D. R. Djurayev, A. A. Turayev, sh sh. Fayziyev, B. A. Hikmatov

5.3-rasm. Yog’och sterjenning og’ish o’qi va unga ta’sir qiluvchi og’irlik 
kuchi. 
Egilish o’qi quyidagi formula bilan aniqlanadi:
3
3
4
Eab
Pl


(5.6) 
Bunda: 
l – qurilmadagi tayanch nuqtalar (prizma) orasidagi masofa 
P – egilish deformatsiyasini hosil qiluvchi kuch (og’irlik kuchi). P=m∙g 
E – elastiklik moduli 
a – sterjenning eni 

---

120 
b – sterjenning qalinligi 
Agar sterjenning kesimi to’g’ri to’rtburchak shaklida bo’lsa (5.6) formulani 
qo’llash mumkin. (5.6) formuladan elastik modulni quyidagicha topish mumkin.
3
3
4
ab
mgl
E


(5.7) 
Ushbu formuladagi o’zgarmas kattaliklarni alohida hisoblab C (const) bilan 
belgilab olamiz: 
3
3
4
b
a
l
g
C




natijada (5.7) formula quyidagicha bo’ladi: 
C
m
E



C (const) ni hisoblashda birlikni to’gri bo’lishi uchun hamma o’lchovlar mm 
hisobida olinadi, erkin tushish tezlanish esa o’z holida qoladi: g=9.8 m/s
2
.
Cho’zilish va siqilish diagrammalari.
 
Konstruksiya elementlarini 
mustahkamlikka hisoblashda va deformatsiyalarini aniqlashda materialning 
mexanik xarakteristikalari – ruxsat etilgan kuchlanishning va elastiklik modulining 
qiymatlari ishlatiladi. Ushbu xarakteristikalar tekshirilayotgan materialdan olingan 
namunalarni tajribada sinab, olingan natijalarni tahlil qilish asosida topiladi. 
Namunalarni tajribada sinashning eng ko’p tarqalgan usuli bu cho’zish va siqishga 
sinashdir. Buning uchun ma’lum miqdordagi yuklanishni berilgan tezlik bilan 
namunaga bera oladigan turli xildagi sinov mashinalaridan foydalaniladi. Bu holda 
namunaga (5.4-rasm) beriladigan zo’riqishni, sinov mashinasining turiga qarab bir 
necha grammdan yuzlab tonnagacha o’zgartirish mumkin.