Collection b

MAY 
2023
ISSN: 2181-3558
 
115 
INTEGRATSIYALASHGAN TA’LIM VA TADQIQOTLAR JURNALI 
JOURNAL OF INTEGRATED EDUCATION AND RESEARCH
Bunday qarashlarning chegaralanganligiga qaramasdan, muharrirlar fantastik 
adabiyotning gullab yashnashiga xizmat qilishdi. Shu davrni ingliz adabiyotida 
“oltin davr” deb atasak bo’ladi. “Astounding science fiction” jurnalining 
muharrirlari P.Xaylayn, T.Starjon, A.E.Van Vogt, L.Del-Rey kabi mualliflarni ijod 
sahnasiga chiqishiga katta yordam bergan.
6
Buyuk Britaniyada ham bunday jarayonlar davom etgan. Adabiyotda bu 
harakat “Yangi to’lqin” deb atalgan. Bu harakatning ilk mualliflari D.Ballrad, 
D.Banner Angliyada, S.Dilini, T.Disha, X.Ellison, N.Spinrad kabilar AQShda ijod 
qilishgan. “Yangi to’lqin”ning yanada yorqin tarafdorlari ilmiy fantastika 
taraqqiyotida judayam radikal o’zgarishlarni kiritishdi. Hattoki ular ilmiy 
fantastikani yangicha nomlashni taklif qilishdi. “Yangi to’lqin” idealogiyasi faol 
ravishda adabiyotning turli yo’nalishlarida zamonaviy yutuqlarini va uning eng 
oxirgi va avangard yo’nalishlarni o’zlashtirishdi.
7
Bu harakatning tarafdorlari yangi tajribalar o’tkazishga, ularni asarlarida 
ifodalashga juda moyil edilar.Garchand, bu oqimning ijodkorlarining uslubi 
judayam keskin ko’rinsada, “Yangi to’lqin” inqilobiy hodisa bo’lib qolaverdi. 
Mazkur oqim ko’plab katta avlod yozuvchilarini mobillashishga, raqiblarining 
usullarini o’zlashtirishga, g’oyalar xilma-xiligini boyitishga majbur qildi. 
“Yangi to’lqin”dan so’ng ingliz adabiyotida qalam tebratuvchi har bir ijodkor 
o’z asarida ilmiy fantastik g’oyalarni ifodalar ekan, ijod namunasining uslubiga va 
adabiy tuzilishiga alohida e’tibor berdi. Garchi “Yangi to’lqin” shovqinli va 
inqilobiy harakat bo’lsada, 1970-yillarning boshida bu harakat o’zidan sezilarli 
darajada katta o’zgarishlarni qoldirdi. Shundan so’ng adabiyotshunoslarning bu 
janrga nisbatan munosabatlari ham o’zgardi. Endilikda jahon adabiyotida 
yozuvchilar ilmiylik g’oyasini xuddi maqsad deb emas, balki adabiy usul sifatida 
ishlatishga harakat qilishdi.
8
1980-yillarning boshlariga kelib, ilmiy fantastikada gumanitar g’oyalar 
shakllana boshlandi. “Yangi to’lqin” harakatiga nisbatan yanada keng tarmoqli, 
xilma-xil yo’nalishga aylandi. Endilikda yozuvchilar o’z ishlarida insoniyatning 
ruhiy olamiga e’tibor bera boshlashdi, uning ichki olamidagi o’zgarishlarni 
tasvirlashga intilishdi. Bu yozuvchilar bir fikrda qat’iy turdilar: “Atrof muhitdagi 
istalgan transformatsiyalarga qaramasdan, insondagi yaxshi sifatlar o’zgarmaydi”. 
Judayam optimist ruhdagi gumanitar ilmiy fantastika yo’nalishi mustahkam 
harakatga aylanmadi, unga bo’lgan qiziqish tezda so’ndi.
9
So’nggi yillarda jahon adabiyotida yangi oqimlar va yo’nalishlar kirib 
kelmoqda. Xususan ilmiy fantastikada “Kiber Pank” oqimi kirib keldi. Bu harakat 
katta ta’sirga ega bo’lib, informatsion inqilobga aylandi. Bu yo’nalishdagi 
yozuvchilar kont madaniyatga e’tibor berishdi. Individualistik g’oyalar va adabiy 
tajribalar o’tkazish ommalashdi. “Yangi to’lqin”ning bunday elementlarini “Kiber 
6
Sadoul J. Histoire de la science-fiction modern - P.:,1976. – P. 23-25.
7
БритниковА.Ф. Русский советский научно-фантастический роман - Л.:1970. – Cтр. 210.
8
Ляпунов Б.В. В мире фантастики:обзор научно-фантастической литературы.- М.:, 1975. - Стр. 67. 
9
Гаков Вл. Виток спирали:Зарубежная научная фантастика 60-70-х годов И.: Москва 1980. - Стр. 45-47. 

---