Bosh muharrir: Sharipov Qo‘ng‘irotboy Avezimbetovich Bosh muharrir o‘rinbosari: Karimov Norboy G‘aniyevich

Vaqt ketma-ketligini tahlil qilish:
vaqt bo‘yicha bandlik ma’lumotlarini tahlil qilish tadqiqotchilarga tad-
birkorlik subyektlarida bandlik darajasining tendensiyalari, mavsumiy o‘zgarishlari va siklik qonuniyatlarini 
aniqlash imkonini beradi. Vaqt seriyalarini tahlil qilish iqtisodiy tebranishlar va boshqa omillar bandlik imkoniyat-
lariga qanday ta’sir qilishini tushunishga yordam beradi.
Ekonometrik modellar:
ekonometrik modellar turli iqtisodiy o‘zgaruvchilar, shu jumladan xo‘jalik yurituv-
chi subyektlarda bandlik va uning determinantlari o‘rtasidagi bog‘liqlikni baholash uchun ishlatiladi. Ushbu mod-
ellar tadqiqotchilarga bandlik qarorlariga ta’sir qiluvchi omillarni aniqlashga va turli stsenariylar bo‘yicha poten-
sial natijalarni bashorat qilishga yordam beradi.

---

T
ARA
QQIY
O
T
ПР
ОГРЕС
С
PR
OGRESS
170
YA S H I L I Q T I S O D I Y O T VA TA R A Q Q I Y O T
https://yashil-iqtisodiyot-taraqqiyot.uz
2023-yil, iyul.
№
7-son.
Mehnat bozori institutlari:
eng kam ish haqi to‘g‘risidagi qonunlar, jamoaviy bitimlar va bandlik to‘g‘risi-
dagi Nizom kabi mehnat bozori institutlarining rolini tushunish tadbirkorlik subyektlari ichida aholi bandligi dina-
mikasini tushunishda juda muhimdir.
Inson kapitali nazariyasi:
ushbu nazariya ta’lim, ko‘nikma va o‘qitishning individual mahsuldorlik va ish 
qobiliyatini oshirishda muhimligini ta’kidlaydi. Statistik tadqiqotlar ko‘pincha tadbirkorlik subyektlarida bandlik 
tendensiyalarini o‘rganishda inson kapitali omillarini hisobga oladi.
Kasbiy tahlil:
kasbiy ma’lumotlar ishlarni malaka darajasi, malakasi va boshqa xususiyatlariga qarab 
tasniflash uchun ishlatiladi. Tadbirkorlik subyektlari ichida kasblarning taqsimlanishini tahlil qilish mahoratdagi 
bo‘shliqlar va bandlikning o‘sishi mumkin bo‘lgan sohalarni aniqlashga yordam beradi.
TA H L I L VA N A T I J A L A R
Umuman olganda, ushbu nazariy asoslar tadbirkorlik subyektlarida aholi bandligini ta’minlash bo‘yicha 
mustahkam statistik tadqiqotlar o‘tkazish uchun asos yaratadi. Ushbu tushunchalar va metodologiyalardan 
foydalangan holda tadqiqotchilar mehnat bozori haqida qimmatli tushunchalarga ega bo‘lishlari, muammolarni 
aniqlashlari va ish bilan ta’minlash imkoniyatlari va iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirish uchun dalillarga asoslan-
gan siyosatni taklif qilishlari mumkin.
Natijalar bo‘limida ma’lumotlar tahlilidan olingan asosiy topilmalar keltirilgan. Unda tadbirkorlik subyektlar-
ida aholi bandligining hozirgi holati namoyish etilib, kuzatilgan har qanday muhim tendensiyalar yoki naqshlar 
aks ettirilgan. Ushbu topilmalar bandlikka ta’sir qiluvchi omillar haqida qimmatli tushunchalarni taqdim etadi, bu 
esa keyingi muhokamalar va siyosat natijalari uchun asos yaratadi.
Muhokama bo‘limi statistik tahlil natijasida olingan natijalarni har tomonlama talqin qilishni o‘z ichiga oladi. 
Tadqiqotchilar turli xil o‘zgaruvchilar o‘rtasidagi munosabatlarni tahlil qilib, ushbu topilmalarning tadbirkorlik 
subyektlari va siyosatchilar uchun ta’sirini muhokama qilmoqdalar. Bundan tashqari, ushbu bo‘lim texnologik 
yutuqlar, globallashuv va iqtisodiy tebranishlarning bandlik dinamikasiga ta’sirini hisobga olgan holda mehnat 
bozoridagi potensial muammolar va imkoniyatlarni ko‘rib chiqadi.
X U L O S A L A R
Ushbu bo‘limda tadqiqotning asosiy topilmalarining qisqacha mazmuni keltirilgan bo‘lib, unda tadbirkorlik 
subyektlarida aholi bandligini tushunishda statistik tadqiqotlarning ahamiyati ta’kidlangan. Xulosalar tadqiqot-
ning nazariy asoslari va amaliy natijalari o‘rtasidagi bog‘liqlikni keltirib chiqaradi va bandlik muammolarini sa-
marali hal qilish uchun ongli qaror qabul qilishning ahamiyatini ta’kidlaydi.
Aholini ish bilan ta’minlash bo‘yicha statistik tadqiqotlar sohasini yanada rivojlantirish uchun bir nechta 
takliflar taklif etiladi. Bunga vaqt o‘tishi bilan bandlik tendensiyalarini kuzatib borish, rivojlanayotgan texnologi-
yalarning ish o‘rinlarini yaratish va qayta ishlashga ta’sirini o‘rganish va bandlikni rivojlantirishga qaratilgan turli 
xil davlat siyosatining samaradorligini tahlil qilish uchun bo‘ylama tadqiqotlar o‘tkazish zarurati kirishi mumkin.
Tadbirkorlik subyektlarini moliyalashtirish mexanizmini takomillashtirish orqali aholi bandligini ta’minlash 
bo‘yicha quyidagi takliflar ishlab chiqildi:
●
mehnat resurslari balansini tuzish uslubiyati “korxona va tashkilotlarda ishlovchi xodimlarning doimiy 
yashash manzili”ni hisobga olishning yig‘ma statistik ko‘rsatkichlarini shahar va tumanlar kesimida ishlab 
chiqish orqali takomillashtirish mumkin;
●
aholining “o‘zini-o‘zi band qilganlar” toifasini milliy iqtisodiyotning rasmiy sektorida band bo‘lganlar tarkibi-
ga kiritish orqali mehnat resurslari balansini statistik baholash usuli ishlab chiqildi;
●
milliy mehnat statistikasining agregat ko‘rsatkichlari tizimini “xodimlarning toifalar va jinslar bo‘yicha soni” 
hamda “aralash daromadlar” indikatorlarini qo‘shish orqali kengaytirish taklif etilgan;
●
respublikada aholi bandligining ekonometrik modelini tuzish asosida 2022–2026-yillar uchun ko‘p vari-
antli statistik prognoz ko‘rsatkichlari olingan.
Maqola kelajakdagi tadqiqotlar uchun potensial sohalarni bayon qilish bilan yakunlanadi. Muhokama qilin-
gan nazariy asoslarga asoslanib, tadqiqotchilar gig iqtisodiyotining ta’sirini o‘rganish, ishchi kuchi ishtirokidagi 
gender tengsizligini tahlil qilish yoki ish o‘rinlarini yaratishda tadbirkorlikning rolini o‘rganish kabi bandlikning 
o‘ziga xos jihatlarini o‘rganishga da’vat etiladi.

---

171
YA S H I L I Q T I S O D I Y O T VA TA R A Q Q I Y O T
https://yashil-iqtisodiyot-taraqqiyot.uz
2023-yil, iyul.
№
7-son.
T
ARA
QQIY
O
T
ПР
ОГРЕС
С
PR
OGRESS
Xulosa qilib aytganda, tadbirkorlik subyektlarida aholi bandligini ta’minlash bo‘yicha statistik tadqiqotlar 
mehnat bozorini tushunish va asosli qarorlar qabul qilish uchun muhim vosita bo‘lib xizmat qiladi. Nazariy 
asoslarni har tomonlama o‘rganish va tegishli usullarni qo‘llash orqali tadqiqotchilar inklyuziv iqtisodiy o‘sishga 
yordam beradigan va aholini ish bilan ta’minlash imkoniyatlarini maksimal darajada oshiradigan siyosatni shakl-
lantirishga katta hissa qo‘shishlari mumkin.