Biotexnologiya

Nazoratuchunsavollar 
 
1.Fermentlar nima? 
2. Zamonaviy biotehnologiyada fermentlarning o'rni. 
3. Fermentlarni inson organizmidagi roli. 
Lipidlar olish 
uchun xom ashyo 
manbalari 

---

4. Fermentlar barqarorligini oshirish yo'llari. 
5. Fermentlarni kimyoviy usulda immobilizatsiyalash. 
6. Fermentlarni fizikaviy usulda immobilizatsiyalash. 
7. Fermentlarni fizikaviy usulda immobilizatsiyalash: gel'ga kiritish. 
8. Fermentlarni fizikaviy usulda immobilizatsiyalash: mikrokapsula olish. 
9. Fermentlarni fizikaviy usulda immobilizatsiyalash: liposomaga kiritish. 
10. Fermentlarni fizikaviy usulda immobilizatsiyalash: nanosomalar olish. 
MASHG‘ULOT № 14 
MAVZU: Bug'doy donidan lipaza fermentini ajratish va uning gidrolitik faolligini 
aniqlash
Mashg'ulot shakli:
«Biotexnologiya» 
yo‘nalishitalabalariuchunlaboratoriyamashg‘uloti. 
Mashg'ulot uslubi:
«Muloqot» usuli.«FSMU»o‘yinlitexnologiya. 
Mashg‘ulotmaqsadi:
biologik material bilan ishlashni o'rganish muhandis-biotehnolog 
uchun juda muhim, chunki kelgusida muhandis-biotehnolog faqat tirik organizmlar 
bilan ishlaydi 
Mavzuning ahamiyati:
biologik material bilan ishlashni o'rganish muhandis-
biotehnolog uchun juda muhim, chunki kelgusida muhandis-biotehnolog faqat tirik 
organizmlar bilan ishlaydi 
Ishningnazariyqismi
Lipazalar (KF 3.1.1.3.-triatsil glitserol 
gidrolazalar) barcha tirik organizmlarda sodir 
bo´ladigan lipidlar almashinuvida bosh vazifani 
bajaradi va hujayralarni energetik zahirasini 
to´planish jarayonlarida ishtirok etadi. Lipazalar 
nafaqat 
ovqat 
hazm 
bo´lish 
yo´lidagi 
triglitseridlarni 
(yog´larni), 
di-, 
monoglitsiridlargacha va sofholatdagi yog´ 
kislotalarigacha parchalanish jarayonlaridaham 
ishtirok etadi.
43-rasm. Dengiz cho´chqasidan ajratilgan pankreatik
lipazamolekulasining kompyuter modeli. 
Lipazalar suvli va organik muhitlarda ham 
barqaror 
bo´lib, 
ular 
o´simliklardan, 
hayvonlardan, hamda tabiiy va rekombinant 
mikroorganizmlardan ham ajratib olinishi mumkin. Xozirgi davrda lipazalar juda ko´p 
soha va jarayonlarda ishlatilib kelinmoqda. Jumladan, tibbiyot amaliyotida tashxis 
qo´yish va davolashda, oziq-ovqat sanoatida, kosmetikada¸qog´oz ishlab-chiqarishda¸ 

---

detergentlar (kir yuvish vositalari) tayyorlash va organik sintezda muvaffaqqiyat bilan 
ishlatilib kelinmoqda. Keyingi vaqtlarda bu fermentlarni biokatalitik xususiyatlarini 
optimallashga katta e'tiborberilmoqda. Biotexnologik jarayonlarga mos bo´lgan lipaza 
tanlash, uni ishlab chiqarishni arzon va oson usullarini yaratish xamon dolzarbligicha 
qolmoqda.
Hozirgi davrga kelib olimlar tomonidan lipidlarga va to´yinmagan yog´ 
kislotalariga bo´lgan qiziqish tobora ortib bormoqda. 
Organizm fermentativ tizimga ega bo´lganligiga qaramasdan, juda ko´p yog´ 
kislotalari, birinchi navbatda linol va linolen kislotalari inson organizmida 
sintezlanmaydi. Aynan mana shu kislotalarni ozuqada kam uchrashi, har xil 
patologiyalarni kelib chiqishiga sabab bo´ladi. Shuning uchun ham bu kislotalarni 
«almashinmaydigan yog´ kislotalari» deb ataladi. Linol va linolen kislotalari birlashgan 
nomga ham egalar.
Ularni «vitamin F» ham deb aytish qabul qilingan. Organizmda mana shu 
kislotalarni etishmasligi, xolesterinni to´yingan yog´ kislotalari bilan juda qiyin 
oksidlanadigan murakkab efirlar hosil qilishiga olib keladi. Bu moddalar, kimyoviy 
mustahkam bo´lganliklari sababli, qonda, xususan arteriya qon tomirlarining devorlarida 
to´planib qoladi.
44-rasm. Qon tomiridagi tromb. 
Organizmda to´yinmagan yog´ kislotalari etarli 
bo´lgan hollarda, ular xolesterin bilan reaktsiyaga 
kirishib, murakkab efirlar hosil qiladilar va bunday efirlar 
engil oksidlanib, kichik molekulyar og´irlikka ega 
bo´lgan moddalar hosil qilib¸ organizmdan oson chiqib ketadi. Keyingi yillarda linolen 
kislotasi dorivor modda sifatida ko´plab og´ir kasalliklarni (ateroskleroz, yurak 
ishemiya hastaligi va boshqalar) davolash yoki ularni oldini olish maqsadida, tibbiyot 
amaliyotida keng ishlatilib kelinmoqda. Ma'lumki, o´simlik yog´lari, ularni tarkibiga 
kiruvchi yog´ kislotalarini tuzilishi bo´yicha bir-birlaridan farqqiladilar. Masalan, 
maxsar o´simligidan ajratilgan (
Carthamus tinctori
) yog´ tarkibida 80% gacha linolen 
kislotasi saqlanadi. Shuning uchun ham bu o´simlik linolen kislotasi olish uchun yaxshi 
manba hisoblanadi. 
Bugungi kunda, sof holatdagi yog´ kislotalarini olishni eng istiqbolli yo´llaridan 
biri, fermentativ gidroliz usuli hisoblanadi. Lipaza fermenti ishtirokida olib boriladigan 
bu usul atrof muhitni ifloslantirmaydi.
Lipazalarni, boshqa esterazalardan farqli tomoni shundaki, ular aggregatsiyaga uchragan 
substrat molekulalari sirtida faollanadilar. Lipazalar, o´zlarining substratlari (yog´ 
tomchilarini) sirtida adsorbtsiyaga uchraydilar va faollanadilar. Ilmiy adabiyotlarda, 
lipidli monoqavatlarda adsorbtsiyalangan lipazalar, substratlarni parchalanish darajasini

---

belgilab beruvchi, ferment-substrat kompleksini hosil bo´lishiga olib keluvchi lipazalar 
haqida ko´plab ma'lumotlar keltirilgan.
Lipaza suvda eriydigan ferment bo´lib, inson organizmida sintezlanib, neytral 
yog´larni fraktsiyalashda, eritishda va hazm qilishda ishtirok etadi.Ushbu ferment bir 
qancha organ, to´qimalarda sintezlanadi va bir necha turlarga bo´linadi: 
Oshqozon osti bezi lipazasi 
Lingval lipaza (laktatsiya davridagi go´daklarning og´iz bo´shlig´ida joylashgan 
bezlarda sintezlanadi) 
Jigar lipazasi 
Ichak lipazasi 
O´pka lipazasi