Dünya xalqları öz nadir sənət incilərini
Yüklə 1,77 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
498 Əlləri, Ayaqları, Qulaqları, Gözləri və Başı dilləndirir. Onlar insan kimi danışır. Bütün günahları öz üzərinə götürən Baş: Dedi: "Min bir gecə" nağılını Elə əvvəldən mən başladım, mən. Qoca sevindi: Boynuna aldın ki, axır, Ç oxdan bilirdim, axı! Başıma nə gəlibsə, Elə başdan gəlib, başım! Ağır-ağır, yavaş-yavaş Tərpəndi baş. "Yox, yox"-dedi, sən qoymadın dinc yaşayım. Baş öz düşündüklərini, öz anladıqların qocayla bölüşür və ona elə bil öz duyumu ilə nəyisə anlatmağa çalışır. Bu haqsız dünyanı elə əvvəlindən haqsızlıqlar içərisində, ədalətsizlər əlində
oyuncaq olduğunu, haqqın-ədalətin pozulduğunu, onu axtarmağın mənasız olduğunu qocaya anladır: Eşit qoca! Elə əvvəlllər də, Hər yerdə Naşı həkimlər, Zalim hakimlər olub, Nadan müəllimlər olub. 499 Yenə də olacaqlar. Camaatı aldada-aldada, Camaata qarışıb, Dolanacaqlar. Qayıt, evinə, kişi! Tök ətəyindən daşı. Sənəmi qalıb, Dünyanın işi. Dünyanı işlərini həmişə belə görüb insan, ona görə də bu Başın dedikləri həqiqətdə nələr yoxdur. Şair bir el rəvayətindən istifadə etməklə, Düznəqulu kimi haqq-ədalət axtarmaqla, lakin istədiyini bu gen dünyada tapmamaqla, nağıllara, keçmişə, ötən tarixə nəzər saldıqda həmişə dünyana
ədalətsizliklər içində
çabalamış gördükdə qüssələnir. Dönür olur Düznəqulu. Axtardığını yaratdığı obraz kimi
tapmır, tapmayanda əl atır dünyanın digər guşələrinə, bəlkə burda yoxsa, o yanda olar ki, insanların haqqları tapdalanmaz, yalan ayaq açıb yeriməz, millətin hakimi ədalətsiz hökm çıxarmaz, müəlim öz biliyini şagirdə öyrətməklə onu cəmiyyət üçün yararlı bir vətəndaş kimi yetişdirər, həkim millətinin sağlamlığını keşiyində durar, öz həkimlik sənətinə dərindən yiəyələnmək sağlam cəmiyyətin gələcəyi üçün çalışar və ilaxır, ilaxır. Amma gəl görək elə saf bir cəmiyyət varmı? Varmı elə bir ölkə ki, qanunları qılınc kimi kəsərli, müəllimləri əsil müəllimlik adına, şərəfinə 500 sədaqətli, həkimləri bilikli, qayğıkeş… olsun? Yoxdur bu qoca dünyada, elə əvvəl də olmayıb. Olsaydı o qocanı xalq yaratmazdı. Onun adıyla cəmiyyətin eybəcərliklərinə nifrət yaratmazdı. Olsaydı o nağıllardan ona məlum olan nağılı şair Fikrət Sadıq bu gün də yana-yana qələmə almazdı. Dünyadan qaçan adamı-Düznəqulunu bir də dönə-dönə bu müdrik çağlarında bir də xatırlamazdı, bir də o nağıllara qayıtmazdı. O nağılın bir hissəsini yazanda şair hələ cavan idi, onun yaşadığı cəmiyyət öz sostial quruluşuna görə bərabərhüquqlu hesab olunurdu. Amma o zamanda da bu Düznəqulu varmış və o düzlük axtara-axtara gəzmiş tapa bilməmiş, səhraya üz qoymuşdu. Bu gün onun Düznəqulusu artıq cana doyub Dünyadan qaçan adam olub. Qaçır, hər şeydən qaçır, hətta düzlük axtardığı üçün, tapmayanda canının, ayaqlarının ağrısından bütün günahları Gözlərinin, Qulaqlarının üstünə yığır, onu çöllərə salan ayaqlarını söyür, düzlük gəzən, düzlük düşünən düşüncəsini, Başını günahlandırır. Dünyadan qaçan adam da elə Düznəqulunun prototiptdtr. O dözməyib evdən qaçır, "dağlara sarı", dünyanı "söyə-söyə" qaçır, o zəmanədən qaçır, o keçid
dövrünün yaramazlıqlarından qaçır, o cəmiyyətdə gedən təbəqələşmədən qaçır, o dünyanın əşrəfi olan insanın günəş kimi nurlu ziyalı insanlarının acınacıaqlı güzəranından qaçır, pis yaşaışından
501 qaçır və qaçdıqca da bu cəmiyyəti qılınclayır, elə nağılın içində onun real mənzərəsini bu günə bənzəyən
ondan geri
qalmayan, gerçək həyatımızın eybəcərliklərindən qaçır. Şair bu əsrin Düznəqulusunu yaratdı ki, cəmiyyətdə gördüyü yaramazlıqları ifşa eləsin. Bir zamanlar xalq gördüyü haqsızlıqları, ədalətsizlikləri Molla Nəsrəddinin, Bəhlul Danəndənin adıyla tənqid elədi. Onlar deməli cəmiyyətdə hər zaman varıydı, onların adına "ayağına" yazılanlar, deyilənlər, qurulanlar da ayaması Düznəqululara məxsus idi. O düznəqulular xalqın iradəsinin ifadəçisi idi. Xalq istəyini, incikliyini, giley-güzarını belə edirdi. Şərq lətifələrində Molla Nəsrəddin, Bəhlul Danəndə xalqın yaratdığı obrazlardır. Ağıllı
Bəhlul, Dəli Bəhlul
kimi tanıdıldı, əməllərində, sözündə, işində başda duran hakimlərin qəddarlığını, ədalətsizliyini, nadanlığını açdı,
tökdü, cəmiyyətin eybəcərliklərinə xalqı güldürdümü, yoxsa nəydi bu folklor tipləri? Hər nəydisə xalqın istəyi ilə yaradılmışdı və xalq onu özü yaratmışdı və dünyada xalqdan müdrik heç bir varlıq ola bilməz. O xalq ki, öz istədiyini cəmiyyətdə görmür, hansı yolla olursa-olsun öz heyfini çıxmalıydı. Ona yad olan, onu incidən, onun insan
kimi yaşamaqdan məhrum edlən
ədalətsitzlikəlri elə Bəhlulun, Düznəqulunun dililə ifşa etməlidir ki, insan övladı əməllərini azmasın. 502 İllah da ki, onun həkimi, hakimi, müəllimi aza. Vay o cəmiyyətin halına ki, onun müəllimi bisavaddır, o cəmiyyət üçün necə yararlı şəxsiyyətlər yetişdirə bilər? Vay o millətin halına ki, onun sağlamlığının keşiyində nadan bir həkim durub. O necə sağlam nəsil yetişdirə bilər? Və vay o millətin halına ki, onun dövlətinin qanunlarını cahil, nadan, qəddar, ədalətsiz bir hakim qoruya, o cəmiyyət, o xalq necə xoş gün görə bilər? Düznəqulu bu dövrün
Bəhlul Danəndəsi, Molla Nəsrəddinidir və Fikrət Sadıq onu elə yaradıb ki, o da qarışıb bu ədalət carçılarının sırasına. Fikrət Sadıq nağıl, rəvayət motivli mövzularda "bir qoca", "keçmişdə bir qoca" adıyla rəvayətlərin bəzəyi olan, əməliylə, işiylə insani duyğuları yaşadan o qocalara bir ad verdi: Düznəqulu. Bu da bir tapıntıdır. Fikrət Sadıq
xalqına, vətəninə, olan məhəbbətini, onun qayğılarına öz şəxsi qayğıları kimi yanaşmasının nəticəsidir ki, öz kökünə, xalqının qurduğu nağıllara qayıdır; o "dəsti-xətlə" sözünü deyir, cəmiyyətdə gördüyü və dözmədiyi halları pisləyir. Böyük rus dramaturqu A.N. Ostrovski yazırdı ki" " xalq yazıçısı olmaq üçün vətənə məhəbbət bəsləmək azdır. Ç ünki bu məhəbbət yazıçıya enerci, hiss verir, məzmun vermir; odur ki, vətəni sevməklə bərabər xalqı yaxşı bilmək, onunla yaxınlaşmaq, ona dərindən bələd olmaq lazımdır. Bədii istedad üçün ən 503 gözəl məktəb öz xalqının həyatını öyrənməkdir. Xalqın həyatını bədii şəkildə əks etdirmək isə yaradıcılıq fəaliyyəti üçün ən gözəl sahədir". Fikrət Sadıq lirik şerlərində insan-adam mövzusunda yazdığı yazılarda folklor mənbələrindən istifadə etməklə insan-adam haqqında fikirlərini daha təsirli, bədii cəhətdən qüvvətli ifadə etmişdir. "Cürbəcür" xislətdə tanıdığı insanların əqidəsində olan
o müxtəlifliklər, kökünü insanın ilkin yaranışından tapan iblisanə, Allahanə xüsusiyyətlər şairin şerlərində bu dünyanı ikiliyə parçalayıb. Bu gün dünyanı narahatçılıqlar, dağıntılar, müharibələr, terrorlar mərkəzinə çevrilməsinə gətirib çıxaran amillərin öz başlanğıcını Allah-Adəm-İblis üçlüyündən götürməsi, Yer üzündə yaşayan insanların xilqətindəki o ikiliyin dözülməzliyi poetik bir dillə təsvir edilir. Şairə görə Allah ilk insanı -Adəmi gildən yaradarkən İblis gizləndiyi yerdən onu izləyib: Gil heykəlin Kobud, düyün-düyün Kələ-kötür Yerlərini kəsib ataraq Adəm oğlunu yaradan, ona "Amin"-deyib addımladan, ona can
verən Tanrıdan gizlin olaraq İblis: O yerə atılmış, qalaqlanmış 504 həmin o-
kobud, düyün-düyün, kələ-kötür, gil qırıntılarından Adəmə bənzəyən bir adam "quraşdır"ıb, "get, qarış adamlara" deyib yaratdığı İblis adamı Tanrı adamın içərisinə göndərir. Şair bütün bu günkü dünyada gedən ziddiyyətlərin kökündə həmin İblis adamının "əli" olduğunu söyləyir: O vaxtdan İblis adam İnsan adamı İzlədi qarabaqara. O vaxtdan küsüb-barışdılar, Qaynaıb qarışdılar. Bir-birlərinə Qız verib, qız aldılar. Və o vaxtdan da şairin fikrincə, məxluqat yaxşılara, pislərə--adamlara--iblislərə bölündülər. Bu gün çoxalan, artan iblis-insan dünyasında aləm elə qarışıb ki: Ç oxalan iblislər Salıblar dünyanı Olmazın dərdə. İblislərin əlindən yaşamaq olmur Yerdə. Şair bu şerdə dünyası üçün narahatdır. Dünyanı qan çanağına döndərən, günahsız qanlar tökən, insanlar arasına nifaq salan, 505 görünüşündə insan, əməldə iblis olan bu iki ayaqlı canlı məxluqatları dünyanın, düzlüyün Adəm övladının düşməni kimi pisləyir. Bir-birinə qarışmış insan adamıyla İblis adamının bu günkü "törəmələrini" öz əməllərinə nəzər salmağa səsləyir. Dünyanı lərzəyə gətirən zəlzələdən qorxub "ayrıseçki"liyi unudub, o gün bir-birinin "haray"ına "hay" verib, bir-birini axtaranları, bir- birinin qayğısını çəkənləri, zəlzələdən də güclü çıxıb o dəhşəti birlikdə aradan götürməyə çalışanları, öz tikəsini başqalarıyla "tən yarı" bölüb, can-deyib, can eşidənləri şairin nəzərində qorxu birləşdirir: Qorxu ütü çəkdi sanki Düşüncələrə, hisslərə. Ütülünə-ütülənə, O gecə çıxdıq səhərə. O gecənin qorxusundan insanların bir-birinə göstərdiyi mehrə-ülfətə, qılığa, xeyirli işlərə görə "bağışladı bizi Allah" deyir. O dəhşətli gecəni tezliklə unudan insanların zəlzələdən sonrakı
əməlləri yenə
onu kədərləndirir. Başı daşa dəymiş insanların haqq yoluna qayıtdığını zənn edən şairin ümidləri alt- üst olur. Tez bir zamanda düşdükləri fəlakəti unudub mehr-məhəbbət əvəzinə qəlblərində yenə bir-birinə qısqanclıq, kin-küdurət bitirənləri qınayır, təəssüflənir: Ah, bu insanlar, insanlar! 506 Bir-birini Zəlzələdən Sonra da diddilər yenə. Özlərinə müsibətdən Mənfəət güddülər yenə. Şair insan övladının bölünməsinə dözmür. Yeri, göyü xaraba qoyub, mənəm-mənəmlik iddiasından əl çəkə bilməyənlərin qarşısına "dizli adamlar"ı qoyur və vətənin, millətin gələcəyi naminə birləşməyə çağırır: Düşmənə əyilməz, zülmə diz çökməz, Əsarəti qatlar dizli adamlar. Vətən bir, millət bir, bir olsun gərək,
Bölünməsin sizli-bizli adamlar. Fikrət Sadıq bir çox əsərlərində ozanı, el ağsaqqalını, Dədə Qorqudu xatırladır bizə. O "Rəvayət" adlandırdığı şerində
dünənimizlə, keçmişimizlə yanaşı, bu günümüzlə sələşən məsələlərə toxunur. Bir-birinə yaxşılıq etməyi, dar gündə insanlara əl tutmağı, çətinliyə düşənin qayğılarına ortaq olmağı insanlıq üçün ən müqəddəs əməl bilir. "Rəvayət"in əvvəlində şair demək istədiyi fikri verir: Hikmət dolu, İbrət dolu, Eyham dolu, Bir məsəldi-bu! 507 Şerin
məzmununda deyilir
ki, keçmiş zamanlarda bir məmləkətdə zalım bir padşah və bir qəssab varmış. "Baş kəsməkdə peşəkar" olan bu iki şəxs dost idilər. Bir səhər şahın əmrilə bir cavan oğlanın əlinin kəsilməsi üçün meydana gətirirlər. Qəssab şahdan xahiş edir ki, "Şahım, onu mənə bağışla". Şah dostunun sözünü yerə salmır, cavanı azad edir. Qəssabın çox pis bir vərdişi də varmış. Həmişə etdiyi yaxşılığı başa qaxarmış. Hər dəfə oğlanı gördükdə soruşurmuş ki, "əlin necədi?". Qəssab axırda cavanı o qədər zinhara gətirir ki, səbir kasası aşıb-daşan cavan: Qeyzlə, qəzəblə, hirslə- "Bəsdir başıma qaxdın". -deyib qapdı baltanı. Tavana sıçradı əlinin qanı! Etdiyi yaxşılığı başa qaxmağın ən pis xüsusiyyət olduğunu bildirən şair insanı bütün əməllərində diqqətli olmağa, xeyirxah işlər görməyə, etdiyi yaxşılıqları başa qaxmamağa, bunu bir insani vəzifə kimi qarşılamağa çağırır; Hər kəs bacardığı qədər yaxşılıq etməlidir. Yaxşı işlər
görməlidir, etdiyi
yaxşılığın əvəzini
istəməməlidir. Bir xalq rəvayətinin sücetindən bəhrələnməklə şair dərin məzmun və ideya üstündə köklənmiş qüvvəltli bədii təzadlarla dolu
508 dəyərli
sənət əsəri
yaratmağa müvəffəq
olmuşdur. Burada bir
folklor nümunəsinin motivlərindən yararlanmaqla yüksək insani
keyfiyyətlər təbliğ olunur. "Ayaması Düznəqulu olan bir qocanın "Min bir gecəsi" poeması da bir rəvayət motivləri üzərində qurulmuş, xalq ədəbiyyatiıyla qırılmaz tellərlə bağlı
olan, şairin ədəbiyyatımızın incəliklərinə dərindən bələd olan bir sənətkar olduğuna dəlalət eyləyən əsərdir. Burada da folklor motivləri güclüdür. Bir qoca yaşadığı məmləkətin eybəcərliklərini görüb bundan cana doyub, bir şəhərin ki, həkimi naşı, hakimi zalım, müəllimi
nadandır" mən o şəhərdə qala bilmərəm"-deyir və şəhərdən çıxır. Əlinə əsa alıb, ayağına çarıq geyib, şəhərdən çıxan bu qoca işi düz, əməli düz bir məmləkət görmür, hara yan alırsa haqsızlıqlarla, ədalətsizliklərlə dolu görür. Cana doymuş qoca xəlifənin hökmran olduğu, yaşaddığı məmləkətdə də bu haqsızlığı görür; burada
barmağına dolama
çıxan uşağın
barmağını kəsən naşı həkimi, bir yetimin qulağını kəsən hakimi, nadan müəllimi görür. Qoca ordan üz tutur səhraya… şair bu qocanın
bəlkə də elə özüdr. Elə onun
zəmanəsində də naşı həkim, nadan müəllim, zalım hakim az deyil. Yaşadığı bu qoca dünyanın ədalətsizliklərinə, eybəcərliklərinə dərindən bələdddir, İstəyi budur ki, haqqın - ədalətin, 509 düzlüyün, sağlamlığın, elmin, biliyin keşiyində duranlar öz işlərini dərindən bilənlər olsun. Əfsus:
Ayaması Düznəqulu olan Bir qocanı Sevindirməzmi bu qoca Dünya? Bir şəhər varmı ola: Həkimi naşı olmaya? Hakimi zalım olmaya? Müəllimi nadan olmaya? Şair belə bir dünyada yaşayır. Ona görə qorxur. Və qorxduğunu "boynuna alır" və qorxusunun elə bu dünyaya gələndən canında hiss edir. İlk öncə ağını, qarasını, istisini, soyuğunu, acısını, şirinini görüb. Bu qoca yaşında da dünyanın çox sifətlərini görüb və indi də qorxur. Folklor F. Sadıq üçün bir dünyadır. Körpə yaşlarından tanıdığı, bildiyi "cırtdanını nağılı"dır. Cırtdan dağ boyda divi aldadıb, özünü və yoldaşlarının ölümdən qurtarır. Şair bu cırtdan nağılındakı motivlərdən cırtdan obrazından yararlanmaqla zamanın, mühitin ziddiyyətlərini açıb tökür. Mənim başıma gəlsəydi cırtdanını sərgüzəşti, Bu yaşımda belə, Aldada bilməzdim divi. Cırtdan da böyüsəydi,
510 İtirərdi başını. Ç ünki nağıldakı divin Yox idi cibi. İndi varın, pulun rol oynadığı cəmiyyətdə ağıl, dərrakə, qabiliyyət, fərasət heç bir rol oynamır. Əgər Cırtdan
da onun
bu zamanəsində yaşasaydı şairin lirik qəhrəmanı kimi bu qoca dünyanını ədalətsizlikləri içərisində itib batardı. Fikrət Sadıq vətəni sevən, həm ona dərindən bələd olan şairdir, ruhən xalqına bağlıdır, onun ədəbiyyatını, həyatını, güzəranını yaxşı bilir. O şifahi
xalq ədəbiyyatından geniş istifadə
etməsinin bir cəhətidir ki, yaşadığı dövrün tələb və ehtiyaclarını görür. Fikrət Sadıq sələflərinin yolu ilə gedir. Vətən, millət, xalq mənafeyi naminə düşündüyündən klassikləri kimi onu folklordan götürdüyü çalarlarla zəngilləşdirir və istədiyi gözəl sənət əsərini yaradır. Fikrət Sadığın yaradıcılığında məharətlə yararlandığı folklor vahidlərindən biri də qarğışlardır. Qarğışlar ağız ədəbiyyatımızın ən zəngin, cilalı nümunələrindəndir. Xalqın istək və arzuları, düşüncələri bunlarda öz əksini müxtəlif çalarlarda tapıb və bu çalarlar bədiilik nöqteyi - nəzərindən xalq ədəbiyyatının da inciləri
sayılmalıdır. Onlar ədəbiyyaptımızın bəzəyidir, lirik, daxili hiss və həyəcanları, emosiyaları əks etdirən qarğışlar Fikrət Sadığın da karına gəlir. Onun qarğışları "könül oxşayır". O, "Qarğış" 511 şerində
bu qədim
xalq yaradıcılığı nümunələrindən hər bəndin son misrasında istifadə etməklə dərin məhəbbətlə sevən aşiqin könül çırpıntılarını, sevgi yolunda çəkdliyi
əzabları verir və bu qarğışlar şerin bədii gözəlliyini, lirik məna tutumunu zənginləşdirir. Xımır-xımır gülürsən. Gülməyindən qalasan. Asta-asta gəlirsən, Gəlməyindən qalasan. Mən bimaram, sən pirsən. De mənə nə deyirsən. Sən məndən çox bilirsən. Bilməyindən qalasan. Hərdən qıyqacı baxıb, İldırım kimi çaxıb, Məni yandırıb-yaxıb, Bölməyindən qalasan. Səni gündə yüz kərəm, Görsəm, yenə bezmərəm. Ölməyinə dözmərəm, Ölməyindən qalasan. Şairin bu gəraylısı ən gözəl məhəbbət mövzulu gəraylıdır. Bu gəraylıda Xətai ruhu duyulur. Xalq
sənətinin gözəlliklərindən, incəliklərindən istifadə etməklə yaratdığı hər bir
512 qoşması da, gəraylısı da bədii təsir qüvvəsinə görə xalq ədəbiyyatına yaxındır. "Yüz kərəm" xalq içərisində danışıqda necə işlənirsə, o cür də şerdə öz ifadəsini tapmaqla şerin həm xəlqiliyini, həm də ahəngdarlığını artırmışdır. Folklor elə bir mənəvi sərvətdir ki, ondan həmişə xalqımız öz istək və duyğularına uyğun yararlanmışdır. Qəmli, qüssəli bir insanın bütün daxili aləmini dörd misralıq, bir bəndlik bayatı, xalq mahnısı açıb tökür. Xalqımız hansı dövrdə, hansı zamanda yaşamasından asılı olmayaraq, ömrün enişli-yoxuşlu yollarında yaşadığı sevinci, çəkdiyi kədəri yaratdığı, dediyi, deyib qoyub getdiyi sözlərində bədiiləşdirib. İnsan ömrü, insan taleyi, həyat hadisələri bu folklor nümunələrində ümumiləşib, bədiiləşib, sənədləşib. Xalq inamında, etiqadında minilliklərdən öncə mövcud
olan inamlarının işığında yeriyib. Zülmün, ədalətsizliyin, haqsızlığın baş alıb getdiyi zamanından insan övladı düşünüb, daşınıb. Haqqın, ədalətin bərqərar olması üçün öz təfəkküründə, mifik dünyasında insan əməlinin meyarını ölçənini yaradıb, yaxşı əməllər uğrunda düşünməyə, daşınmağa çağırıb. Bu istək və arzuları inamında, ilahi duyğuların təcəssümündə görüb, ona tapınıb, ona inanıb. Fikrət Sadıq şerlərində insan əməlini yazan iki mələkdən söhbət açır. Dini mifoloci görüşlərdə, əfsanəvi 513 mövzularda da söylənilir ki, insanın çiynində iki mələk oturub. Sağ çiynində oturan mələk insanın yaxşı, xeyirxah əməlini, sol çiynində oturan mələk isə pis əməllərini yazır və Tanrı əlləri axirət günü mizan adlanan tərəzisində yoxlayacaq. "Quran"da buyrulur:" o gün tərəzi ağır gələn (yaxşı əmməllri pis əməllərindən çox olan) kəs (Cənnətdə) xoş güzəran
içində olacaqdır. Tərəzisi yüngül gələn (yaxşı əməlləri pis əməllərdən az olacaq) kəsin isə məskəni Haviyə (Cəhənnəmin dibi) olacaqdır. (Qur"an, 101: 6-9). Fikrət
Sadıq "İki
mələk" şerini birinci
bəndində bu mövzuda dini məsələlərə toxunur: İki çiynimizdə iki mələk var. Bir mələk suç yazır, bir mələk savab.
Üst-üstə qalanır, suç da, savab da,
Qiyamət günündə çəkilir hesab. Fikrət Sadıq insan övladının daha çox günah sahibi olduğu qənaətindədir. Əzəldən üzü qara dünyanın sakini olan insanın "suçu savabından çoxdur". Bu ədalətsiz dünyanın qəm-qüssəsini, dərdini, əzabını çəkən günahsız insan qismətinə köləlik, dünyanı zülmə, əzaba diz çökdürən qaniçən, qəddar, zalımın qismətinə isə düşən ağalıq kədərləndirir, qəzəbləndirir. İnsan
övladının bu qədər haqsızlığa, ədalətsizliyə tab gətirməsi, yerdə hökm sürən bu "haqsızlığa" 514 dözməsi, dünyanın təməlini haqsızlıqlar üstündə qurulması şairi belə bir nəticəyə gəlməyə vadar edir.
Dünyada bir sıra günah sahibi olan adamları günah işlər tutmağa sövq edən, məcbur edən ehtiyacdır. Şairin fikrincə, o günah yazan mələk özü insan olsaydı, bir insan kimi yaşamaq üçün törətdiyi əməllərə görə vicdanını, məsləkini suallara çəkməzdi: O suç yazan mələk olsaydı insan,
Onun da gözünü tutardı meydan. O da yaşamaqçün düşərdi
heydən, Ç ətin suallara tapmazdı cavab. İnsan övladının yaranan gündən yaşamaq üçün apardığı mübarizə, bu mübarizə yolunda qarşılaşdığı çətinliklər, bu çətinliklərdən güclülərin öz mənafeyi naminə istifadəsi, insan övladının öz xoşbəxtliyini lazım gələrsə digərinin faciəsi üstündə qurması, dünya varına, dövlətinə onun həddindən çox acgözlük göstərməsi, bu acgözlüyün, nəfsin, azğınlığın həddini aşması, faciələr törətməsi, milyonlarla insan əməyindən bir ovucun varlanması, var-dövlət hərisliyinin günahsız insanlarının qanını tökməsi, hər yerdə haqsızlığın baş alıb getməsi, bütün dünyanın günahlar aləminə çevrilməsi, acizin, safın bu cəmiyyətdə baş çıxara bilməməsi, insanın bu
|