B. N. Oripov tasviriy san’at va uni 0 ‘qitish metodikasi
Yüklə 5,65 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
9 — B.N.Oripov
129 rang va uning qo‘llanishi haqida m a’lum otlar bergan. V II—V III asrlardayoq o ‘zbek fiftii, san’ati, adabiyoti jahon san’ati va m ada- niyatining rivojiga beqiyos hissa q o ‘shgan. V III asrdan boshlab 0 ‘rta Osiyo hududiga arablar kirib kela boshladi. 0 ‘zbekistonga arablarning kirib kelishi ming yillar m obaynida yaratilgan san’at, m adaniyat, tabiiy fanlarning ilmiy asarlari yo‘q qilib tashlandi. Shuningdek, tasviriy san ’atning portret, anamalistik, haykaltaroshlik kabi tu r va janrlari taqiqlab q o ‘yildi. Shu boisdan bu tu r va janrlar 1000 yillarcha rivojlan- m ay keldi. V III—IX asrlarga kelib 0 ‘zbekistonda (Samarqandda) qog‘oz ishlab chiqarila boshladi. Bu voqea 0 ‘zbekistonda kitob grafikasi san’atining rivojianishiga asos soldi. Islom dini taqiqlashiga qaramay, ijodkor xalqimiz san’atning ham m a janrlarida ijod qilib keldilar. Tarixdan m a’lumki, Ibn Sino sulton M ahm ud (shoh) G ‘aznaviy saroyidan qochib ketadi. U ni qidirtirib, rassomlarga 40 dona rasm -portretni ishlashni buyuradi va 40 tom onga tarqattiradi. Bu shuni ko‘rsatadiki, rasm ishlash qanchalik taqiqlanishiga qaramay, portret janri yashirin rivoj- lanib kelgan. Buyuk Amur Tem ur hukm ronlik qilgan davrda tas viriy san’atning ham m a tur va janrlarining rivojlanishi uchun shart-sharoit yaratib berildi. N atijada temuriylar davrida 0 ‘z- bekiston yana o ‘zining qadim iy san’ati, fani va m adaniyatini qayta tikladi va misli ko ‘rilmagan darajada rivoj topdi. Bu davrda K.Behzod, M .M uzahhib, A.Buxoriy, M .Sam ar- qandiy kabi m usaw irlar unum li ijod qildilar. H irotda Navoiy rahnamoligi va Behzod rahbarligida san’at maktabi yaratildi. XVTII—XIX asrlarda m e’morchilik va amaliy san’at yuksalib boradi. Ayniqsa, naqqoshlik, ganch, yog‘och o ‘ymakorligi yuksak darajada rivojlandi. Xiva, Buxoro, Samarqand va Q o‘qonda ayniq sa, m e’morchilikka katta ahamiyat berilib, bu shaharlarda ko ‘plab m e’morchilik inshootlari qurila boshlandi. 0 ‘zbekistonga Yevropa san’atining kirib kelishi bilan ularga mahalliy aholining qiziqishi ortib bordi. Sho‘rolar davrida 0 ‘zbekiston maktablarida ham rasm fani o ‘qitila boshlandi. 1918- yili Samarqandda, 1919- yili Toshkentda, 130 1920- yili A ndijonda rasm chizishni o ‘rgatuvchi maxsus texni- kum -m aktablar ochildi. 1927- yili Toshkentda, 1929- yili Samar- qandda badiiy bilim yurtlari tashkil etildi. 0 ‘rta u m um ta’lim m aktablari o ‘quv rejasiga rasm o'quv fani kiritildi. 1 - 3 - sinf- larda 8—12 soatgacha rasm darslari o ‘qitildi. 3 0 -yillarda rassom I.Ikrom ov tashabbusi bilan m atbuot sahifalarida rasm ni o ‘qitish b o ‘y ic h a m eto d ik tavsiyalar b erila bo sh lan d i. „ M a o rif va o ‘q itu v ch i“ , ,,A langa“ ju rn allari sahifalarida I.Ikrom ovning m etodik tavsiyalari e ’lon qilindi. 193 2 -yilda uning „Rasm ni o ‘rganish“ , 1 9 3 5 -yili „H arf yozishni o‘rgan“ o ‘quv q o ‘llan- m alari nashr etildi. 4 0 - 5 0 - yillarda dasturga estetik tarbiya elementlari kiritildi. 1950- yildan Toshkentdagi Nizomiy nomli pedagogika institutida oliy m a ’lumotli rasm o ‘qituvchisi tayyorlana boshlandi. 1966- yildan rasm fani „Tasviriy san’a t“ deb atala boshlandi. 1960- yildan mahalliy materiallar asosida ,,Lokolizatsiya“ usulida yangi dastur ishlab chiqarildi. Shu yillarda 0 ‘zbekiston Pedagogika fanlari ilmiy tadqiqot institutida R.H asanov tashabbusi bilan ,,Estetika“ sektori ish boshladi. 1972- yildan boshlab Buxoro pedagogika instituti qoshida „Badiiy grafika“ fakulteti faoliyat ko‘rsata boshladi. 1973- yildan Andijon, Q o‘qon, Buxoro, Samar- qand, Xiva, Shahrisabz, Angor, Xo‘jayli, K attaqo‘rg‘o n kabi shaharlarda tasviriy san’at o ‘qituvchilari tayyorlaydigan bilim yurtlari ochildi. 7 0 - 8 0 - yillarda 0 ‘zbekistonda tasviriy san’atni o ‘qitish uslu- biyoti bo'yicha R.Hasanov, M.Nabiyev, B.Oripov, Q.Qosimov, A .Inog‘omov, A Jilsova, A.Isoxo‘jayev kabi pedagog-rassomlar jiddiy shug‘ullanaboshladilar. Shu yillarda 0 ‘zbekistonda tasviriy san’atni o ‘qitishga e ’tibor yanada kuchaydi. Xalq ta ’limi vaziri falsafa fanlari doktori, professor S.Shermuham edov tashabbusi b ilan 1 9 7 2 -8 6 - yillar m obaynida h ar yili estetik tarbiyaga bag‘ishlangan Respublika ilmiy-amaliy konferensiya va har ikki yilda 7 yoshdan 17 yoshgacha b o ‘lgan o ‘smirlaming tasviriy san’at b o ‘yicha respublika ko‘rgazmasi o ‘tkazila boshlandi. ' Respublikaning bir qator m aktablarida tasviriy san’atning o ‘qitilishi b o ‘yicha ilmiy-pedagogik tajribalar joriy etildi. Bunda 131 rang va uning qo‘llanishi haqida m a’lum otlar bergan. V II—V III asrlardayoq o‘zbek'fani, san’ati, adabiyoti jahon san’ati va mada- niyatining rivojiga beqiyos hissa qo ‘shgan. V III asrdan boshlab 0 ‘rta Osiyo hududiga arablar kirib kela boshladi. 0 ‘zbekistonga arablarning kirib kelishi ming yillar mobaynida yaratilgan san’at, m adaniyat, tabiiy fanlarning ilmiy asarlari yo ‘q qilib tashlandi. Shuningdek, tasviriy san ’atning portret, anamalistik, haykaltaroshlik kabi tu r va janrlari taqiqlab q o ‘yildi. Shu boisdan bu tu r va janrlar 1000 yillarcha rivojlan- may keldi. V III—IX asrlarga kelib 0 ‘zbekistonda (Samarqandda) qog‘oz ishlab chiqarila boshladi. Bu voqea 0 ‘zbekistonda kitob grafikasi san’atining rivojlanishiga asos soldi. Islom dini taqiqlashiga qaramay, ijodkor xalqimiz san’atning ham m a janrlarida ijod qilib keldilar. Tarixdan m a’lumki, Ibn Sino sulton M ahm ud (shoh) G ‘aznaviy saroyidan qochib ketadi. U ni qidirtirib, rassomlarga 40 dona rasm -portretni ishlashni buyuradi va 40 tomonga tarqattiradi. Bu shuni ko ‘rsatadiki, rasm ishlash qanchalik taqiqlanishiga qaramay, portret janri yashirin rivoj- lanib kelgan. Buyuk Am ur Tem ur hukm ronlik qilgan davrda tas viriy san’atning ham m a tur va janrlarining rivojlanishi uchun shart-sharoit yaratib berildi. N atijada temuriylar davrida 0 ‘z- bekiston yana o ‘zining qadimiy san ’ati, fani va m adaniyatini qayta tikladi va misli ko‘rilmagan darajada rivoj topdi. Bu davrda K.Behzod, M .M uzahhib, ABuxoriy, M .Sam ar- qandiy kabi m usaw irlar unum li ijod qildilar. H irotda Navoiy rahnamoligi va Behzod rahbarligida san’at maktabi yaratildi. X V III—XIX asrlarda m e’morchilik va amaliy san’at yuksalib boradi. Ayniqsa, naqqoshlik, ganch, yog‘och o ‘ymakorligi yuksak darajada rivojlandi. Xiva, Buxoro, Samarqand va Q o‘qonda ayniq sa, m e’morchilikka katta ahamiyat berilib, bu shaharlarda ko‘plab m e’morchilik inshootlari qurila boshlandi. 0 ‘zbekistonga Yevropa san’atining kirib kelishi bilan ularga mahalliy aholining qiziqishi ortib bordi. Sho‘rolar davrida 0 ‘zbekiston maktablarida ham rasm fani o ‘qitila boshlandi. 1918-yili Samarqandda, 1919-yili Toshkentda, 130 1 9 2 0 -yili Andijonda rasm chizishni o ‘rgatuvchi maxsus texni- kum -m aktablar ochildi. 1927- yili Toshkentda, 1929- yili Sam ar qandda badiiy bilim yurtlari tashkil etildi. 0 ‘rta u m um ta’lim m aktablari o ‘quv rejasiga rasm o ‘quv fani kiritildi. 1 - 3 - sinf- larda 8—12 soatgacha rasm darslari o ‘qitildi. 30-yillarda rassom Llkrom ov tashabbusi bilan m atbuot sahifalarida rasm ni o ‘qitish b o ‘y ich a m eto d ik tavsiyalar b erila b o sh lan di. „ M a o rif va o ‘q itu v ch i“ , ,,A langa“ ju rn allari sahifalarida I.Ikrom ovning m etodik tavsiyalari e ’lon qilindi. 19 3 2 -yilda uning „Rasm ni o ‘rganish“ , 19 3 5 -yili „H arf yozishni o ‘rgan“ o ‘quv q o ‘llan- m alari nashr etildi. 40—50- yillarda dasturga estetik tarbiya elementlari kiritildi. 1950- yildan Toshkentdagi Nizom iy nomli pedagogika institutida oliy m a’lumotli rasm o ‘qituvchisi tayyorlana boshlandi. 1966- yildan rasm fani „Tasviriy san’a t“ deb atala boshlandi. 1960- yildan mahalliy materiallar asosida „Lokolizatsiya“ usulida yangi dastur ishlab chiqarildi. Shu yillarda 0 ‘zbekiston Pedagogika fanlari ilmiy tadqiqot institutida R.H asanov tashabbusi bilan ,,Estetika“ sektori ish boshladi. 1972- yildan boshlab Buxoro pedagogika instituti qoshida „Badiiy grafika“ fakulteti faoliyat ко‘rsata boshladi. 1973- yildan Andijon, Q o‘qon, Buxoro, Samar- qand, Xiva, Shahrisabz, Angor, X o ‘jayli, K attaqo‘rg‘on kabi shaharlarda tasviriy san’at o ‘qituvchilari tayyorlaydigan bilim yurtlari ochildi. 70—80- yillarda 0 ‘zbekistonda tasviriy san’atni o ‘qitish uslu- biyoti bo ‘yicha R.Hasanov, M.Nabiyev, B.Oripov, Q.Qosimov, A .Inog‘omov, A.Jilsova, A.Isoxo‘jayev kabi pedagog-rassomlar jiddiy shug‘ullana boshladilar. Shu yillarda 0 ‘zbekistonda tasviriy san’atni o ‘qitishga e’tibor yanada kuchaydi. Xalq ta ’limi vaziri falsafa fanlari doktori, professor S.Shermuham edov tashabbusi b ila n 1972—8 6 - y illar m obaynida h a r yili estetik tarbiyaga bag‘ishlangan Respublika ilmiy-amaliy konferensiya va har ikki yilda 7 yoshdan 17 yoshgacha bo ‘lgan o ‘smirlaming tasviriy san’at b o ‘yicha respublika ko‘rgazmasi o ‘tkazila boshlandi. ' Respublikaning bir qator m aktablarida tasviriy san’atning o ‘qitilishi bo ‘yicha ilmiy-pedagogik tajribalar joriy etildi. Bunda 131 Toshkentdan K.Mansurov, G .Petnik, Qashqadaryodan J.Jilolov, X orazm dan I.IJoboniyozov, N am angandan B.O ripov, A ndi- jo n d an A.Abdullayev, Sam arqanddan N .X o‘jayev kabilarning ish tajribalari o ‘rganilib, om malashtirildi. Bu davrda Respublika xalq ta ’limi vazirligi qoshida B.O ripovning tashabbusi bilan tasviriy san’atni o ‘qitish metodikasi b o ‘yicha ikkita ilmiy sovet faoliyat k o ‘rsata boshladi. 80- yillarda R.Hasanov, B.Oripov, N.Abdullayev, M .Nabiyev, A .Inog‘omov, K.Qosimovlar tom o- nidan qator dastur, darslik va m etodik qo ‘llanm a, tavsiyalar yaratildi. 1972- yildan R.Hasanov, A Jilsova, B.Oripov, A .Isoxo‘ja- yevlar 1—4-sinflar uchun o ‘zlarining „Tasviriy san’at“ darslik- larini yaratdilar. Respublikada shu soha bo ‘yicha qator ilmiy ishlar qilindi. 1987- yildan N am angan davlat pedagogika institutida „Badiiy grafika“ fakulteti ish boshladi. Mustaqillik yillarida o ‘rta um um ta’lim maktablarida tasviriy san’atning o‘qitilish samaradorligi bo ‘yicha juda katta tadbirlar ishlab chiqildi. Shunga ko‘ra 1—4-sinflarda tasviriy san’at darslari 2 soatga ko‘paytirildi. Birinchi sinfdan boshlab tasviriy san’at darslarini mutaxassis rassom-pedagoglar o ‘tadigan bo‘ldi. 0 ‘zbekiston Badiiy akademiyasi „Milliy san’at va dizayn“ instituti va respublikadagi barcha ,,Rassomchilik“ fakulteti bo ‘lgan universitetlarning o ‘quv rejasiga pedagogika, psixologiya va tasviriy san’atni o ‘qitish m eto dikasi kurslari kiritildi. M ustaqillik yillarida respublikaning qator viloyat, shahar, tum anlarida yoshlarga tasviriy san’atni o ‘qitish b o ‘yicha litseylar, kollejlar, maxsus intem at maktablar ochilib, iste’dodli yoshlarga tasviriy san’atdan chuqurlashtirilgan bilim va m alakalar berish keng yo‘lga qo ‘yildi. Oliy o ‘quv yurtlarida tasviriy san’atni o ‘qitish metodikasi, nazariyasi va tarixi bo‘yicha magistratura va aspiran- turalar ochilmoqda. U yerda xalqimizning iste’dodli yoshlari bilim olib, jahonga m ashhur rassom, san’atshunos, pedagog-olimlar b o ‘lib yetishib chiqib, 0 ‘zbekiston tasviriy san’atini jahon san’ati darajasiga olib chiqishdek sharafli va m as’uliyatli vazifani amalga oshirmoqdalar. Yüklə 5,65 Mb. Dostları ilə paylaş:
|