Dinshunoslikka
Yüklə 4,86 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Kreatsionizm nazariyasi.
Kreatsionizm lotincha «creatio» so‘zidan olingan bo‘lib, yaratilish degan ma’noni beradi. U butun borliqni, hayotni, Yer sayyorasi va umuman olamni Xudo yarat gan deb e’tirof etuvchi teologik va g‘oyaviy konsepsiyadir. Kreatsionizm g‘oyasining tarixi din tarixining bir qismini tashkil etadi. Milodning XIX yuz yilligida bu atama, ayniqsa, ommalashdi. XVIII asrda ilmfan rivojlanib evolutsionizm nazari yasiga qarshi kreatsionizm qarashlari yuzaga keldi. Avvaliga ush bu oqim tarafdorlari asosan antievolutsionistlar, deb nomlandi. 1932yilda Britaniyada evolutsion nazariyaga qarshi harakat yuzaga keldi. Harakatning asosiy maqsadi ilmiy faktlarni tarqat gan holda evolutsion nazariyaning noto‘g‘ri ekani va diniy man balarda keltirilgan xabarlar haqiqatligini isbotlash edi. 1970yilda uning a’zolari 850 kishi edi. 1972yilda Buyuk Britaniyada «Nyu ton nomidagi ilmiy birlashma» tuzildi. Hozirda turli davlatlarda kreatsionizm nazariyasi asosida bir lashgan ko‘plab ilmiy jamiyatlar faoliyat yuritmoqda. Jumladan: 165 AQSH da 34 ta, Buyuk Britaniyada 4 ta, Avstraliya, Janubiy Ko reya, Ukraina va Rossiyada 2 ta, Turkiya, Vengriya va Serbiya da 1 ta. Ko‘pgina ortodoksal xarakterdagi yahudiy guruhlari teis tik evolutsiya tarafdori bo‘lgan bir paytda, konservativ yahudi ylar ilmfanni yahudiy teologiyasini shakllantirishiga tayanib unga ijobiy munosabat bildiradilar. Islohotchi yahudiylar esa Tav rotni haqiqiyligini rad etadilar. Ularning fikricha dunyo so‘zin ing ibroniychasi םלוע aslida «berkitilgan» (NehEhLahm) degan ma’noni beradi. Kreatsionizm nazariyasi yahudiylikning muqaddas kitobi Tav rotda muayyan daraja o‘z aksini topganini ta’kidlash joiz. Milo diy I asrda yahudiy yozuvchisi Filo Patriarxlarning bu boradagi rivoyatlarini haqiqiy deb e’tirof etgan. U Musoning Xudo olamni olti kunda yaratgan degan fikrini keltiradi. Lekin, uning fikricha, Xudo bu ishni bir paytda amalga oshirmagan. Berilgan raqam esa tartibni bildiradi. Dunyoning yaratilishi haqiqatan ro‘y ber gan, lekin Xudo buni insonlarga Muso orqali ramziy ravishda tu shuntirgan. Ilk davrlarda xristian cherkovi otalari ham Filoning g‘oyasi ga tayangan holda olamning yaratilishi haqiqatda ro‘y berganini e’tirof etdilar. Milodning ikkinchi asrida Xristian ortodoksallari olamning yaratilishi ramziy tarzda bo‘lgan degan fikrni rad et dilar. XV asrda Avliyo Bazil bu jarayonni juda katta o‘lchamda va hech qanday tanaffussiz hamda vaqtsiz yuz berganini tasvir lab berishga urindi. Avgustin «Olam yaratilishining haqiqiy tas viri»da ibtido moddiy ashyolarning yaralishi ekani va ayni payt da, vaqtning ahamiyati bo‘lmagan didaktik sabablarga ko‘ra bu jarayon davom etganligini da’vo qildi. Uning fikricha, yorug‘lik farishtalar taratgan nurning tasviridir. Shuningdek, xuddi mod diy nur kabi, ilohiy nur ham haqiqatda mavjud. Avgustin ilohiy matn larning qiyinligiga e’tibor qaratadi va hamma tushunishi uchun ular tahrir qilinishi kerak, deb hisoblaydi. Xristianlar esa, kishilar o‘zlari guvohi bo‘lgan hodisalar muqaddas bitiklarga qar 166 shi kelsa, uni izohlamaslik kerak deb hisoblaydilar. XIII arda To mas Akvinta Avgustin singari Muqaddas bitikning aslini saqlab qolish kerakligini tasdiqlab: «Muqaddas bitik haqiqatni tushuntir ib bera olar ekan, noto‘g‘riligi isbotlangan holatdan tashqari hol larda u hech kimning izohiga muhtoj emas», – deb yozgan edi. 1571yilda Martin Lyuter olamning yaratilishi bundan 6000 yil avval olti kun davom etgani haqidagi g‘oyani ilgari surdi. Jon Kel vin olam yaralishi to‘xtovsiz davom etganini rad etadi, shu bilan bir ga, uning fikricha, osmonlar tepasida suv bor. Yangi yerlarning kashf etilishi insonlarni hayotning yangi tur va shakllari bilan tanishtirdi. Yangi nazariya barcha biologik tur larning Xudo tarafidan alohidaalohida yaratilganini ilgari surdi. 1605yilda Frensis Bekon «Xudoning yaratgan ishlari bizga uning Injilidagi so‘zlarni tushunishimizga yordam beradi», degan fikrni bildirdi. 1650yili arxiepiskop Jeyms Usher «Usher xronologiyasi»ni chop ettirdi. Unda olamning yaratilishi miloddan avvalgi 4004 yil deb belgilangan edi. Bu sana o‘sha paytda qabul etilgan bo‘lsa da, XVIII–XIX asrlarda ancha yuksalgan ilmfan Yerning tarixi yanada ko‘hna ekanini isbotladi. XIX asr boshlarida JonBaptist Lamarkning turlarning o‘zga rishi to‘g‘risidagi konsepsiyasi Parij va Edinburgda, asosan, anato mistlar tomonidan iliq qarshi olindi. Britaniyaning Napoleon urushlari bilan band ekanligi, Fransiyada revolutsiya va amerika da fuqarolar urushining yuz berganligi jamiyatda shu kabi evolut sion nazariyalarning asosiy o‘rin egallashiga sabab bo‘ldi. 2006yilda ko‘pgina xristianlar yaratilishning evolutsion na zariyasini tan oldilar. Bugun ko‘pgina xristian cherkovlari, jum ladan, anglikan va lyuteran cherkovlari ilohiy yaratilish bilan evolutsion nazariya o‘rtasida ziddiyat yo‘qligini e’tirof etadilar. Mazkur cherkovlarning rahbarlari evolutsion nazariyani yoqlab turli va’z o‘qidilar. O‘z navbatida olimlar, xususan, fizik Jon 167 Polkingorn evolutsiya Xudo yaratgan maxluqlarida kechadigan jarayonlardan biri, deya fikr bildirdi. Kreatsionizm nazariyasiga ishonuvchi xristianlar ikki guruh ga bo‘linadilar: birinchi guruh kreatsionizmga ishonadi va fan ni butunlay rad etadi. Ikkinchi guruh esa fan keltirgan faktlarga ham ishonadi. Shuningdek, kreatsionist qarashlarning quyidagi turlari ham ajratib ko‘rsatiladi: Yosh Yer kreatsionizmi (ing. «Young Earth creationisms»; rus. mladozemelniy kreatsionizm). Bunga ko‘ra, Xudo – Yer ning yaratuvchisi. U yerni Injilda qanday tasvirlangan bo‘lsa, shunday yaratgan. Bu hodisa bundan 6000 (protestantlarga ko‘ra) yoki 7500 (pravoslavlarga ko‘ra) yil avval ro‘y bergan. Aksariyat hollarda Yerning yoshi koinot yoshi bilan deyarli teng, deb hisoblanadi. Ularning fikricha Koinotning yerdan ko‘hnaroq ekanini tasdiqlovchi dalillar oz. Bu davrda makro evolutsiya kechmagan. Yer ulkan suv toshqinidan so‘ng qayta shakllangan. Yüklə 4,86 Mb. Dostları ilə paylaş:
|