D. R. Djurayev, A. A. Turayev, sh sh. Fayziyev, B. A. Hikmatov

Yung modulining fizik ma’nosi: 
Elastiklik moduli materialning 
cho’zilishga 
(siqilishga) 
qarshilik 
ko’rsata olish xususiyatini bildiradi va 
kuchlanish o’lchamlarida (kg\m
2
, kg\sm
2
da ) ifodalanadi. 
Yung moduli son jihatidan jismga qo’yilgan kuchlanganlikka tengki, u jism 
uzunligini ikki marta uzaytiradi, ya’ni, 

=1 bo’ladi.

- kuchlanishning 

– nisbiy deformatsiyaga bog’lanishini ko’rib chiqaylik 
(5.2-rasm) 
ε – oshganda 

ham proportsional ravishda elastiklik chegarasigacha 
el

oshib boradi. (OA qism) Jism deformatsiya ta’sirida hali elastiklik hususiyatini 
yo’qotmagan bo’lsa, bunda hosil bo’lgan eng katta mexanik kuchlanishga 
elastiklik chegarasi 
el

deyiladi. 
Bu chegaradan keyingi mexanik kuchlanishni o’sishida deformatsiya plastik 
xarakterga ega va Guk qonuniga bo’ysunmaydi. Kuchlanishni mustahkamlik 
chegarasidan B
cheg
oshsa (B nuqta) jism buziladi. Yuqori mustahkamlik chegarasi 
ega bo’lgan jismlar elastik jismlardir (metallar). Mo’rt jismlarning (cho’yan, 
shisha, muz) elastiklik chegarasi kichik bo’ladi. Jismning mexanik xossalari 
temperaturaga bog’liq. Temperatura ortishi bilan jismning plastikligi ortadi, 
temperatura kamayishi bilan mo’rtligi oshadi.
5.2-rasm. Elastiklik chegarasi. 

---

119 
Organizm to’qimalarining mexanik hossalari ularning tuzilishiga va tabiatiga 
bog’liq. Suyakning biriktiruvchi asosidagi to’qima suyakka elastiklik bersa, undagi 
fosfor va kalsiyning asosga shimiluvchi tuzlari qattiq va puxta qiladi. Suyak 
tuzilishini shakllanishi tashqaridan qo’yiladigan yukka moslashgan bo’ladi.
Yumshoq to’qimalar asosan oqsil polimerlardan tuzilgan bo’lib, yuqori 
elastikligi va yopishqoqligi bilan farq qiladi. Bu xususiyat deformatsiyaning 
oshishiga olib keladi. Bunday jismlar elastomerlar deyiladi, ular Guk qonuniga 
bo’ysinmaydi.
Egilish metodi bilan sterjinning elastiklik modulini aniqlash mumkin. 
Sterjen qattiq tayanchga o’rnatilib, uninig o’rtasiga ma’lum og’irlikka ega bo’lgan 
toshlar yuklatiladi. (5.3-rasm). Toshlar kuch sifatida ishlatiladi va uning ta’sirida 
egilish deformatsiyasi ro’y beradi. Bu holda deformatsiya kattaligi λ “egilish o’qi” 
bilan, ya’ni sterjenga ta’sir etuvchi kuchning qo’yilish nuqtasi siljiydigan masofa 
bilan xarakterlanadi.