Dərs kitabları №: 1 Ünvan: az6200, Zaqatala Şəhəri, Heydər Əliyev prospekti №: 88

TƏFSİR ÜSULU VƏ TARİXİ
100
yaxın olub-olmamasına baxılır. Əgər zaman baxımından da yaxınlıq 
varsa, bu rəvayətlər cəm və təlif olunur.
ç. Nəql olunan hər iki rəvayət səhih olar, lakin aralarında biri-
ni digərindən üstün edən bir səbəb olmazsa və hadisələrin zaman 
baxımından  bir-birindən  uzaqlığı  nəticəsində  cəm  və  təlif  müm-
kün deyilsə, o vaxt həmin ayə və ya surənin mükərrər nazil olduğu 
qəbul olunur.
2. Əsbabün-nüzulun Quranın anlaşılmasındakı rolu
Əsbabün-nüzulun  Quranın  anlaşılmasındakı  roluna  gəldikdə 
bunu aşağıdakı kimi açıqlaya bilərik:
a.  Bu  elm  Quranda  bizə  əmr  edilən  şeylərin  hikmətini  daha 
yaxşı anlamamıza kömək edir.
b. Nüzul səbəbləri bilindikdə ayələrdən qəsd olunan mənalar 
daha rahat başa düşülər. Belə ki, ayə və ya surənin harda, nə za-
man, hansı şərtlərdə endiyini bilmə imkanı qazanırıq ki, bu da o 
ayə  və  ya  surənin  ilahi  məqsədə  uyğun  olaraq  təfsir  edilməsinə 
yardım edər. 
c. Həsr və təxsis şübhəsi ortadan qalxar.
d. Ayə və surələr arasındakı əlaqənin qurulmasını təmin edər.
Lakin  yuxarıda  sadalananların  əksinə,  bəzən  əsbabün-nüzul 
rəvayətləri Quranı anlamağa mane olur ki, onun bu xüsusiyyətləri 
aşağıdakılardır:
a. Ayələri nüzul səbəbləri çərçivəsində açıqlayarkən onların hər 
hansı bir xüsusi hadisə və tarixi şərtlərlə məhdudlaşdırılması or-
taya  çıxa  bilər  ki,  bu  da  ilahi  muradın  mənasından  uzaqlaşmağa 
aparıb çıxarar.
b. Təfsir zənginliyinə mane olması.

---

QURAN ELMLƏRİ
101
c.  Müfəssirləri  həddindən  çox  məşğul  edərək  onların  vaxtını 
boş yerə keçirmək. 
d.  Ortaya  çıxan  bəzi  yeni  problemlerin  Quran  nöqteyi-nəzə-
rindən ələ alınmasına mane olmaq.
Bu sahədə alimlər bir çox əsər qələmə almışlar. Bunların arasın-
da Vahidinin (vəfatı-468/1075) “Əsbabün-nüzul”, İbn Teymiyyənin 
(vəfatı-728/1328)  “ət-Tibyan  fi  nüzulil  Quran”  və  Suyutinin  (vəfa-
tı-911/1505) “Lübabun nüqul fi əsbabün nüzul” adlı əsərləri ən məş-
hurlarıdır.
B. Nəsx
“Nəsx” lüğətdə “ortadan qaldırmaq, yox etmək yazmaq ve bir şeyi 
bir yerden başqa bir yerə keçirmək” kimi mənalara gəlir. Termin olaraq 
isə “şəri bir hökmü başqa bir şəri dəlillə ortadan qaldırmaq” deməkdir. 
Bundan başqa Quranın Kitabi-müqəddəs kimi özündən əvvəlki ki-
tablardakı hökmlərin tətbiqatını qadağan etməsi də nəsx adlanır.
Dəyişilmiş  hökmü  ehtiva  edən  ayə  mənsux  ayə,  başqa  bir 
ayədəki  hökmü  dəyişdirən  hökm  ehtiva  edən  ayə  isə  nasix  ayə 
adlanır.  Quranda  nəsxin  olub  olmaması  məsələsi  əsrlər  boyunca 
mübahisə mövzusu olmuşdur.
Təfsir  üsulunda  qarışıq  mövzulardan  biri  də  nəsx  mövzu-
sudur.  Bu  mövzu  ətrafında  İslamın  ilk  dövrlərindən  başlayaraq 
mübahisələr  edilmişdir.  Bəzi  alimlər  nəsxi  “bəda”  və  “təxsis”lə 
qarışdırmışlar. Əslində bəda, mövcud olmayan bir şeyin meydana 
gəlməsi deməkdir. Təxsis isə ümumi olan bir şeyin bəzi hissələrini 
xüsusiləşdirməkdir.