Böyük Britaniya dünya iqtisadi böhranı illərində



Yüklə 36,11 Kb.
səhifə1/4
tarix02.01.2022
ölçüsü36,11 Kb.
#41024
  1   2   3   4
böhran



Böyük Britaniya dünya iqtisadi böhranı illərində  
(1929-1933-cü illər) 
 
1929-cu ilin oktyabrında ABŞ-da başlanan iqtisadi böhran öz 
miqyasına görə 20-ci əsrin  ən böyük böhranı kimi tarixə daxil oldu.  
1929-1933-cü illərin iqtisadi böhranı kapitalizmin bütün 
tarixi boyu ən dərin böhran kimi səciyyələndirilə bilər. Demək olar 
ki, dörd il ərzində kapitalist ölkələrinin iqtisadiyyatı tam təşkil edilə 
bilməyəcək durğun  bir vəziyyətdə qalmış oldu.  
Böhran, dünyada 50 milyondan daha çox insanın işsiz 
qalmasına səbəb olmuşdur. Dünyada ümumi istehsalın həcmi 42%,  


dünya ticarətinin həcmi isə 65% azalmışdır.  Bu rəqəmlərin hansı 


dərəcədə təsirli olduğunu başa düşmək üçün  1929-cu ildən əvvəl baş 
verən heç bir iqtisadi böhran nəticəsində dünya ticarətinin 7%-dən 
daha çox kiçilmədiyinə nəzər salmaq kifayətdir.  
Dünya iqtisadiyyatına belə güclü təsir edən böhranın səbəb 
və nəticələrini araşdırmaq üçün Birinci dünya müharibəsi sonrasında  
yaranan sosial – iqtisadi  və siyasi almiləri nəzərdən keçirmək 
vacibdir.  
Müharibədən sonra kapitalist dünyasında hegemonluğu 
əlində saxlayan ABŞ 1924-1929-cu illərdə stabilizasiya dövrü 
keçirdi. ABŞ bu dövrdə dünya dövlətləri arasında yeganə kreditor idi. 
Sənayenin yeni sahələrinə olan  çox yüksək təlabat, iqtisadiyyatın 
inkişafına zəmin yaratmaqla bərabər, eyni zamanda ölkədə iqtisadi 
mühitin olduqca spekulativ xarakter almasına  şərait yaradırdı.  Buna 
misal olaraq 1926-1928-ci illərdə Floridada  yaşanan daşınmaz əmlak 
böhranını göstərmək olar. 1926-cı ildən başlayaraq təbii  şəраитlərə 
 
190
əlaqədar olaraq (Bu əyalətdə  qış  qonşu  ərazilərlə müqayisədə daha 
münasib idi) Floridadakı daşınmaz əmlakların qiymətinin həddindən 
artıq dəyər qazanması  ümüdi ilə  buraya böyük investisiyalar 
qoyulmuşdu.  1928-ci il 18 sentyabrda isə gözlənilmədən baş verən 
qasırğa  bütün planları alt-üst etdi və bu əraziyə qoyulan 
investisiyalar böyük zərərə səbəb oldu. Yüksək qiymətə satın alınmış 
daşınmaz mülk və torpaq sahələrini  nəinki öz dəyərinə, dəyərindən  
bir neçə dəfə ucuz qiymətə belə satmaq mümkün olmadı.  
Yuxarıda qeyd edilən spekulasiyanın iqtisadiyyatın normal 
fəaliyyətinə nə qədər güclü təsir etdiyini nəzərə alsaq dünya böhranı 
öncəsi ABŞ iqtisadiyyatının nə dərəcədə həssas olduğunu görərik.  
Dünya böhranının baş vermə səbəbləri:                                                      
1. ABŞ-dakı böyük şirkətlərin maliyyə gücləri idi.  Birinci 
dünya müharibəsindən sonra bir çox xırda və orta müəssisələr 


birləşməiş  və iri inhisar birlikləri meydana gəlmişdi. Böhran 
astanasında ABŞ iqtisadiyyatının 50%-dən çoxunu cəmi 200-ə qədər 
holdinq təşkil edirdi. Bu hpldinqlərdən hər hansı birinin iflası  
ümumilikdə iqtisadiyyata ciddi zərbə vura bilərdi ki böhran dövründə 
də gözlənildiyi kimi oldu.  
2. İkinci səbəb Amerikada həmin dövr üçün Bankçıqla bağlı 
qanunvericiliyin təkmil olmaması ilə  əlaqədar bankların ehtiyat 
limitlərinin olmaması idi. Bank sisteminin iqtisadiyyatın “qan – 
damar  sistemi” funksiyasını olduğunu nəzərə alsaq bu sahədəki 
problemlər iqtisadi sistem üçün böyük təhlükə idi.  
3. Böhranla bağı ən mühüm səbəblərdən biri isə Amerikanın 
dünyа dövlətləri arsında yeganə kreditor olması idi.  Bu isə, hər 
şeydən  əvvəl bütün dünyanın Amerika iqtisadiyyatından asılılığını 
artırırdı.  Yəni Amerikada yaran biləcək hər hansı bir problem  бütün 
dünya ölkələrinə bilavasitə təsir edirdi.  
Yuxarıda göstərilən amillərin təsiri nəticəsində  1929-cu il 3 
oktyabr tarixindən başlayaraq artıq Nyu-York birjasında qiymətlərin 
artımı tamamilə dayanmış, hətta qiymətlər aşağı düşməyə başlamışdı. 
Bir neçə iri holdinqin səhmləri də birjada dəyərdən düşməyə başladı. 
21 oktyabr   tarixində artıq bütün investorlarын  əllərində olan 
səhmləri satmağa başlaması artıq fəlakətin  əsas xəbərçisi rolunu 
oynadı. 24 oktyabr tarixində isə artıq birjada bütün qiymətlər son 


həddə  qədər  aşağı  düşdü.  1929-cu  ilin  qiymətləri ilə  4,2  milyard  

 
191 


dollar yox oldu. 21-29 oktyabr tarixlяri aras;nda 400-dən artıq bank 
iflas etmiş, minlərlə insan bütün mal varlığını itirmişdi. Bu müddətdə 
pul kütləsi tamamilə tükəndiyindən alış-verişdə barter metodu 
(əmtəənin əmytəəyə dəyişdirilməsi) geniş yayılmışdı. Qeyd edək ki, 
bu böhranın nəticələri özünü İkinci Dünya Müharibəsinin 
başlanğıcına qədər göstərmişdir.  
1929-cu il oktyabr ayının 24-də dünyanın maliyyə  mərkəzi 
olan Nyu-yorkun birjalarında 12,8 milyon səhm satıldı ki, bu da 
əvvəlkilərdən 1,5 dəfə çox idi. Oktyabr ayının 29-da isə satılan 
səhmlərin sayı 16,4 milyona çatdı. Qiymətli kağızların kursu sürətlə 
aşağı düşməyə başladı.  Əgər 1929-cu il oktyabr ayının 1-də 
səhmlərin dəyəri 87 milyard dollar idisə, cəmi bir ay sonr 0,55 
milyard dollara endi. Belə sürətlə azalma daha üç il davam etdi. 
1933-cü ilin martına qədər  1929-cu illə müqayisədə    səhmlərin 
dəyəri 4,5 dəfə azaldı.  
Dünya   iqtisadi   böhranı   aparıcı  kapitalist   dövlətlərinin   
iqtisadiyyatını  ən azı bir rüb geri artdı. Dünya sənaye  istehsalının 
həcmi 38%,  ticarətin həcmi 30%,  kənd  təsərrüfatı   məhsullarının 
istehsalı 30% azalmış oldu. Dünya bazarında  rəqabət   kəskinləşərək   
ticarət   müharibəsi   xarakteri   almağa  başladı. Təkcə 1929-1934-cü 
illərdə 76 ölkə gömrük vergilərini artırıldı.  
Ticarət  rəqabətinin  artması ilə  əlaqədar   ölkələr  arasındakı  
maliyyə  əlaqələrinin  ənənəvi  əsasları  pozulmuş  oldu.  İnflyasiya  
ABŞ-ı  dolların  qızıl standardlarından  əl  çəkməyə    məcbur etdi.  
Nəticədə 56  dövlətin  dollar ilə     bağlı valyutası qiymətdən düşdü. 
1932-ci ilin əvvəli üçün tam işsizlər 26 milyon, işini tamam 
itirməyənlərlə birlikdə 30 milyon nəfərə çatdı.   
Dünya iqtisadi böhranı beynəlxalq münasibətlər sahəsinə  də 
əhəmiyyətli dəyişikliklər gətirdi. Məhz bu dövrdə, Versal-Vaşinqton 

sisteminin  əməli iflası başlandı.  İqtisadi böhran fərdiçilik,  şəxsi 


təşəbbüs, və sahibkarlığınn  hüdudsuz azadlığı ideyalarının parıltısını 
söndürmüş oldu.  
Ümumdünya iqtisadi böhranı dünyanın  ən qüdrətli ölkəsi 
olan ABŞ-da 1929-cu ilin oktyabr ayında Nyu-York birjalarından 
birində başladı  və tezliklə bütün kapitalizm dünyasını bürüdü.  
Böhran 1930-cu illərin  əvvəllərində  İngiltərədə  də özünü göstərdi. 
1932-ci ilin ikinci kvartalına qədər iqtisadi böhran daha da dərinləşdi. 
 
192
1933-cü ildə  İngiltərənin iqtisadiyyatı artıq durğunluq dövründəki 
vəziyyətini aldı.  
İqtisadi böhran illərində  İngiltərənin sənaye məhsulları 
böhrandan  əvvəlki 1929-cu illə müqayisədə 82,5 % aşağı düşdü. 
1933-cü ildə isə 1929-cu ildəkinin 93%-ni təşkil edirdi. Lakin həmin 
dövr sənaye məhsulları ABŞ-da 52%, Almaniyada 60%, Fransada isə 
74%-ə qədər aşağı düşmüşdü
5
. Sənaye məhsullarının digər kapitalist 
ölkələri ilə müqayisədə nisbətən az aşağı düşməsi faktı belə bir 
həqiqəti sübut edirdi ki, İngiltərə kapitalizmin sabitləşdiyi dövrdə  
yuxarıda adı çəkilən ölkələr kimi “çiçəklənmə” keçirməmişdi.  
İqtisadi böhran İngiltərənin əsas və ənənəvi sənae sahələrini 
daha çox sarsıtdı. Daş kömür istehsalı hiss ediləcək səviyyədə aşağı 
düşdü. Əgər İngiltərə 1929-cu ildə 258 milyon ton daş kömür istehsal 
edidisə, 1933-cü ildə bu rəqən 208 milyon tona düşdü. Çuqun 
istehsalı həmin dövrlər arasında 7,59 milyon tondan 3,57 milyon tona 
düşdü. Böhran çuqun əridilməsi sahəsində isə İngiltərəni 70 il arxaya 

atdı. Polad əridilməsi həmçinin  9,6 milyon tondan 5,20 milyon tona 


endi.  Əgər  İngiltərədə 1929-cu ildə  gəmilərin  ümumi tonnajı 1522 
min ton idisə, 1933-cü ildə cəmi 133 min ton idi. İngiltərənin ticarət 
gəmiçiliyi də xeyli aşağı endi. 1929-cu ildən 1934-cü ilə  qədər 
İngiltərənin dünya dəniz ticarətində tonnajı 2,43 milyon ton ixtisar 
edilmiş oldu.  
Böhran kənd təsərrüfatını da əhatə etdi. 1930-1932-ci illərdə 
kənд  təsərrüfatı  məhsullarının qiyməti 34% aşağı endi ki, bu da 
ölkənin kənd təsərrüfatına ciddi çətinliklər yaratdı.  İngilis fermerlər 
belə bir çətin dövrdə dövlətdən heç bir yardım ala bilmədilər. Ona 
görə  də Ümumdünya bazarındakı  rəqabətdə  İngiltərənin kənd 
təsərrüfatı məhsulları əlverişsiz vəziyyətə düşdü. Yeni Zellandiyanın 
yağı  İngiltərə bazarlarında ölkə  ərazisində istehsal edilən yağlardan 
daha ucuz qiymətə satılmağa başladı. Belə bir vəziyyət ölkədə Fransa 
ununun satışı üçün də xarakterik idi.  
İngiltərənin dəniz ticarətində  vəziyyəti xüsusilə  kəskin idi. 
Belə ki, 1920-cu  ildə  İngiltərənin ixracı 729,3 milyon ton funт 
sterlinq təşkil edirdisə, 1932-ci ildə bu rəqəm 365 milon funt sterlinq 
idi. 
Sənaye, kənd təsərrüfatı  və ticarət sahəsindəki böhran 
İngiltərədə  işsizlər ordusunun sayının artmasına səbəb oldu. Əgər 
1930-cu ildə işsizlər bütün fəhlələrin 16,8%-ni təşkil edirdisə, 1931-

 
193 


ci ildə bu rəqəm 23,1%, 1932-ci ildə isə 23,5% təşkil edirid. Bu 
dövrdə İngiltərədə hər dörd fəhlədən biri işsiz idi.  
Xüsusilə  İngiltərənin  ənənəvi sənaye sahələri olan daş 
kömür, gəmiçilik və metallurgiyada işsizlik daha  yüksək  həddə 
çatmışdı.  Kömür sənayesinin mərkəzi olan Uelsdə, toxuculuğun 
mərkəzi olan Lankamirdə,  əsas gəmiçilik rayonu olan Klaydda 
vəziyyət daha da ağır idi. Bu rayonlar “durğunluq” rayonları hesab 
edilirdi.  
1929-cu ildə leyboristlər partiyası parlament seçkiləri qabağı 
vəd etmişdi ki, hakimiyytə  gələcəyi təqdirdə ilk növbədə kömür 
şaxtalarında çalışan mədənçilərin vəziyyətini yaxşılaşdıracaq və 
orada iş gününü 7 saata endirəcəkdir. Lakin onlar hakimiyyətə 
gəldikdən sonra bu vədlərinə  əməl etmədilər. Leyboristlərin bu 
hərəkəti  İngiltərə  fəhlə sinfində, ilk növbədə isə  mədənçilərdə çox 
böyük narazılıq törətdi. Kömür sənayesi fəhlələrinin aramsız tətilləri 
leyborist hökumətini məcbur etdi ki, 1930-cu ilin iyulunda kömür 
şaxtaları haqqında yeni qanun qəbul etsin. Bu qanuna əsasən iş günü 
7,5 saat müəyyən edilsin. İki həftəlik iş həftəsi isə 90 saat müəyyən 
olunurdu. Lakin fəhlələr bu qanuna qaşı  kəskin etiraz bildirdilər. 
Fəhlələr nəhayət onlar üçün iş saatı sistemi tərtib edilməsinə nail 
oldular.  
Leyborist liderləri seçkiqabağı  vəd etmişdilər ki, fəhlələrin 
“Ştrейkbrexerlər qanunu” adlandırdıqları 1927-ci ildə qəbul edilmiş 
həmkarlar ittfaqları haqqındakı qanunu ləğv eəcəklər. Lakin hökumət 
bu qanunu da ləğv etmədi. Uzun müzakirələrdən sonra ancaq bu 
qanuna bəzi əlavələr edildi.  
Burjuaziyanın fəhlə sinfi üzərinə basqını bütün ölkədə 
inqilabi hərakatın yüksəlməsinə  səbəb oldu. İngilis fəhlə sinfinin 
1931-32-ci illərdəki mübarizəsi öz gərginlik dərəcəsinə  və 
kəskinliyinə görə yalnız müharibədən sonrakı ilk illər və 1926-cı illə 
müqayisə edilə bilər.  
1931-ci ilin sentyabrında işsizlərin çıxışları İngiltərənin az – 
çox  böyük şəhərlərinin hamısını bürümüşdü.  İşsizlərin nümayişləri 
kütəvi xarakter daşıyır və bir qayda olaraq polis ilə  qızğın 
toqquşmalara səbəb olurdu.  
İşsizlərin milli hərakatı işsizlərə izah edirdi ki, yalnız onların 
qüdrətli müqaviməti hakim dairələrin onların yaşayış  səviyyəsinə 
hücumunun qarşısını ala bilər. Təşkilat “ehtiyacı yoxlamaq”  əleyhinə 
 
194
geniş etiraz kаmpaniyası aparıdı. Hərakat tərəfindən toplanış  və 
1932-ci ilin mayında olmuş konfrans “ehtiyacı yoxlamağın”, 
“anomaliyalar haqqında qanunun”, işsizlər üzrə verilən maddi 
yardımın 10% azaldılmasını, habelə digər ictimai ehtiyatlara çəkilən 
ictimai xərclərin azaldılmasının ləğv edilməsini tələb edən  ərizənin 
altına imza toplamağı  nəzərdə tutan planı  bəyəndi. Bu kampaniya 
1932-ci ilin payızında Londona aclıq yürüşü təşkil etməklə 
nəticələndi. “Ehtiyacı yoxlamaq” əleyhinə etiraz ərizəsinin  əleyhinə 
oktyabr ayına qədər bir milyondan artıq imza toplanmışdı.   
İşsizlərin mübarizəsi fabrik və zavodlarda əmək hqqının 
azaldılması  əleyhinə  fəhlələrin etiraz çıxışları ilə bir zamanda 
aparılırdı.  
Böhran illərində Kompartiya işsizlər arasındakı işə ciddi fikir 
verirdi.  İşsizlərin nümayişlərində, yürüşlərində  və digər çıxışlarında 
kommunistlər fəal iştirak edirdilər.  
İngiltərə Kommunist partiyasının 1932-ci ilin noyabrında 
toplanmış XII qurultayı kütlələr içərisində partiya işinin bir qədər 
yaxşılaşdığını qeyd etməklə  bərabər, onun kütlələrlə  əlaqəsinin  
qeyri-qənaətbəxş olduğunu etiraf etdi. 
Başda Henderson olmaqla Leyborist partiyasının yeni 
rəhbərliyi öz təsirini kütlələr içərisində mühafizə etmək üçün manevr 
etməyə  əl atdı. Kütlələr leyboristlərin “təcridçilik”  şüarından  əl 
çəkməsini və möhkəm,  əsl sosialist siyasəti yeritməsini tələb 
edirdilər. Leyborist rəhbərliyinin “sol” bəyannamələri bu cür 
tələblərə cavab oldu. Leyborist partiyasının 1932-ci ildə olmuş 
konfransının qərarında göstərilirdi ki, “gələcəkdə leyborist 
hölumətinin və parlamentdəki leyborist partiyasının rəhbərləri, 
parlamentdə leyborist çoxluğuna  əsaslanan və ya əsaslanmayan 
hökumət təşkil etdikdə, müəyyən sosialist qanunvericiliyi proqramını 
dərhal elan etməlidirlər. Partiya parlamentdə etiqad etdiyi prinsiplər 
uğrunda sona qədər mübarizə aparmalı  və lazım gələrsə bu 
mübarizədə məhv olmalıdır”. 
Gələcək göstərdi ki, leyborist  partiyasının rəhbərlərinin  
sosializmə  sədaqət  haqqındakı bu andlarının  onların burjuaziya  
əleyhinə mübarizə aparmaq istəkləri ilə heç bir əlaqəsi yoxdur.   
Leyborist partiyasının kollektiv üzvlərindən biri olan 
Müstəqil fəhlə partiyası içərisində leyborist partiyasından çıxmaq 
tələbləri güclənirdi. Müstəqil fəhlə partiyasının 1932-ci ilin iyulunda 

 
195 


olmuş konfransı  səs çoxluğu ilə leyborist partiyasından çıxmaq 
haqqında qərar qəbul etdi.  
1932-ci ilin oktyabrında Artur Henderson rəsmi olaraq 
leyborist partiyasının rəhbəri vəzifəsindən getdi. Onun yerini 
nisbətən sol hesab edilən, sosializmin təbliğini dini ayinləri yaymaqla 
birləşdirən Corc Lensberi tutdu.  
Bu dövrdə Liberallar partiyasının öz mövcudluğunu itirməsi 
prosesi davam etməkdə idi. Bu partiyanın tənəzzülü prosesini iqtisadi 
böhran daha da dərinləşdirdi. Belə ki, bu dövrdə partiya bir-biri ilə 
düşmənçilik edən üç qrupa parçalandı
1
. Bu qruplardan biri 1932-ci 
ildə xüsusi partiya şəklində yaranmış  və milli liberallar partiyası 
adlanan “milli” hökumətin tərkibinə daxil olan Con Sayмonun 
tərəfdarları idi. İkinci qrup 1932-ci ilin sentyabrında  İngiltərədə 
proteksionizmin təbliğ edilməsi ilə  əlaqədar olaraq hökumətdən 
çıxmış Herbert idi. Üçüncü qrup isə Lyoyd Corcun başlıca olaraq ailə 
üzvlərindən ibarət olan tərəfdarlarından ibarət idi.  
İngiltərənin böhran dövründə maliyyə  vəziyyəti ölkədə 
hakim dairələri ciddi təşvişə saldı.  İngiltərə artıq çoxdan ticarətdə 
passiv balansa malik idi,  belə ki, idxal ixracı üstələmişdi.  İngilis 
malları bazarda azlıq təşkil dir, idxal isə artırdı. Dünya ticarəti 
İngiltərə üçün demək olar ki, dondurulmuşdu. Gəmiçilikdən gələn 
gəlir 130 milyon funt -  sterlinqdən 80 milyon funt - sterlinqə  qədər 
azalmışdı. Digər tərəfdən əgər 1929-cu ildə İngiltərənin xaricə kapital 
qoyuluşu 270 milyon funt - sterlinq idisə, bu rəqəm 1931-ci ildə 170 
milyon funt - sterlinqə endi.  Böhran tezliklə maliyyə sahəsini də 
əhatə etdi. İngilis banklarının beynəlxalq maliyyə əməliyyatları xeyli 
ixtisar edildi. İngiltərənin bu əməliyyatlardan  əldə etdiyi gəlirlər 
1929-cu ildə 65 milyon funt – sterlinq  idisə, 1931-ci ildə bu rəqəm 
30 milyon funt - sterlinqə  endi.  
1931-ci ildə  İngiltərənin büdcə defisiti 100 milyon funt-
sterlinq oldu. Funt-sterlinqin məzənnəsi xeyli aşağı düşdü. Bu dövrdə 
İngiltərə banklarında  xarici dövlətlərin əmanətləri var idi və İngiltərə 
bu əmanətlərdən istifadə edərək vəziyyətdən çıxa bilərdi. Lakin xarici 
dövlətlər funt-sterlinqin dəyərinin aşağı düşməsini gördükdə öz 
əmanətlərini London banklarından götürdülər ki, bu da ölkənin 
maliyyə vəziyyətinin daha da ağırlaşmasına səbəb oldu.  
Ölkədə mövcud olan maliyyə  vəziyyətini öyrənmək və 
Makdonald hökumətinin vəziyyətini yüngülləşdirmək üçün 
 
196
məsləhətlər aparmaq məqsədilə 1931-ci ilin martında bankir Corc 
Meyin başçılığı altında xüsusi komissiya yaradıldı.  
1931-ci ilin iyul ayında Meyin komissiyası göstərdi ki, 1932-
33-cü  büdcə ilində  İngiltərə büdcəsinin kəsiri lazımi tədbirlər 
görülməsə 120 milyon funt – sterlinq  olacaq. Bu miqdar ancaq 
vergilərin artırılması  və dövlət xərclərinin azaldılması yolu ilə 
ödənilə bilər. Komissiya məsləhət gördüki, yaxınlaşan 24 milyon funt 
– sterlinq ancaq vergilərin 96 milyon funt – sterlinqlə ödənilməsinə 
nail olar.  
Meyin iqtisadi komissiyası  məsləhət görürdü ki, işsizlərə 
verilən müavinət 20 % ixtisar edilsin. Belə ki, onlara verilməli olan 
66,6 milyon funt – sterlinq 53 milyon funt – sterlinqə endirilsin, 
müəllimlərin maaşı azaldılsın, ictimai işlər üçün ayrılan vəsaitin 8 
milyon funt – sterlinqə yaxını ixtisar edilsin.  
Beləliklə komissiya iqtisadiyyatda olan bütün çətinliklərin  
aradan qaldırmağın sosial xərcləri ixtisar etməklə mümkün olduğunu 
göstərdi. Hökumətin rəhbər üzvləri Meyin məruzəsindəki 
məsləhətlərlə razı idilər və onların həyata keçirilməsinə başlamağa 
hazır idilər. Lakin bu təklifin qəbul edilməsi fəhlə sinfinin üzərinə 
basqın etmək üçün kapitalistlər tərəfindən bir alət kimi istifadə edilən  
hökuməti xalqın gözündə ifşa edərdi. Buna görə də hökumət Meyin 
təkliflərini qismən həyata keçirməyi qərara aldı. Dövlət 
xidmətçilərinin maaşlarının azaldıması və ictimai xərclərin 56 milyon 
funt – sterlinqə endirilməsi hesabına qənaət etmək qərara alındı. 
Lakin mühafizəkarlar və liberallar, habelə ingilis bankirləri qənaətin 
həcminin artırılmasında təkid edirdilər.  
Mey komissiyasının məruzəsi bir çox xarici ölkələrin 
maliyyə dairələrində ingilis funt- sterlinqinin vəziyyətinin möhkəm 
olmadığının sübutu hesab edilirdi.  
Bir çox xarici əmanətlərin London banklarından çıxarılması 
bu məruzənin çap olnumasının bilavasitə  nəticəsi idi. İngiltərənin 
hakim dairələri ABŞ  və Fransadan borж almaq vasitəsilə  vəziyyəti 
düzəltmək istədilər. Avqustun 1-də amerikan və fransəz bankirləri 
İngiltərəyə 50 milyon funt – sterlinq borc verdilər. Bu pul 
xərcləndikdən sonra, hökumətin tapşırığına görə, ingilis bankı 
amerikan bankirlərinə müraciət edərək 80 milyon funt – sterlinq 
miqdarında yeni borc vermələrini xahiş etdi. Amerika bankirləri 

 
197 


bildirdilər ki, yalnız hökumət Mey komissiyasının  təklif etdiyi 
məsləhətləri qəbul etdiyi təqdirdə yeni borc verilə bilər.  
Leyborist hökuməti  əlavə  qənaət haqqında qərar qəbul etdi. 
Bu isə  işsizlərə göstərilən maddi yardımın 10% azaldılması demək 
idi. Fəhlələrin hiddəti o qədər artdı ki, Makdonald hökumətinin 
həmin qərarı bəyənmiş olan bəzi üzvləri tərəddüd  etdilər. Avqustun 
23-də kabinetin 10 üzvü bu təklifi müdafiə etməkdən boyun qaçırdı. 
Hökumətdə  təfriqə  əmələ  gəldi və Makdonalddın, bütün hökumətin 
istefaya çıxması təlяb edildi.  
Ertəsi gün Makdonald mühafizəkarların və liberalların 
iştirakı ilə koalisyon hökumət təşkil etdi ki, burada mühafizəkarlar 
rəhbər rol oynadılar.  Koalisиon hökuməti özünü “milli” hökumət  
adlandıraraq, iddia etdi ki, ingilis xalqının bütün əsas siyasi 
Yüklə 36,11 Kb.

Dostları ilə paylaş:
  1   2   3   4




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin