B. N. Oripov tasviriy san’at va uni 0 ‘qitish metodikasi

1 N.Rostovsev. 
Maktabda tasviriy san’atni o ‘qitish metodikasi. М.,
1980-у., 1 2 -bet.
134

---

M ashg‘ulotlarda o ‘quvchilarga shaklni ko'rish, natura va 
obyektni kuzatishda zaruriy elem entlarni tanlash, ularni tas- 
virlash, narsa va buyum lam ing ranglarini tahlil qilib, ularni ifo- 
dalash yo‘llari o ‘rgatiladi. Narsaning o ‘ziga qarab rasm chizishda 
o ‘quvchi tasvirlashning eng asosiy elementi — ko‘rinib turgan 
narsaning rasmini chizishga o ‘rganadi. Shu jarayonda naturadan 
olingan tasaw u r asosida uning rasmi qog‘ozga tushiriladi. Bunda 
o ‘quvchi, eng aw alo, shakl birligini, so'ngra rangini, yorug‘- 
soyalarni tasvirlaydi.
Narsaning o ‘ziga qarab rasm chizish boshqa barcha o ‘quv 
mashg‘ulot turlarining asosi bo ‘lib, ularga ilmiy va amaliy zamin 
yaratadi. Bu rasm chizishning ,,alifbosi“ va realistik rasm chizish- 
ning asosi deyiladi. Tematik rasm chizishda o ‘quvchi narsa, voqea, 
obyektlami erkin, ijodiy ruhda tasvirlaydi. Bunda ko‘proq um u- 
miylikka erishiladi. N arsa va voqeani o'zgartirib, o'zining bilimi, 
tasaw uri va tushunchalari asosida rasm ishlaydi. Bu mashg‘ulot 
o ‘quvch ilam i grafik bilim va m alakalarini m ustahkam laydi, 
takomillashtiradi, badiiy ijod qilishda realistik rasm chizishning 
nazariy va amaliy asoslarini o ‘rgatadi.
Badiiy bezash mashg‘ulotlarida o ‘quvchilar, asosan, chiroyli 
rasm chizishga, narsalam i bezatishga, shuningdek, ritm, simmet- 
riya va badiiylik asosida rasm chizishga o ‘rganadilar.
H aykaltaroshlik m ashg‘ulotlarida tasvir yaratish hajm aso­
sida am alga oshiriladi. Y a’ni bu m ashg‘ulotlarda o ‘quvchilar 
narsalar, qush, hayvonlar va odam rasm ini loy, plastilinda 
tasvirlaydilar.
San’at asarlarini tahlil qilishni o (rgatish
San’at asarlarini o ‘rganish va tahlil qilish m aktabda tasviriy 
san’atni o'qitishning bosh vazifalaridan biri hisoblanadi. Tasviriy 
san’at predm eti san’at asarini ko ‘rish, uni tushunish, tahlil qilishni 
o ‘rgatadi. Tasviriy san’at asarlarida mavzu, sujet, g‘oya, badiiy 
uslub, obrazlar, personajlar b o ‘lib, asardagi voqeaning davri, 
voqeasi o ‘z ifodasini topgan b o ‘ladi. Maktabdagi barcha o ‘quv 
fanlarida tasviriy san’at asarlaridan foydalaniladi. Aksariyat fan
135

---

boshqa fanlar qatoji rasm chizish sirlarini puxta bilish, undan 
foydalanish lozun bo ‘ladi. H atto oddiy uy bekasi ham rasmni 
tushunib ko‘ra olishi, zavqlana bilishi, shu zamonning talabidir.
Fransuz faylasufi Didro, bundan qariyb 300 yillar aw al, — 
„Qaysi bir mamlakatda rasm chizishni o ‘qish-yozish kabi bilsalar, 
bu mamlakat barcha sohalarda har qanday m am lakatni quvib 
yetadi va ortda qoldiradi"1, — degan edi.
Tarixdan m a’lum ki, jahonga m ashhur geograflar, olim lar, 
tarix ch ilar, adabiyotchilar, shoirlar, yozuvchilar, konstruk- 
to rla r va boshqa soha vakillari rasm chizishni ju d a yaxshi 
bilganlar.
Xullas, har bir sohaning ijodkori uchun rasm chizishni bilish 
unga katta ijodiy imkoniyat va ilhom beradi.
Agar har bir o ‘qituvchi rasm chizishni mukammal bilganda 
edi, u dars berishda yuksak sam aralarga erishgan b o ‘lar edi, 
dars mashg‘ulotlarini o ‘zlashtirish esa o ‘quvchi uchun juda oson 
va yengil bo‘lardi. Shunga ko‘ra bugungi maktab o ‘quvchilariga 
grafik bilim va malaka berishga katta e ’tibor berilmoqda.
Bizning mamlakatimizda tasviriy san’atni o ‘qitish bo'yicha 
katta tadbirlar amalga oshirilmoqda. Dars soatlarini oshirish, 
yuqori m alakali m utaxassis— pedagog-rassom lar tayyorlash 
imkoniyatlari yaratilmoqda. Tasviriy san’at o ‘quv fanining 1 - 7 -
sinflar o ‘quv rejasiga kiritilishi, 1 - 4 - sinflarda 2 soatdan ajra- 
tilishi, to ‘garaklar, maxsus bilim yurti va oliy o ‘quv yurtlarining 
tashkil etilishi shular jumlasidandir.
Tasviriy san’at fani o ‘quvchiga o ‘zining 5 turi b o ‘yicha grafik 
bilim va malaka beradi. Bular:
1. Narsaning o ‘ziga qarab rasm chizish.
2. Mavzu asosida rasm chizish.
3. Badiiy-amaliy bezatish b o ‘yicha rasm chizish.
4. Haykaltaroshlik.
5. San’at asarlari haqida suhbat m ashg‘ulotlari hisoblanadi.