B. N. Oripov tasviriy san’at va uni 0 ‘qitish metodikasi

---

---

0 ‘ZBEKIST0N RESPUBLIKASI OLIY УА 0 ‘RTA
MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
0 ‘RTA MAXSUS, KASB-HUNAR TA’LIMI MARKAZI
B.N.ORIPOV
TASVIRIY SAN’AT
VA UNI 0 ‘QITISH
METODIKASI
Kasb-hunar kollejlari uchun o ‘quv q o ‘llanma
2-nashri
,,ILM ZIYO“ 
TOSHKENT - 2012

---

УДК 372.874(075)
КБК 74.268.51. 
- 
‘
068
Oliy va о ‘rta maxsus, kasb-hunar ta ’limi ilmiy-metodik
birlashmahri faoliyatini muvofiqlashtiruvchi Kengash
tomonidan nashrga tavsiya etilgan.
T a q r i z c h i l a r :
A.Turdialiyev 
— N am D U „Tasviriy san’a t“
kafedrasi dotsenti; 
B.Jabborov 
— d o tsen t.
Mazkur qo‘llatima kasb-hunar kollejlari o‘quvchilari uchun 
mo‘ljallangan bo‘lib, 5 bobdan iborat. Qo‘llanma qulay, sodda, ravon 
tilda bayon etilgan bo‘lib, o‘quvchilarning foydalanishlari uchun juda 
qulay.
0 ‘quvchilarningolgan nazariy bilimlarini mustahkamlash maqsadida 
mavzu so‘ngida nazorat savollari va tayanch iboralar berilgan.
Qo‘llanmadan kasb-hunar kollejlari talabalaridan tashqari, o‘rta 
maktab o‘quvchilari,shuningdek, rasm chizishni mustaqil o‘rganuvchilar 
ham foydalanishlari rnumkin.
ISB N 978-9943-16-127-6
© „ILM ZIY O “ nashriyot uyi, 2005-y. 
© „ILM ZIY O “ nashriyot uyi, 2012-y.

---

K I R I S H
M amlakatimizda Kadrlar tayyorlash Milliy dasturining ishlab 
chiqilishi va uning amalga oshirilishi ta ’lim-tarbiya jarayonida 
m uhim ahamiyat kasb etadi. Chunki, milliy kadrlar tayyorlash 
va ularni har tom onlam a rivojlantirish yuqori malakali o ‘qituvchi- 
pedagoglarni tayyorlash bilan birga, yosh avlodga ta ’Um-tarbiya 
berishni ham yuqori saviyada olib borish uchun asosiy omil bo ‘lib 
xizmat qiladi.
M a’lumki, ta’lim-tarbiya jarayonida boshlang‘ich sinflar ta’limi 
alohida bosqich bo‘lib, bu davr bola shaxsini eng jadal rivojlanish 
davri hisoblanadi. Chunki 5 — 6 yoshdan 10 —11 yoshgacha bo‘lgan 
davrda bola shaxsi yetuklik va o ‘smirlik davxiga zamin yaratadi. Ayni 
shu davr bola shaxsining ko‘rish, kuzatish, idrok etish, tasawur va 
tafakkur qilishga 
0
‘rganish jarayonidagi eng shiddatli bosqich bo‘ladi. 
Shu boisdan ham boshlang‘ich sinf o ‘qituvchilari tayyorlaydigan 
pedagogika o‘quv yurtlari o ‘quv rejalari va dasturlarining bugungi 
kun talabi darajasida bo‘lishiga e’tibor qaratish lozim.
M a’lumki, pedagogika kollejlarining ,,Boshlang‘ich sinf va 
m eh n at o ‘qituvchisini tayyorlash" b o ‘lim larida o ‘qitiladigan 
„Tasviriy san’at va uni o ‘qitish m etodikasi“ fani mutaxassis- 
likning asosiy o ‘quv fanlaridan biri hisoblanadi. Chunki, bu 
fan bo ‘lajak o‘qituvchi-pedagoglami estetika hamda san’at asoslari 
b ila n q u ro lla n tira d i, tab iatd ag i, jam iy atd ag i va s a n ’atdagi 
go‘zallikni ko‘ra bilishga o ‘rgatadi. Shuningdek, bu fan ayniqsa, 
o ‘q itu v ch ilik kasbi u c h u n zaru r h iso b lan g an rasm ch izish
m alakasini shakllantiradi. D em ak, boshlang‘ich sinf o ‘qituv- 
chisining rasm chizishni bilishi boshqa o ‘quv p red m etlarn i 
o ‘qitish samaradorligini oshirishda m uhim omil hisoblanadi.
Y uqoridagilardan k o ‘rinib tu rib d ik i, pedagogika kollej- 
larida o ‘qitiladigan „Tasviriy san ’at va uni o ‘qitish m etodikasi“ 
fani har tom onlam a shakllangan boshlang‘ich sinf o ‘qituvchisini 
tayyorlash, unga estetika, san’at va materialistik tushunchalam i 
berish va rasm chizish ko‘nikmalarini shakllantirish bilan birga:
3

---

1) bo'lajak boshlang'ich sinf o'qituvchilarini tabiat, jam iyat- 
dagi narsa va hodisalami kuzatish, ko'rish, ulam i ilmiy asosda 
idrok etishga o ‘rgatish;
2) talabalaming badiiy didi, estetik tushunchasi, dunyoqa- 
rashi, go'zallikni his etishi, ijodiy iste’dodi va ijodkorlik qobi- 
liyatini tarbiyalash;
3) rassomchilikning barcha tu r va janrlaridagi san’at asarlarini 
ko‘ra bilish, idrok etish, ulam i qalbaki rasmlardan farqlay olish 
ko‘nikmalarini rivojlantirish;
4) narsa, voqea, hodisalar tasvirini — rasmini chiza biUsh, 
ulam i ijodkorlik asosida bajarishga oid m alaka-ko‘nikmalar hosil 
qilish;
5) bo'lajak pedagoglarga eng oson, qisqa, ilmiy va didaktik 
prinsiplar asosida, zamonaviy uslubda rasm chizishni o‘rgata olish 
kabi vazifalami qo‘yadi.
Shunga ko‘ra metodika kursi:
1. San’at nazariyasidan qisqacha m a’lumot berish.
2. Rasm chizishni o'rgatish b o ‘yicha qalamtasvir, rangtasvir, 
kompozitsiya, badiiy bezash, loy va plastilin bilan ishlash va 
san’at asarlarini o'rgatish.
3. Boshlang'ich sinf o'qituvchilariga rasm chizishni zam o­
naviy, eng samarali uslublarda o'rgatish bo'yicha m etodik tav- 
siyalar berish kabilami o ‘z ichiga oladi.
Shu boisdan qo'llanm ani yaratishda asosiy e ’tibor bosh- 
lang‘ich sinf va m ehnat o ‘qituvchisi u chun zarur b o ‘ladigan 
bilim va ko‘nikmalam i berishga qaratildi. Rasm chizish juda oddiy 
narsalardan boshlansa-da, uning o'quv materiallari Davlat stan­
dard va dasturidan orqada qolmasligi zarur. Chunki, qo ‘llan- 
m ada rasm chizishning ancha keng va murakkab jarayonlari 
bo'yicha nazariy va amaliy tushuncha ham da tavsiyalar beriladi.
Q o'llanm ada faqatgina rasm chizish haqida emas, san’atning 
barcha turlari, jum ladan, rangtasvir, grafika, haykaltaroshlik, 
am aliy san ’at, dizayn san ’ati, fotosan’at, ikebana san ’ati va 
m e’morchilik san’ati kabilar haqida ham fikr yuritilgan, m a’lu- 
m otlar berilgan.
4

---

Bulardan tashqari, o ‘quvchi san’atning har bir turi bo ‘yicha 
shug‘ullanish metodikasi haqida ham zarur tavsiya va m a’lum ot- 
larga ega bo‘lish imkoniyatiga ega.
Ushbu qo‘llanm a muallifning uzoq yillik tajribalari asosida 
tuzilgan „Tasviriy san’at va uni o'qitish metodikasi" dasturi aso­
sida yaratilgan b o ‘lib, R.H asanov, N.Rostovsev, Y.Shoroxov, 
Q.Qosimov, M.Nabiyev, N.Abdullayev, S.Bulatov, P.Alekseyev, 
S.Saviskiy, V.Kuzin kabi m etodist-olim larning darslik, o ‘quv- 
metodik qollanm alaridan ijodiy foydalanildi.
5

---

1) bo'lajak boshlang'ich sinf o'qituvchilarini tabiat, jam iyat- 
dagi narsa va hodisaiami kuzatish, ko ‘rish, ulam i ilmiy asosda 
idrok etishga o ‘rgatish;
2) talabalaming badiiy didi, estetik tushunchasi, dunyoqa- 
rashi, go‘zallikni his etishi, ijodiy iste’dodi va ijodkorlik qobi- 
liyatini tarbiyalash;
3) rassomchilikning barcha tu r vajanrlaridagi san’at asarlarini 
ko‘ra bilish, idrok etish, ulam i qalbaki rasmlardan farqlay olish 
ko‘nikmalarini rivojlantirish;
4) narsa, voqea, hodisalar tasvirini — rasmini chiza bilish, 
ulam i ijodkorlik asosida bajarishga oid m alaka-ko‘nikmalar hosil 
qilish;
5) bo'lajak pedagoglarga eng oson, qisqa, ilmiy va didaktik 
prinsiplar asosida, zamonaviy uslubda rasm chizishni o ‘rgata oUsh 
kabi vazifalami qo‘yadi.
Shunga ko‘ra metodika kursi:
1. San’at nazariyasidan qisqacha m a’lum ot berish.
2. Rasm chizishni o'rgatish bo ‘yicha qalamtasvir, rangtasvir, 
kompozitsiya, badiiy bezash, loy va plastilin bilan ishlash va 
san’at asarlarini o ‘rgatish.
3. Boshlang‘ich sinf o ‘qituvchilariga rasm chizishni zam o­
naviy, eng samarali uslublarda o ‘rgatish bo ‘yicha metodik tav- 
siyalar berish kabilami o‘z ichiga oladi.
Shu boisdan qo ‘llanm ani yaratishda asosiy e ’tibor bosh- 
lang‘ich sinf va m ehnat o ‘qituvchisi uch u n zam r b o ‘ladigan 
bilim va ko‘nikm alam i berishga qaratildi. Rasm chizish juda oddiy 
narsalardan boshlansa-da, uning o ‘quv materiallari Davlat stan­
dard va dasturidan orqada qolmasligi zarur. Chunki, qo‘llan- 
m ada rasm chizishning ancha keng va murakkab jarayonlari 
b o ‘yicha nazariy va amaliy tushuncha ham da tavsiyalar beriladi.
Q o'llanm ada faqatgina rasm chizish haqida emas, san’atning 
barcha turlari, jum ladan, rangtasvir, grafika, haykaltaroshlik, 
am aliy san ’at, dizayn san ’ati, fotosan’at, ikebana san ’ati va 
m e’morchilik san’ati kabilar haqida ham fikr yuritilgan, m a’lu- 
m otlar berilgan.
4

---

Bulardan tashqari, o ‘quvchi san’atning har bir turi bo'yicha 
shug‘ullanish metodikasi haqida ham zarur tavsiya va m a’lum ot- 
larga ega bo ‘lish imkoniyatiga ega.
Ushbu qo'llanm a muallifning uzoq yillik tajribalari asosida 
tuzilgan „Tasviriy san’at va uni o ‘qitish metodikasi" dasturi aso­
sida yaratilgan b o ‘lib, R.H asanov, N.Rostovsev, Y.Shoroxov, 
Q.Qosimov, M.Nabiyev, N.AbdulIayev, S.Bulatov, P.Alekseyev, 
S.Saviskiy, V.Kuzin kabi m etodist-olim lam ing darslik, o ‘quv- 
metodik qo‘llanmalaridan ijodiy foydalanildi.
5

---