə rekombinat molekulun stabilliyi və təsirinin təmin olunması;
4.virus zülalının hüceyrədən xaricə ifraz olunması.
Hazırda poliomilet virusu (YPI) zülalını sintezedən gendən ibarət hibrid
plazmid alınmış β-laktamaza geni vasitəsilə nişanlanmış E. coli bakteriyası
hüceyrəsində klonlaşdırılmışdır. Lakin bakteriya hüceyrəsinin sintez etdiyi YPI
zülalı virusun antizərdabına qarşı reaksiya göstərməmişdir. Bu, ilk növbədə
sintezolunan III struktur quruluşunun YPI zülalının III struktur qurluşundan fərqli
olması ilə əlaqədardır.
Dabaq xəstəliyini törədən viruslar. Dabaq heyvan xəstəliyi olub kənd
təsərrüfatına böyük ziyan vurur. Xəstəliyə qarşı formalinlə öldürülmüş dabaq
virusları əsasında alınan vaksinlərdən istifadə olunur. Lakin bu üsulla alınan
vaksinlər bəzən zəif də olsa virulentlik göstərir və xəstəliyin daha da güclənməsinə
səbəb olur.
Məlumdur ki, dabaq virusları heyvanlarda virusları neytrallaşdıran
antitellərin sintezinə səbəb olur. Lakin heyvanlardan çoxlu miqdarda belə
antitellərdən ibarət vaksinin alınması böyük çətinliklər törədir.
Bir çox ölkələrdə artıq gen mühəndisliyi üsulu ilə dabaq virusu zülalını
sintezedən E. coli bakteriyası alınmışdır. Bakteriyadan alınan zülal
aktivsizləşdirilmiş dabaq viruslarına nisbətən virulent xassəyə malik deyil və
heyvanlar üçün tam təhlükəsizdir. Bu üsulla asanlıqla çoxlu vaksin alınması onun
tezliklə dabaq xəstəliyinə qarşı mübarizədə tətbiqinə səbəb olmuşdur.
Hepatit xəstəliyini törədən viruslar. Yoluxucu xəstəliktörədən hepatit bir
neçə qrupa bölünür. (Hepatit A, hepatit B və s.). Bunların içərisində ən geniş
yayılanı və təhlükəli olanı hepatit B virusudur. Onun törətdiyi xəstəlik kəskin
respirativ xəstəliklərdən sonra ikinci yeri tutur. Xəstəlik əleyhinə vaksin almaq
üçün antitellər kimi xəstə qan plazmasından istifadə olunur ki, nəticədə onun
tətbiqi məhdudlaşır: birincisi, plazmadan antitelləri ayırıb səylə təmizləmək lazım
gəlir (çox vaxt vaksində zülalın qarışığı olur ki, bu da peyvənd zamanı allergiya və
antiimmunogen reaksiyalara səbəb olur); ikincisi, vaksin almaq üçün çoxlu qan
plazması tələb olunur.
Gen mühəndisliyi üsulu ilə hepatit B virus xəstəliyi əleyhinə vaksin alınması
tam həll olunmamışdır. Çoxlu hibrid vektor molekulları alınmış və E. coli
bakteriyası hüceyrəsində klonlaşdırılmışdır. Bütün hallarda E. coli bakteriyası çox
zəif bitmək və az miqdarda virus sintez etmək xassələrinə malik olmuşdur. Bu,
antigenin bakteriya hüceyrəsi üçün zəhərli olması ilə izah edilir.
Bitki viruslarının immunodiaqnostikası. Təbiətdə
mədəni
bitkiləri
xəstələndirən yüzlərlə virus yayılmışdır. Onlar kənd təsərrüfatına böyük ziyan
vururlar.
Viruslarla ən çox yoluxan vegetativ yolla çoxalan kənd təsərrüfatı
bitkiləridir. Virusla yoluxmuş bitkilərin məhsuldarlığı getdikcə aşağı düşür və
nəticədə bitki cırlaşır.
Virusla çox geniş yoluxan kartof yumrularıdır. Kartof yumrularının demək
olar ki, hamısı virusla yoluxmuş olur. Kartof bitkisini xəstələndirən 20-dən çox
virus növü məlumdur. Virussuz kartof yumrusundan əmələgələn bitkinin
məhsuldarlığı virusla yoluxmuş yumrudan alınan bitkiyə nisbətən 40-80% çox
olur.
Bitkinin virus xəstəliklərinə qarşı əsas mübarizə üsullarından biri sağlam
bitkilərin alınmasıdır. Sağlam bitkilər almaq üçün yoluxmayan toxumalar və uc
tumurcuqların becərilməsi kimi üsullardan istifadə edilir. Bu üsullar hesabına çox
böyük səmərə ilə sağlam bitkilər alınır, lakin onlar asanlıqla xəstə bitkilərdən
yenidən virusla yoluxa bilirlər. Buna görə də mübarizə tədbiri kimi xəstəlik
yayılmış sahədə bütün bitkiləri yandırmaq tələb olunur. Bu profilaktika tədbirində
ə
sas şərt vaxtında bitkilərin virusla yoluxduğunu təyin edib diaqnoz qoymaqdır.
Bir çox ölkələrdə bu məqsədlə virusların immunodiaqnostikası və ya
antizərdablardan istifadə edilir. Rusiyada bir çox bitki viruslarına qarşı
antizərdablar hazırlanmışdır, lakin onlar çox az fəallığa malikdir. Digər tərəfdən,
antizərdablar almaq üçün antigen amil kimi virusların təmiz şəkildə alınması tələb
olunur. Bu isə çox çətin və mürəkkəb proseslər sayəsində başa gəlir.
Gen mühəndisliyi antizərdabın alınmasında antigen kimi istifadə olunan
virusların yaranmasında yeni perspektivlər açdı. Bitkiləri yoluxduran virus geninin
bakteriya hüceyrələrində klonlaşdırılması sübut edildi. Kartofda xəstəliktörədən
virusların geni klonlaşdırıldı və E. coli bakteriyası hüceyrəsində ekspressiya
olundu. Bununla da mikrobioloji üsulla fermentyorlarda bakteriyaları becərməklə
çox qısa müddətdə xeyli miqdarda antigen alınması problemi həll olundu.
Antigenlər alındıqdan sonra ikinci problem antitellərin (antizərdabın) alınmasıdır.
Antitellər iki yolla alınır:
1.Heyvanların immunizasiyası üsulu (immunitet yaratmaq) ilə. Bu çoxlu miqdarda
antizərdabların alınmasına əsaslanır və çox baha başa gəlir.
2.Hibrid siçan hüceyrələrinin (hibridomun) istifadə olunması ilə spesifik
monoklonal antitellər alınması. Bu üsulla hibridom sağlam siçana peyvənd edilir.
Müəyyən müddətdən sonra tərkibində antitellər olan siçan qanı götürülür. Buna
assit məhsul deyilir.
Üçüncü problem virusların kütləvi diaqnostikası üçün yüksək həssaslığa
malik metodların hazırlanması və tətbiqidir. Virusla yoluxmanı kök yumrularında
təyin etmək daha məqsədəuyğundur. Kartof yumrularında virusların miqdarı cüzi
olduğu üçün onu təyin etmək çox çətin olur. Buna baxamayaraq alimlər tərəfindən
hazırlanan incə üsullar buna imkan verir. Üsullardan birinin əsasında antitel və
antigen olan mühitdə bakteriya hüceyrələrinin bir-birinə bişirilməsi reaksiyası
təşkil edir. Bu üsul kök yumrularında virusları 0,1 mkq/ml qatılıqla belə müəyyən
etməyə imkan verir.
Fototrof
bakteriyaların
biotexnologiyada
istifadə
olunması
perspektivləri. Fototrof bakteriyalar heterotrof orqanizmlərdən fərqli olaraq günəş
enerjisindən istifadə etməklə fəaliyyət göstərirlər.
Onların biotexnologiyada istifadə yolları çox müxtəlifdir. Günəş enerjisinin
hesabına əmələgələn biokütlə yanacaqlar, zülal, biopreparatlar almaq üçün
təzələnən xammaldır. Bu mikroorqanizmlərin becərilməsi təbii və süni su hövzələri
səthində, tənzim olunan fotoreaktorlardan həyata keçirilir. Sianobakterlərin və
purpur (alqırmızı) bakteriyalarının biokütlələrindən azot gübrəsi, heyvan və quşlar
üçün qiymətli zülali yem kimi istifadə edilir. Bu biokütlələrdən təbabət, kənd
təsərrüfatı və texnikada tətbiq olunan polisaxaridlər, karbohidratlar, amin turşuları,
lipidlər, vitaminlər və s. bioloji aktiv maddələr almaq olar. Onların eyni zamanda
ATF və müxtəlif kofaktorların fotosintetik bərpası, hidrogenaza, ferredoksin və
sitoxrom kimi fermentlərin alınmasında istifadə olunur.
Sinanobakterlərdən olan spirulinanın becərilməsinə böyük əhəmiyyət verilir,
belə ki, alınan biokütlədən təkcə yem məqsədilə deyil, eləcə də bir çox insani
qidalara əlavə etməkdə istifadə olunur.
Fototrof bakteriyalardan eyni zamanda çirkab suların təmizlənməsi,
transformasiya reaksiyaların aparılması, polisaxaridlərin parçalanmasında da
istifadə olunur.
Onların biotexnologiyada istifadə edilməsinin ən perspektivli yollarından
biri ammonyak və hidrogen qazının alınmasıdır, məsələn: Rhodopseudomonas
capsulata kulturasının quru çəki ilə bir q biokütlə əmələgətirməsi 200-300 ml H2
alınması ilə gedir.
Genetik mühəndislik metodu ilə mikrorqanizmlər əsasında superprodusentlər
və müxtəlif mikrob, bitki və heyvan mənşəli məhsulları günəş enerjisindən istifadə
etməklə əmələgətirən yeni formalar almaq olar. Onlarda səmərəli genetik
transformasiya sisteminin olması və plazmidlərin tapılması genetik mühəndislik
sahəsində çalışan alimlərin diqqətini daha çox cəlb edir. Lakin bu orqanizmlərin
genetikası az öyrənildiyi üçün bu sahədə hələlik faydalı nəticələr alınmamışdır.
Genetik mühəndislik və molekulyar azotun bioloji fiksasiyası.
Kənd
təsərrüfatı bitkilərinin azot gübrəsi ilə təmini ən mühüm problemlərdən biridir. Bu
məqsədlə həm kimyəvi azot gübrəsindən, həm də bioloji fiksəolunan azotdan
istifadə edilir. Kimyəvi azot gübrəsi çox baha başa gəlməklə bərabər, torpaqda
zəhərli azot oksidlərinin yaranmasına səbəb olmaqla ətraf mühiti zəhərləyir.
Ə
n səmərəli azot fiksəedən mikroorqanizmlər Rizobium cinsli kök yumrusu
bakteriyalarıdır. Bu bakteriyalar ancaq paxlalı bitkilərlə simbioz həyat şəraitində
azot mənimsəyirlər. Simbiozun molekulyar mexanizminin öyrənilməsi göstərdi ki,
genetik mühəndislik üsulları ilə dənli bitkilərlə müştərək azot fiksəedən yeni
mikroorqanizmlər yaratmaq imkanı vardır.
Molekulyar azot mənimsənilməsi üsulu ilə bitkilərə yeni genetik xassə də
vermək mümkündür. Aqrobakteriya (Agrobacterium) hüceyrəsində Ti plazmidinin
olması sayəsində bitkilərdə onkogen şişlər yaratmaqla onları xəstələndirir.
Agrobacterium rhizogenez bakteriyasının Ti plazmidinin DNT-si öz-özünə bitki
hüceyrəsi genomuna keçir və onu şişirdir. Ti plazmidi DNT-nə istənilən geni
birləşdirməklə alınan rekombinat DNT molekulunu yenidən aqrobakter
hüceyrəsinə keçirib, bitkini bu bakteriyalarla yoluxdurduqda, Ti plazmidi ilə
bərabər istənilən gen bakteriya hüceyrəsindən bitki hüceyrəsinə asanlıqla keçir.
Belə bitki hücyerələrindən regenirasiya yolu ilə azotfiksəedən yeni bitki almaq
mümkündür. Dünya alimləri bu üsulla kök yumrusu bakteriyalarından azot
fiksəetməni kodlaşdıran geni aqrobakter, sonra isə bitki hüceyrəsinə keçirməklə
yüksək məhsuldarlığa malik kənd təsərrüfatı bitkilərinin alınması üzərində
işləyirlər.
XXI əsrdə yer kürəsinin əhalisini biotexnologiyanın müasir metodlarından
istifadəsiz dünya ərzaq resurslarını lazımlara qədər həcmlərin artıra bilmir. Bu
sahədə , xüsusilə qidanın (GDM) genetik dəyişilmiş mənbələrini yaratmağa icazə
verən genetik mühəndisliyin rolu məxsusidir.Amerika alimləri tərəfindən
dezoksiribinuklein turşusunun strukturunun açılışı onun şifrini oxunmasıyla
genetik mühəndisliyin elm kimi yaradılması üçün təkan verdi. Biotexnologiyanın
inkişafının üçüncü mərhələsinin başlanğıcı 1975-ci ildən genetik mühəndisliyin
yaranması və onun metodlarının istehsala tətbiqihesab edilir. Sözün ən geniş
mənasında genetik mühəndisliyin mahiyyəti genetik informasiyasını aparan
(gətirən) molekulların və ya strukturların üstündə məqsədyönlü əməliyyatlar yolu
ilə verilmiş xüsusiyyətlərlə orqanizmlərin qurulmasıdan ibarətdir. Bu halda
orqanizmlərin səthi forması dəyişmir, amma onlara məxsus olmayan əlamətlər
meydana çıxır. Müasir elmin nailiyyətləri rekombinant genlərlə bitkinin,
heyvanların və ya mikroorqanizmin müvafiq olaraq, yeni xüsusiyyətlərin alınması
üçün resipiyentin hüceyrəsinə istənilən orqanizmin genlərinin daşınmasını həyata
keçirməyə icazə verir . Çarpazlaşmanın klassik metodlarından istifadə edərək,
alim-seleksiyaçılar illərlə çox müsbət nəticələrə nail olurdular, amma bəzən
genlərin lazımlı kombinasiyasının alınmasının təsadüfi olurdu. Bu halda arzu
edilməyənlərin arzu olunan genlərlə ötürülmənin imkanı istisna edilmirdi ., həm
də zərərlilərdən müsbət xüsusiyyətlərin ayrılmasını çətinləşdirirdi. Genetik
mühəndisliyin ixtiraları ilə tezliklə və arzu olunan xüsusiyyətlərin, izləmənin
imkanının və genetik dəyişikliklərinin və onların nəticələrinin kontrolunun
alınmasının dəqiqliyindən ibarətdir. Genetik mühəndislik rekombinant
dezoksiribinuklein turşusunun quruluşunu bilməklə onun bitkilərə tətbiqi
texnikasının növarası kəsişmənin səddlərinin öhdəsindən gəlməyə kömək edir və
becərilən ,klassik seleksiya metodlarıyla alınması mümkün olmayan bitkilərin
genetik müxtəlifliyini artırmağa icazə verir, yeni xüsusiyyətlərlə bitkiləri yaradır.
Genetik dəyişilmiş bitkilər daha (daha çox) texnoloji və ucuz olur və klassik
seleksiyayla alınmış növləri tədricən sıxışdırıb çıxardır . Son zamanlar
transgenbitkilərin becərilən kulturalarının sahələri əhəmiyyətli dərəcədə artdı
(soyalar, raps, pomidorlar, kartof və başqaları), və bu tendensiya inkişaf edən
ölkələrdə — ABŞ, Argentina, Çin, Kanadaya, CAR, Meksika, Avropa ittifaqının
(Avropa Birliyi) ölkələrindəinkişaf, həm dətərəqqi edir .
Bitkinin modifikasiyasının transgeni nəticəsində herbisidlərə(alaq otlarından
bitkilərin müdafiəsinin vasitələrinə) ,həşəratlara, viruslara, qarşı möhkəm olurlar,
yeni faydalı xüsusiyyətlər əldə edir. Bu böyük iqtisadi xeyiri təmin edərək
problemlərin geniş həllinə imkan yaradır: tətbiq edilən pestisidlərin miqdarı azalır,
bitkilərdə onların qalıq miqdarı enir, xammalın emalı vaxtı texnologiya
ə
məliyyatlarının miqdarını azalırvə s.
MÜHAZ RƏ
15:
“HÜCEYRƏ
MÜHƏ ND SL Y
VƏ
ONUN
B OTEXNOLOG YADA ST FADƏ YOLLARI”
PLAN:
1.
nsa və heyvan hüceyrələrinin becərilməsi
2. Biotexnologiyada istifadə olunan monoklonal antitellər
3.
Yad genlərin heyvan hüceyrələrinə köçürülməsi
4.
Heyvan hüceyrələrinə selektiv markerli genlərin daxil edilməsi
5.
Yad genlərin heyvan orqanizminə daxil edilməsi
Ə
Dostları ilə paylaş: |