Азярбайжан республикасы дахили ишляр назирлийи



Yüklə 0,74 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə4/10
tarix01.10.2023
ölçüsü0,74 Mb.
#151420
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10
179 movzu N 2. qedim sherqin quldarliq cemiyyetinde siyasi ve huquqi telimler

Mesopotamiya 
(ikiçayarası): 
Şəhər-dövlətlər (Şumerlər, Akkad, Aşşur, Babil, Xaldeya və s.) 
Zəif, qeyri-sabit siyasi hakimiyyət 
«Hammurapi 
qanunları»
(e.ə xvııı əsr) 
Hakimiyyət və 
hüquq haqqında 
ilahi təlim (çar 
qanunları üçün 
bəraət) 
Allahlar özləri seçdiyi vasitəçilərin 
– (hökmdar və ya peyğəmbərlərin) 
köməyi ilə hərəkət edir. Babilistan 
çarı Hammurapinin «göstərişləri», 
allahların (ilk növbədə Şamaş 
allahının) 
hökmünün 
həyata 
keçirilməsidir 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Sual 2. Qədim Çində siyasi-hüquqi fikir 
 
Çcou imperiyasının böhranı (e.ə VIII-V əsrlər) Patriarxal-nəsil əlaqələrinin 
dağılması. Hakimiyyət uğrunda mübarizə. 
«Səma» kultu (səma - ali şüuru, məqsədəuyğunluğu, ədaləti və xeyirxahlığı 
təjəssüm edir). 
Çinə buddizmin (Mahayananın) təsiri (II əsr) 



Alimlərin (kahin-məmurların) siyasi rolu 
Qədim Çində siyasi-hüquqi fikir tarixində Konfutsinin (e.ə. 551-479) təlimi 
mühüm rol oynamışdır. Onun baxışları “Düşünjələr və aforizmlər” kitabında öz 
əksini tapmışdır. Bu kitabda Konfutsinin siyasi fikirləri ölümündən sonra şagirdləri 
tərəfindən toplanılmışdır. “Müsahibələr və mülahizələr” kitabı isə Konfutsinin öz 
şagirdləri və ardıjılları ilə müsahibələrinin yazılı qeydləridir. O, ölkəni idarə etmək 
prinsipləri, hakimin, əyanlar və xalqın qarşılıqı münasibətləri, insanpərvərlik 
haqqında ilk etik-siyasi təlim yaratmışdır. İki min ildən artıq bir dövr ərzində bu təlim 
Kun-tzı 
(Konfutsi) 
(e.ə 551-479-ju 
illər) 
Konfutsiçilik: 
a) «Lun-yuy» 
(«Söhbətlər 
və 
kəlamlar») 
b) 
«Çun-tsyü» 
(qədim 
çin 
xronikası) 
j) «Linzi» (konfutsi 
normalarının 
kompendiumu, I-III 
əsrlər)
Siyasi-etik 
konsepsiya 
Dövlət 
hakimiyyəti 
anlamında 
paternalizm. Qədimiliyin ideal-
laşdırılması. 
«Adların 
düzəliş 
edilməsi» («çce-min») – hər kəsin 
öz statusu var (hüquqlar, vəzifələr, 
mürajiətlər). 
Hakimiyyətin 
həyata 
keçiril-
məsində xeyirxahlığa və ayinlərə 
əməl olunmasına üstünlük verilir. 
Qanunlara 
nisbətən 
adətlərə 
üstünlük verilir. Zorakılıq pislənir
Qun-sun Yan 
(Şan Yan) 
(e.ə 390-338-ji 
illər) 
Legizm («fa-tzya») 
«Şan tzyun şu» 
(«Şan vilayəti 
rəhbərinin kitabı») 
Siyasi-hüquqi 
konsepsiya 
(pozitivizm 
və siyasi 
praqmatizm 
tərzində) 
«Fa» prinsipi: qanun-xalq üçündür. 
Sərt jəzalar sistemi. İdarəçiliyin 
«sirli 
sənəti». 
Konfutsiçiliyin 
tənqidi 
Mo-tzı
(e.ə 479-400-jü 
illər) 
Moizm 
Siyasi-hüquqi 
konsepsiya 
Bütün 
insanların 
bərabərliyi. 
Dövlətin yaranmasının müqavilə 
konsepsiyası. Jəmiyyətdəki qarı-
şıqlığın səbəbi kasıbçılıqdır. 



(konfutsiçilik) Çinin mənəvi mədəniyyəti, siyasi həyatı və ijtimai quruluşuna böyük 
təsir göstərmişdir. 
Ənənəvi baxışlara əsaslanaraq, Konfutsi dövlətin patriarxal-paternalist 
konspesiyasını inkişaf etdirir. O, göstərir ki, dövlət böyük ailədir. Onun fikrinjə 
imperatorun hakimiyyəti atanın hakimiyyəti kimi ifadə edilir. Belə ki, ailə 
münasibətlərində oduğu kimi sosial-siyasi iyerarxiya (idarə etmək üsulu) insanların 
bərabərsizliyi prinsipi ilə təşkil olunur, yəni “sadə adamlar”, “aşağı”, “kiçik 
adamlar”, “yaxşı”, “alim”, “böyük adamlara” tabe olmalıdırlar. 
Konfutsi idarəetmənin zorakılıq yollarını kəskin tənqid edərək, məmurları 
idarəedənləri tabeliyində olan adamlarla qarşılıqlı münasibətlərdə səmimi, xeyirxah 
olmağa çağırırdı. O, əhalinin varlı və kasıb zümrələrə bölünməsinin əleyhinə çıxır 
və müharibəni kəskin tənqid edirdi. 
Konfutsinin fikrinjə dövlətə müdrik adamlar rəhbərlik etməlidir və bu 
müdriklər öz şəxsi nümunələri əsasında ona tabe olanları tərbiyə etməlidir. Onun 
fikrinjə idarəetmək həm “islah etmək”, həm də hər kəsin öz yerini düzgün 
müəyyənləşdirmək deməkdir. Konfutsi yazır ki, “haradakı, hökmdar hökmdardır, 
təəbə təəbədir, haradakı, ata atadır, oğul oğuldur, deməli orada qayda-qanun, əmin-
amanlıq var”. O həm də qeyd edirdi ki, imkan daxilində hər bir şəxs oxumalı, 
öyrənməli və əxalqi jəhətdən təkmilləşməlidir. Hakim xalqı tərbiyə etməyə və 
öyrətməyə, başqalarından öyrənməyə çağırmağa borjludur. Konfutsinin fikrinjə 
“bütün adamlar öz təbiətləri etibarilə bir-birinə yaxındır, lakin tərbiyə nətijəsində 
bir-birindən fərqli formalaşırlar”, “yenini dərk etmək üçün köhnəni öyrənmək 
zəruridir”, “düşünjəsiz təlim əhəmiyyətsizdir, düşünjə təlimsiz boş şeydir” və s. 
Lu knyazlığında şəhər hakimi vəzifəsində işləmiş və rəvayətə görə üç mindən 
artıq şagirdi olan Konfutsinin diqqət mərkəzində həmişə insan, onun ailə və 
jəmiyyətdəki mövqeyi dururdu. Onun adamlardan ən çox tələb etdiyi keyfiyyət 
humanizmdir. Konfutsiyə görə humanizm bütün yaxşı jəhətlərin məjmusudur. O, 
deyirdi ki, oğulun ataya hörməti, qardaşın qardaşa məhəbbəti “humanizmin 
köküdür”, oğullar ataya qulaq asmalı, valideynlər və övladları ilə iltifatlı olmalıdır. 


10 
Konfutsinin etik-siyasi təlimində ən mühüm anlayış “insanpərvər”likdir. O, 
deyirdi ki, “insanpərvərlik” yaş və rütbəjə böyüklərə ehtiram və hörmət, hökmdara 
sədaqət və s. əsasında adamların etik və sosial münasibətlərinin məjmusudur. 
Konfutsiyə görə hökmdarların vəzifəsi adamları qorxutmaq deyil, onları şüurlu 
surətdə mənəvi təmizliyə sövq etməkdir. Bu fikir o dövrlərdə çox böyük mütərəqqi 
rol oynamışdır. Çünki həmin fikir o dövrün hakimlərinin amansızlığına qarşı 
çevrilmişdir. Buradan aydın olur ki, Konfutsi ümumən mövjud qayda-qanunun 
dəyişməzliyini təsdiq edib, uzaq keçmişin sosial münasibətlərini ideallaşdırmışdır. 
Nətijədə, bu ideologiya hakim təbəqələrin mənafeyinə xidmət etdiyinə görə 
miladdan əvvəl II əsrdə xan sülaləsinin hökmdarları onu dövlət ideologiyasına 
çevirmişlər. 

Yüklə 0,74 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   10




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin