Berilgan. Yozuvning har xil turlari yozuvning rivojlanish bosqichlarida tahlil qilinadi

Oriental Renaissance: Innovative, 
educational, natural and social sciences 
 
VOLUME 2 | ISSUE 11 
ISSN 2181-1784 
Scientific Journal Impact Factor
 
 SJIF 2022: 5.947 
Advanced Sciences Index Factor 
 ASI Factor = 1.7 
477 
w
www.oriens.uz
November
2022
 
yangi yozuvlar paydo bo`la boshlagan. Piktografik yozuvni ortda qolgan deb ham 
aytolmaymiz, chunki, bu yozuv asta-asta rivojlanib, 
ideografik yozuv
ga aylangan. 
Ba`zi olimlar ushbu yozuv turini 
logografik yozuv 
deb ham atashadi, chunki bundagi 
so`zlar faqat narsalarni aks ettirmay, tildagi so`zlarni ham ifodalaydi. Tildagi har bir 
so`z o`z simvoliga egadir. 
Idiografik 
yozuvning birligini
idiogramma
deb 
yuritishadi. Shuningdek, logogramma bilan piktogrammaning bir biridan farqi 
shundaki, piktogrammada predmet aks ettiriladi, logogrammada esa so`zlarning 
ma`nosi izohlanadi. Qadimgi arablar “yuz ming” sonini itbaliqning shakli orqali 
izohlashgan. Xitoyliklar esa, “yaxshi” so`zini ayol kishi bilan bola ramzi orqali 
ko`rsatishgan. Logografik yozuvning biroz mukammalashgan shakli
iyeroglifik 
yozuv
deb nom olgan. Iyerogliflarda oz bo`lsa ham, ifodalanuvchi narsa bilan 
bog`langan biror xususiyat saqlanib turadi. Bu yozuv qadimgi Arabistonga va 
hozirgi Xitoyga bog`liq.
4
Shu bosqichga kelib iyeroglifik yozuvlar asosida alfavit tushunchasi ham kirib 
keladi. Chunki endi bu yozuvda turli xil shartli belgilar va iyerogliflar eslab qolish 
kerak bo`lgan. Hamma bir xilda tushunishi uchun va ular ifodalayotgan ma`lumotlar 
orasida farq bo`lmasligi uchun alfavit eng yaxshi yo`l edi. Logografik yozuvga yana 
bir misol qilib, Qadimgi Mesopotamiyada qo`llanilgan 
mixxat 
yozuvini ham 
keltirishimiz mumkin. Lekin bu yozuvlar bora bora ozgarib, o`z ahamiyatini yo`qota 
boshladi. Bunga sabab bu yozuvlarning loyga yozilganligidir. Keyinchalik esa 
odamlar yana yozuvning boshqa mukammalroq turiga ehtiyoj sezishdi. Bu 
ehtiyojlarga juda ko`p narsalar misol bo`ladi. Asosan, o`qish va yozish, undan keyin 
savdo-sodiq va davlatlarni barpo etish yangi yozuvi kashf qilinishini tezlashtirib 
yubordi. Insonlar yozuvni iloji boricha soddalashtirishga harakat qilishdi va buning 
natijasida
fonografik yozuv
ni kashf qilishdi. Fonografik yozuv tilni faqat grammatik 
tuzilishini ifodalamay, uning fonetik tuzulishini va tovush tarkibini ko`rsatgan.
Fonetik yozuvning juda ko`p ko`rinishlari bor, shulardan biri – sillabik yoki bo`g`in 
yozuvidir. Bu yozuv qo`shma so`zlarni qismlarga bo`lish bilan hosil bo`ladi. Bu esa 
hozirgi bo`g`inlarga to`g`ri keladi. Bu yozuvga qadimgi hind yozuvi
devanagari
yaxshi misol bo`ladi.
Fonografik yozuv paydo bo`lishi natijasida harf - yozuv davri boshlandi.
Hozirgi vaqtda jahon aholisining taxminan to`rtdan uch qismi mana shu yozuvdan 
foydalanishadi. Harf tovush yozuvi hozirgi vaqtda, asosan, to`rtta asosiy yozuv 
sistemasidan iborat. Lotin yozuvidan jahon aholisining 30%, slavyan-krillitsa 
yozuvidan 10%, arab yozuvidan 10%, hind yozuvidan 20% aholi foydalanadi. 
4
M.T. Irisqulov. “Tilshunoslikka kirish”. Toshkent. “Yangi asr avlodi” 2009. 222-bet 

---